Ukraine chuyển sang phòng thủ tiền tuyến, nhưng liệu có quá muộn?

“Nếu muốn sống sót, hãy đào”. Những lời này, thường được quân đội Ukraine sử dụng, cũng là lời khuyên chung cho chiến tranh chiến hào nói chung, đặc biệt là cho cả hai bên trong cuộc chiến Nga - Ukraine.

21 tháng kể từ khi cuộc chiến tổng lực bắt đầu, các chiến thuật kiểu Thế chiến thứ nhất, kết hợp lợi thế công nghệ cao do máy bay không người lái và các cải tiến khác, tiếp tục chiếm ưu thế. Nga và Ukraine đang hướng tới một chiến dịch mùa đông có vẻ không kém phần tàn khốc so với năm ngoái. Lực lượng Nga đã chiếm thế chủ động trên một phạm vi rộng của chiến tuyến phía đông và nhiều khả năng sẽ duy trì điều đó trong thời gian trước mắt. 

Lúc này, trong bối cảnh Ukraine đang phải vật lộn với những căng thẳng chính trị nội bộ, mối đe dọa viện trợ quân sự cạn kiệt và nhận thức rằng cuộc phản công mùa hè đã kết thúc thất bại, các câu hỏi bắt đầu được đặt ra về sự chuẩn bị của Kiev cho một cuộc chiến phòng thủ lâu dài.

Hôm 24/11, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Chuyển đổi Kỹ thuật số Ukraine Mykhailo Fedorov tuyên bố thành lập một nhóm làm việc mới do ông và Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov đứng đầu để “điều phối nỗ lực của tất cả các cơ quan chức năng và quân đội trong các vấn đề xây dựng công sự”.

Sáu ngày sau, Tổng thống Volodymyr Zelensky tổ chức một cuộc gặp với ông Umerov và các quan chức khác ở tỉnh Zaporizhzhia để thảo luận về việc xây dựng các công sự, tập trung vào các khu vực quan trọng nhất của tiền tuyến, cũng như biên giới với Belarus, nơi các lực lượng Nga đã triển khai lực lượng qua đó vào tháng 2/2022. Trong một tuyên bố bằng văn bản, Bộ Quốc phòng xác nhận với tờ Kyiv Independent về kế hoạch xây dựng các công sự trải dài dọc theo toàn bộ đường ranh giới.

Nhưng trái ngược với Nga, vốn đã dành nhiều tháng để xây dựng các tuyến phòng thủ khi lực lượng của họ nắm thế chủ động trong suốt mùa đông và mùa xuân 2023, Kiev đã không thực hiện các biện pháp tương tự trong khi lực lượng Ukraine tấn công vào mùa hè.

Đại tá Ukraine đã nghỉ hưu và chuyên gia tại Trung tâm Chiến lược Quốc phòng, Viktor Kivliuk, nói: “Dọc theo gần như toàn bộ chiến tuyến nơi lực lượng Ukraine đang đóng quân, chúng tôi đã ở đó không dưới nửa năm. Rồi đột nhiên, Tổng tư lệnh tối cao (ông Zelensky) dường như bừng tỉnh và đề xuất xây dựng công sự. Ông ấy đã ở đâu suốt thời gian qua?”

Phòng thủ chiến lược

Được báo trước bằng việc Nga khởi động một cuộc tấn công quy mô lớn đầy kịch tính vào thành phố Avdiivka hồi đầu tháng 10, Ukraine đã bước vào chiến dịch mùa đông với tư thế phòng thủ. Mặc dù Avdiivka vẫn là một điểm nóng, các cuộc tấn công mới đã bắt đầu ở các khu vực khác, đáng chú ý nhất là xung quanh Marinka và Bakhmut, nơi lực lượng Nga đã đạt được những thắng lợi đáng kể đầu tiên sau nhiều tháng.

Kiev chưa bao giờ tuyên bố cuộc phản công đã chính thức kết thúc, nhưng thực tế vẫn khó có thể phủ nhận.

Trong cuộc phỏng vấn ngày 1/12 với đài BBC, cựu Tổng tham mưu trưởng Ukraine Viktor Muzhenko đã kêu gọi Kiev thực hiện chuyển đổi sang phòng thủ chiến lược, tập hợp lại và bảo toàn lực lượng của mình trong khi kìm hãm bước tiến của kẻ thù.

Ông nói trong cuộc phỏng vấn: “Chúng ta cần định dạng lại tiền tuyến. Chúng ta cần tạo ra một nguồn dự trữ hùng mạnh, không chỉ về số lượng mà còn về chất lượng”.

Chuyên gia Kivliuk đồng tình: “Hiện tại, chúng ta không thể tiến tới bất cứ đâu, mọi thứ đang diễn ra ở quy mô nhỏ đến mức rõ ràng nó sẽ không dẫn đến chiến thắng cũng như sự giải phóng lãnh thổ Ukraine. Chúng ta cần tạm dừng". Với nhu cầu này, theo ông Kivliuk, “sự tồn tại của các tuyến phòng thủ được chuẩn bị trước và được xây dựng tốt là cực kỳ quan trọng đối với việc phòng thủ của Ukraine nói chung”..

Khi phòng thủ chống lại các cuộc tấn công vũ trang phối hợp quy mô lớn ở Ukraine, có một sự khác biệt quan trọng giữa các vị trí tiền tuyến trong khu vực chiến sự tích cực và các tuyến phòng thủ kiên cố được chuẩn bị trước được xây dựng xa hơn ở phía sau, nằm ngoài tầm bắn của hầu hết các loại pháo.

Trách nhiệm xây dựng tuyến phòng thủ đầu tiên sẽ thuộc về các đơn vị quân đội đóng tại khu vực đó. Hầu hết các lữ đoàn của Lực lượng Lục quân Ukraine thường có tiểu đoàn công binh riêng, trong khi hai lữ đoàn công binh chuyên trách và các đơn vị riêng biệt khác cũng hoạt động dưới sự chỉ huy của Bộ Tư lệnh Lực lượng Hỗ trợ.

Nhưng dù những nguồn lực này đã tồn tại trên giấy tờ, binh sĩ Ukraine đang chiến đấu tại các điểm nóng tiền tuyến đã báo cáo về một thất bại chung trong việc chỉ huy xây dựng ngay cả những con hào hỗ trợ cơ bản nhất phía sau các vị trí trên “đường 0”

Những sai sót cơ bản này được báo cáo ở các ở sườn thành phố Avdiivka, nơi lực lượng Nga đã tiến được vài km ở một số khu vực.

Theo một chỉ huy pháo binh cấp cao, những vấn đề tương tự cũng thường xuyên xảy ra ở phía bắc Bakhmut. Ông nói: “Cả các vị trí kiên cố cũng như tuyến phòng thủ thứ hai đều không được chuẩn bị chu đáo. Khi quân Nga xông vào chiến hào, quân ta không có nơi nào để rút lui và ẩn nấp; họ phải đào hào ngay dưới hỏa lực của súng máy và bắn tỉa, chứ đừng nói gì đến pháo kích.”

Theo viên chỉ huy, ngay cả khi lệnh đào hào được truyền đi, các đơn vị vốn thiếu người và thiếu nguồn lực thường không có khả năng thực hiện.

Bài học đau đớn

Chiến dịch mùa hè và mùa thu năm 2023 được đánh dấu bởi thất bại với cuộc phản công được chờ đợi từ lâu của Ukraine nhằm đạt được những lợi ích lãnh thổ có ý nghĩa chiến lược.

Trên trục mặt trận phía nam Orikhiv thuộc tỉnh Zaporizhzhia, làng Robotyne dự kiến sẽ được chiếm trong 4 ngày - theo kế hoạch của Ukraine phối hợp với quân đội Mỹ nêu chi tiết trong một báo cáo ngày 12/12 được tờ Washington Post tiết lộ.

Được dẫn đầu bởi các lữ đoàn do phương Tây huấn luyện và trang bị và được hỗ trợ bởi lượng lớn đạn pháo, nhưng lực lượng Ukraine đã mất 80 ngày để chiếm được khu định cư hiện đã đổ nát và không thể đẩy xa hơn về phía nam sau đó.

Theo nguồn tin của Washington Post, ngoài những sai lầm mắc phải trong việc lập kế hoạch và thực hiện cuộc phản công, có một điều rõ ràng khách quan: mạng lưới rộng lớn các tuyến phòng thủ của Nga ở miền nam Ukraine đã hoàn thành nhiệm vụ của chúng.

Theo học thuyết quân sự của Liên Xô về “phòng thủ theo chiều sâu”, hai tuyến phòng thủ chính được xây dựng cách nhau 10-15 km phía sau đường ranh giới ban đầu, được bảo vệ bởi hàng km bãi mìn dày đặc.

Sau khi đến được tuyến đầu tiên vào cuối tháng 8, các binh sĩ Ukraine đã báo cáo về mạng lưới đường hầm và hầm trú ẩn được gia cố bằng bê tông mà trước đây vệ tinh không phát hiện được.

Chuyên gia Kivliuk lập luận rằng, hiệu quả của Nga trong việc lập kế hoạch và xây dựng “phòng tuyến Surovikin” đã được chứng minh, nhưng trong khi đó Ukraine đã không làm được điều tương tự.

Quyết định bị trì hoãn

Việc Kiev không hành động trong thời gian dài có nhiều lời giải thích hợp lý.

Thông điệp trước công chúng của Ukraine - và đặc biệt là của Tổng thống Zelensky - vẫn dựa trên ý định kiên định giải phóng phần còn lại của các vùng lãnh thổ. Trong câu chuyện đó, hình ảnh của việc xây dựng các công sự rộng lớn dọc theo đường liên lạc hiện có gợi lên sự thừa nhận về một loại thất bại nào đó; không chỉ cho cuộc phản công năm nay mà còn cho những cuộc phản công tiềm tàng trong tương lai.

Một lý do khác được nêu ra là thiếu sự phối hợp và trách nhiệm rõ ràng đối với một nhiệm vụ quy mô lớn như vậy, trong bối cảnh có những báo cáo về căng thẳng âm ỉ giữa Tổng thống Zelensky và Tổng tư lệnh Valerii Zaluzhnyi.

Bất chấp sự chậm trễ, quyết định của ban lãnh đạo Ukraine về phối hợp một cách có hệ thống trên các tuyến phòng thủ kiên cố mang lại hy vọng rằng Ukraine sẽ có thể chống chọi tốt hơn với những hoạt động tấn công có thể kéo dài hàng tháng trời của Nga.

Theo Bộ Quốc phòng Ukraine, việc thiết kế các công sự sẽ tuân theo học thuyết hiện có được sửa đổi để chuẩn bị tốt hơn cho những thách thức mới của cuộc chiến này.

Bộ trên cho biết: “Đã có những hình thức và thiết kế điển hình về nơi trú ẩn và công trình chữa cháy được sử dụng trên tuyến phòng thủ đã được phê duyệt. Ngoài ra, các công trình đang được hiện đại hóa và cải tiến để bảo vệ tốt hơn trước việc kẻ thù sử dụng đạn nhiệt áp, máy bay không người lái FPV và bom chùm.”

Nhưng ngoài thiết kế, nhiệm vụ trước mắt còn đặt ra những thách thức ghê gớm đối với Kiev. Khi mùa đông bắt đầu đến, mặt đất đóng băng và cứng lại khiến công việc đào đất trở nên tốn nhiều công sức hơn.

Viên chỉ huy gần Bakhmut cho biết: “Vào mùa đông, việc đào hào gần như không thể thực hiện được, mặt đất cứng, không thể dùng cuốc. Tất cả những gì bạn có thể làm là chiếm giữ tàn tích của các tòa nhà, nếu có, hoặc đào vào bên trong các hố đạn pháo sẵn có”.