Đài quan sát Nam Âu, bao gồm 16 quốc gia thành viên, tiến hành nghiên cứu thiên văn từ sa mạc Atacama ở miền Bắc Chile. Ảnh: ESO
Theo báo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng (Scmp), chính phủ Chile hiện đang xem xét lại dự án và không loại trừ khả năng chặn thỏa thuận giữa một trường đại học địa phương và Đài quan sát thiên văn quốc gia Trung Quốc (NAOC).
Dự án có tổng mức đầu tư ước tính khoảng 80 triệu USD, dự kiến được xây dựng trên Cerro Ventarrones, một địa điểm lý tưởng cho nghiên cứu thiên văn ở Antofagasta, miền bắc Chile.
Dự án này được hình thành thông qua hợp tác với Đại học Công giáo Bắc Chile và được xem là một phần quan trọng trong chiến lược không gian rộng lớn hơn của Trung Quốc, bao gồm cả các sáng kiến tương tự ở Argentina và Venezuela.
Theo kế hoạch, cơ sở này sẽ có khoảng 100 kính thiên văn, tập trung vào việc theo dõi các sự kiện thiên văn sâu trong không gian và các vật thể gần Trái Đất như tiểu hành tinh và sao chổi. Các nhà khoa học Chile sẽ có quyền tiếp cận hạn chế vào cơ sở này nhưng có thể hợp tác nghiên cứu với các chuyên gia Trung Quốc.
Quan ngại từ phía Mỹ
Chile là một địa điểm lý tưởng cho nghiên cứu thiên văn nhờ địa hình cao, hẻo lánh và bầu trời quang đãng, thu hút nhiều đài quan sát quốc tế từ Mỹ, châu Âu và Nhật Bản. Tuy nhiên, các nhà phân tích tin rằng sự hiện diện của Trung Quốc trong khu vực có thể làm thay đổi cán cân ảnh hưởng, giúp Bắc Kinh có được vị thế chiến lược trong cơ sở hạ tầng khoa học và công nghệ của khu vực Mỹ Latinh.
Giới chức Mỹ đã bày tỏ lo ngại về dự án này. Theo báo cáo ngày 6/3 của AthenaLab, một tổ chức nghiên cứu quốc phòng và an ninh quốc gia có trụ sở tại Santiago, lực lượng không gian Mỹ cho rằng đài thiên văn này được thiết kế để "đẩy nhanh quá trình mở rộng không gian của Trung Quốc, đặc biệt là việc triển khai các vệ tinh quỹ đạo thấp".
Loại thiết bị này thường được sử dụng cho các mục đích truyền thông, giám sát khí hậu và theo dõi quân sự nhờ khả năng cung cấp hình ảnh có độ phân giải cao và truyền dữ liệu nhanh hơn.
Trong một tuyên bố hồi năm ngoái với Newsweek, Trung Quốc đã bác bỏ mọi ý đồ quân sự liên quan đến dự án. Các nhà khoa học Trung Quốc đứng đầu dự án, Jiasheng Huang và Gongbo Zhao, không phản hồi yêu cầu bình luận của báo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng (Scmp).
Chile xem xét lại dự án
Vấn đề này lần đầu tiên được cựu Đại sứ Mỹ tại Chile, Bernadette Meehan, nêu ra với chính phủ Chile vào tháng 12 năm ngoái. Theo truyền thông Chile, Tổng thống Gabriel Boric đã quyết định hủy bỏ dự án, mặc dù Bộ Ngoại giao Chile chính thức tuyên bố vẫn đang xem xét vấn đề.
Bộ Ngoại giao Chile cho biết đã "liên hệ với Đại học Công giáo Bắc Chile và Đại sứ quán Trung Quốc" để thu thập thêm thông tin về đài thiên văn và "cục pháp lý của bộ đang phân tích bản chất của thỏa thuận".
Trả lời báo El Mercurio, đại diện trường đại học này khẳng định họ đề cao "tính minh bạch và sẵn sàng hợp tác với chính phủ để cung cấp tất cả các tài liệu được yêu cầu liên quan đến dự án hợp tác với NAOC".
Vụ việc này là một phần trong chuỗi căng thẳng Mỹ - Trung ảnh hưởng đến Chile. Trước đó, Washington đã công khai phản đối việc Huawei triển khai cáp internet dưới biển nối Santiago với Thượng Hải và đe dọa hủy chương trình miễn thị thực cho Chile nếu nước này cho phép một công ty Trung Quốc in hộ chiếu quốc gia.
Ông Andres Borquez, chuyên gia tại Trung tâm nghiên cứu về tác động của Trung Quốc tại Mỹ Latinh và Caribe, đồng thời là cố vấn về các vấn đề Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Bộ Ngoại giao Chile cho rằng việc hủy dự án đài thiên văn phù hợp với xu hướng leo thang căng thẳng Mỹ - Trung trong khu vực.
Chile từ lâu đã theo đuổi chiến lược "ngoại giao khoa học" nhằm thu hút các đài quan sát quốc tế, nhưng ông Borquez nhận định rằng các mối quan hệ hợp tác như vậy ngày càng bị cuốn vào các cuộc cạnh tranh địa chính trị toàn cầu.
"Trong nhiều năm, Chile cố gắng duy trì sự mơ hồ chiến lược, cân bằng giữa quan hệ kinh tế với Trung Quốc và hợp tác an ninh với Mỹ. Nhưng khi cả hai cường quốc trở nên quyết liệt hơn, việc duy trì thế trung lập ngày càng khó khăn hơn", ông giải thích.
Ông Borquez nhấn mạnh rằng vụ việc này cho thấy sự thay đổi trong cách tiếp cận của Chile đối với các dự án công nghệ cao. "Những gì chúng ta đang chứng kiến là sự liên kết rõ ràng hơn với các chính sách công nghệ và an ninh của Mỹ, đặc biệt là đối với các dự án liên quan đến dữ liệu và cơ sở hạ tầng kỹ thuật số", ông nói.
Ông Borquez kết luận rằng mặc dù Chile vẫn mở cửa cho thương mại và đầu tư từ Trung Quốc, nhưng chính quyền Santiago dường như đang thận trọng hơn đối với các mối quan hệ đối tác có thể gây ra lo ngại về an ninh quốc gia.