Sự hồi sinh của chiến lược kinh tế cũ trong thế giới mới

Theo Tiến sĩ Roger W. Ferguson tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại (CFR) có trụ sở tại Mỹ, kể từ khi nhậm chức, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã công bố hàng loạt biện pháp thuế quan rộng rãi nhằm củng cố an ninh kinh tế và an ninh quốc gia của Mỹ. Gần đây nhất, ông đã áp dụng mức thuế 25% đối với tất cả các mặt hàng thép và nhôm nhập khẩu, đồng thời đe dọa áp dụng thuế quan đối xứng với các quốc gia khác. Tốc độ và quy mô của những thông báo này đã gây ngạc nhiên cho nhiều nhà bình luận chính trị.

Chính sách cũ trong bối cảnh mới

Mặc dù có vẻ như là những sáng kiến mới, nhưng thực chất chính quyền Trump đang theo đuổi một chính sách kinh tế có từ lâu đời được gọi là "công nghiệp hóa thay thế nhập khẩu" (ISI). Chính sách này dựa trên lý thuyết cho rằng một nền kinh tế có thể kích thích tăng trưởng trong lĩnh vực công nghiệp bằng cách sử dụng thuế quan và hạn ngạch đối với hàng nhập khẩu để bảo vệ "các ngành công nghiệp non trẻ" trong nước khỏi sự cạnh tranh từ nước ngoài.

Thông thường, chính sách thuế quan cao được hỗ trợ bởi các chính sách trợ cấp cho lĩnh vực công nghiệp và đôi khi kèm theo chính sách duy trì đồng tiền mạnh, giúp giá cả hấp dẫn đối với hàng hóa trung gian và vốn nhập khẩu cần thiết cho công nghiệp hóa. Tuy nhiên, chính sách này tiềm ẩn nhiều rủi ro vì nó tạo ra cả "người thắng và kẻ thua", trong khi việc trợ cấp cho các ngành công nghiệp trong nước thường gây tranh cãi và vay nợ nhiều để hỗ trợ các chính sách đó có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

Alexander Hamilton, Bộ trưởng Tài chính đầu tiên của Mỹ, được coi là người Mỹ đầu tiên thực hành ISI. Trong "Báo cáo về sản xuất", ông Hamilton đã lập luận ủng hộ việc trợ cấp cho các ngành công nghiệp mới nổi, áp dụng thuế quan vừa phải đối với hàng nhập khẩu và ứng dụng công nghệ mới vào các ngành đã phát triển như nông nghiệp.

Ông Hamilton khi đó kỳ vọng rằng sự năng động của nền kinh tế mới công nghiệp hóa sẽ biến nước Mỹ non trẻ thành điểm đến hấp dẫn cho những người nhập cư đầy tham vọng. Thời kỳ đó cũng chứng kiến hoạt động gián điệp công nghiệp phát triển, với các điệp viên mang bí mật sản xuất của châu Âu đến Mỹ.

Các chính sách của ông Hamilton ban đầu gặp phải sự phản đối từ những người muốn Mỹ duy trì là một xã hội nông nghiệp và dựa vào hàng hóa sản xuất nhập khẩu từ Anh. Tuy nhiên, phản ứng không hiệu quả của Anh đối với chính sách của Mỹ cuối cùng đã dẫn đến sự ủng hộ thống nhất cho phiên bản ISI của ông Hamilton.

Mặc dù các nhà lãnh đạo của Mỹ vào thời đó cuối cùng đã đồng thuận về nhu cầu áp dụng thuế quan để phát triển ngành sản xuất, mức thuế quan cụ thể và vai trò của trợ cấp vẫn là điểm gây tranh cãi. Tranh chấp nổi lên theo từng khu vực, với chính sách có lợi cho miền Bắc đang công nghiệp hóa nhanh chóng hơn là miền Nam nông nghiệp. Một số nhà sử học thậm chí cho rằng cuộc tranh chấp toàn quốc ban đầu về ISI đã góp phần dẫn đến Nội chiến ở Mỹ.

ISI trong bối cảnh toàn cầu hiện đại

Gần đây hơn, nhiều nền kinh tế mới nổi, đặc biệt là ở Mỹ Latinh, đã áp dụng các chính sách ISI. Ông Raúl Prebisch, người từng giữ chức Thống đốc Ngân hàng Trung ương Argentina và Giám đốc điều hành của Ủy ban Kinh tế Mỹ Latinh vào năm 1950, có sự gắn bó chặt chẽ với tiến trình hồi sinh ISI ở khu vực này.

Ông Prebisch nhận thấy rằng các nền kinh tế Mỹ Latinh phụ thuộc vào xuất khẩu nguyên liệu thô và hàng hóa có giá trị gia tăng thấp sang Mỹ và châu Âu, dẫn đến tích lũy của cải nhiều hơn ở "trung tâm phát triển" so với "vùng ngoại vi đang phát triển". 

Nhiều quốc gia Mỹ Latinh đã áp dụng các chính sách ISI, vay nợ rất nhiều để tài trợ cho quá trình công nghiệp hóa và cơ sở hạ tầng cần thiết. Tuy nhiên, kinh nghiệm của họ với ISI đã thất bại khi cú sốc dầu mỏ vào cuối những năm 1970 tạo ra cả áp lực lạm phát và suy thoái toàn cầu. Các quốc gia Mỹ Latinh mắc nợ nặng nề đã vỡ nợ, gây ra "thập kỷ mất mát" vào những năm 1980 và 1990, đồng thời tạo ra một cuộc khủng hoảng ngân hàng nghiêm trọng ở Mỹ.

Hàm ý cho chính sách kinh tế của Tổng thống Trump

Những hàm ý của lịch sử ISI đối với sáng kiến chính sách của chính quyền Trump thể hiện trên một số phương diện chính sau:

Thứ nhất, chính sách này chắc chắn sẽ tạo ra người thắng và kẻ thua. Vào thời của ông Hamilton, người thua cuộc rõ ràng là khu vực nông nghiệp, vốn tương đối lớn và quan trọng về mặt chính trị. Hiện nay, với mức độ phụ thuộc của nền kinh tế Mỹ vào hàng hóa sản xuất nhập khẩu giá rẻ, những người thua cuộc sẽ phân bổ rộng rãi hơn trong số hàng triệu người được hưởng lợi trực tiếp hoặc gián tiếp từ những hàng hóa đó, nếu thuế quan khiến giá nhập khẩu tăng.

Thứ hai, trợ cấp cho các ngành công nghiệp trong nước thường gây tranh cãi. Mặc dù Đạo luật CHIPS (Tạo ra các động lực hữu ích để sản xuất chất bán dẫn) đã nhận được sự ủng hộ của lưỡng đảng tại Quốc hội Mỹ khi được ký thành luật vào tháng 8/2022, Tổng thống Trump và Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson gần đây đã đặt câu hỏi về tính hiệu quả của chính sách này.

Thứ ba, kinh nghiệm của Mỹ Latinh đã chỉ ra rằng việc vay tiền từ các chủ nợ quốc tế để hỗ trợ đầu tư vốn tiềm ẩn rủi ro. Mặc dù Mỹ không dễ bị tổn thương như các quốc gia Mỹ Latinh trong những năm 1970 và 1980, câu hỏi liệu tỷ lệ nợ ngày càng tăng của Mỹ so với tổng sản phẩm quốc nội (GDP) có gây ra vấn đề hay không vẫn đang được tranh luận sôi nổi.

Cuối cùng, chưa từng có quốc gia nào có quy mô và tầm quan trọng toàn cầu như Mỹ áp dụng chế độ chính sách ISI. Nhiều nhà kinh tế lo ngại rằng việc Mỹ áp dụng chính sách như vậy sẽ đẩy các đối tác thương mại lớn vào suy thoái và làm chậm tăng trưởng toàn cầu nói chung.

Tóm lại, các thông báo về thuế quan của chính quyền Trump đã khôi phục chính sách công nghiệp hóa thay thế nhập khẩu nhằm bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước và kích thích tăng trưởng. Tuy nhiên, những kinh nghiệm lịch sử và toàn cầu với ISI làm nổi bật sự phức tạp và những cạm bẫy tiềm ẩn của các chiến lược kinh tế như vậy. Với vai trò dẫn đầu của nền kinh tế Mỹ, cái giá của một sai lầm về chính sách có thể rất lớn và sẽ được cảm nhận rộng rãi trên toàn bộ nền kinh tế toàn cầu.