Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (bên trái) và cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh cắt từ clip của Reuters và ảnh AFP/TTXVN
Ban đầu, đề xuất của Tổng thống Donald Trump về việc Mỹ sở hữu một phần lớn tài nguyên khoáng sản của Ukraine đã vấp phải phản ứng lạnh nhạt. Tuy nhiên, những điều chỉnh mới nhất trong thỏa thuận đã khiến Kiev gần như sẵn sàng ký kết.
Bản dự thảo mới nhất, được công bố hôm nay bởi báo European Pravda và dự kiến sẽ được Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodyymyr Zelensky ký kết tại Washington ngày 28/2, vẫn không có điều khoản nói rằng Mỹ cam kết cung cấp các đảm bảo an ninh cụ thể cho Ukraine.
Tuy nhiên, thỏa thuận này sẽ gắn lợi ích tài chính của Mỹ với an ninh dài hạn của Ukraine bằng cách yêu cầu quỹ thu nhập từ khoáng sản, chủ yếu do các công ty Mỹ sở hữu, phải được đầu tư vào “an toàn, an ninh và thịnh vượng của Ukraine”. Đồng thời, thỏa thuận cũng ngăn Mỹ bán phần lợi ích của mình mà không có sự đồng ý của Ukraine.
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã cam kết với những người ủng hộ mình rằng ông sẽ chấm dứt cuộc xung đột giữa Liên bang Nga và Ukraine một cách nhanh chóng. Người nộp thuế Mỹ đã chi trả 114 tỷ euro viện trợ, tương đương khoảng 0,5% GDP của Mỹ, trong đó bao gồm 64 tỷ euro hỗ trợ quân sự cho Ukraine. Tuy nhiên, như nhà sử học Anh-Mỹ Niall Ferguson gần đây đã chỉ ra trong một cuộc tranh luận trực tuyến với Phó Tổng thống Mỹ J.D. Vance rằng, các thỏa thuận hòa bình thường mất nhiều năm để đàm phán.
Hơn nữa, chắc chắn ông Trump cũng đang nghe thấy những khuyến nghị từ các tập đoàn Mỹ về giá trị tiềm năng của khoáng sản quý hiếm của Ukraine đối với ngành công nghệ và quốc phòng của Mỹ.
Theo bà Olena Prokopenko, chuyên gia cấp cao về quan hệ Ukraine - Mỹ tại Quỹ Marshall Đức – một tổ chức tư vấn xuyên Đại Tây Dương, thỏa thuận khoáng sản này là “cách ông Trump chứng minh với cử tri rằng ông có thể đạt được những thắng lợi nhanh chóng”.
Bước chuyển đến “thỏa thuận cân bằng”
Trong một cuộc phỏng vấn với Euractiv, bà Prokopenko cho biết những thay đổi gần đây trong thỏa thuận khiến nó trở nên dễ chấp nhận hơn đối với người Ukraine.
“Từ một thỏa thuận mang tính thuộc địa mà ông Trump muốn áp đặt lên Ukraine, giờ đây nó đã phát triển thành một thỏa thuận cân bằng hơn”, bà Prokopenko nói.
Theo bà Prokopenko, thỏa thuận sắp được ký kết này là dấu hiệu cho thấy ông Trump ngày càng thực tế hơn về việc người đồng cấp Liên bang Nga Vladimir Putin liên tục từ chối ngừng bắn – và rằng ông ấy (Putin) không muốn hòa bình trong tương lai gần.
Bà Prokopenko hoan nghênh việc phiên bản mới có những đề cập rõ ràng về an ninh, cũng như cách các khoản đóng góp vào quỹ sẽ được sử dụng để tăng cường an ninh.
Bà Prokopenko nhấn mạnh rằng dự thảo hiện tại thực chất chỉ là một “bản ghi nhớ” nhằm tạo nền tảng cho một hiệp ước chi tiết hơn. Điều đó có nghĩa là thỏa thuận này không cần Quốc hội Ukraine phê chuẩn, nhưng một thỏa thuận cuối cùng thì có.
“Việc có những đề cập rõ ràng đến vấn đề an ninh ngay trong giai đoạn sơ bộ này là một tín hiệu tích cực”, bà Prokopenko nhận định. Tuy nhiên, chuyên gia này cũng cảnh báo rằng các cuộc đàm phán sắp tới cần phải cụ thể hóa những cam kết thành những điều khoản thực tế và rõ ràng.
Lời mở đầu của thỏa thuận nhấn mạnh rằng “người dân Mỹ mong muốn đầu tư cùng với Ukraine vào một Ukraine tự do, có chủ quyền và an toàn”.
Khoáng sản đất hiếm. Ảnh minh họa: AFP/TTXVN
Ukraine có một chỗ ngồi trên bàn đàm phán
Tuy nhiên, trên giấy tờ, thỏa thuận vẫn đặt nhiều yêu cầu đối với Kiev hơn là với Washington. Mỹ không có nghĩa vụ trực tiếp đảm bảo tự do, chủ quyền hay an ninh cho Ukraine.
Kiev sẽ phải cam kết đóng góp 50% doanh thu từ việc “tư nhân hóa trong tương lai” các tài nguyên thiên nhiên thuộc sở hữu nhà nước, bao gồm khoáng sản, dầu mỏ và khí đốt… vào một quỹ đầu tư chung do Mỹ sở hữu phần lớn.
Dù thỏa thuận này không ràng buộc Mỹ phải có hành động cụ thể, nhưng theo bà Prokopenko, nó vẫn giúp Ukraine có một chỗ ngồi trên bàn đàm phán hòa bình.
“Chính Tổng thống Zelensky đã đưa ra điểm này trong kế hoạch chiến thắng ban đầu”, bà Prokopenko nói.
“Ông ấy đã đề xuất Mỹ hợp tác với Ukraine trong việc khai thác khoáng sản đất hiếm, vì vậy bây giờ rất khó để rút lại đề xuất đó hoàn toàn” bà Prokopenko lập luận, đồng thời cho rằng: “Làm như vậy sẽ khiến Ukraine bị loại khỏi quá trình đàm phán.”
Trước mắt, nếu ông Trump cắt nguồn viện trợ quân sự từ Mỹ, Ukraine sẽ gặp khó khăn trong việc tiếp tục chiến đấu. Điều đó sẽ khiến Ukraine rơi vào thế yếu nhất có thể trong các cuộc đàm phán hòa bình sắp tới. Vì vậy, ông Zelensky có động lực mạnh mẽ để làm hài lòng người đồng cấp Donald Trump – một chính trị gia vốn nổi tiếng là khó đoán và dễ mất kiên nhẫn – bằng mọi cách có thể.
Nghệ thuật đàm phán
Vậy Mỹ sẽ được gì từ thỏa thuận này? Dù lợi ích tiềm năng rất lớn, chúng không hoàn toàn rõ ràng như vẻ bề ngoài.
Chẳng hạn, theo nội dung thỏa thuận thì điều khoản về “tư nhân hóa trong tương lai” tài nguyên của Ukraine – hoặc nói cách khác, “các nguồn doanh thu trong tương lai” – không bao gồm bất kỳ nguồn thu nào mà Ukraine hiện đang nhận được.
Nói cách khác, quỹ của Mỹ sẽ không có tiền cho đến khi Ukraine đạt được hòa bình và đủ an toàn để phát triển thêm các nguồn tài nguyên thiên nhiên mới.
Trong khi đó, quyền phủ quyết của Ukraine đối với bất kỳ nỗ lực nào của Mỹ nhằm bán lại phần lợi ích của mình có nghĩa là Mỹ chỉ có thể hưởng lợi từ quỹ này thông qua các khoản đầu tư vào cơ sở hạ tầng của Ukraine.
Điều đó có nghĩa là “an ninh dài hạn là điều kiện tiên quyết để thỏa thuận này trở nên có giá trị”, bà Prokopenko nhận định và lập luận rằng thỏa thuận “sẽ đòi hỏi một nền hòa bình lâu dài thì mới mang lại lợi nhuận hữu hình”.
Theo bà Prokopenko, nếu Liên bang Nga tái tổ chức và triển khai quân tấn công Ukraine một lần nữa, tất cả các khoản đầu tư nước ngoài, bao gồm cả những khoản được thực hiện theo thỏa thuận này, sẽ bị đe dọa.
Bà Prokopenko cũng lưu ý rằng việc mua bảo hiểm chiến tranh cho bất kỳ dự án lớn nào, bao gồm cả khai thác khoáng sản mà ông Trump mong muốn, là vô cùng khó khăn.
Nhưng ngay cả trong dài hạn, bà Prokopenko cảnh báo cũng không có gì đảm bảo rằng tài nguyên thiên nhiên của Ukraine sẽ tạo ra đủ doanh thu để quỹ này có thể bù đắp số tiền mà Mỹ đã viện trợ cho Ukraine đến nay.