Làn gió mới

Cuộc bỏ phiếu vòng hai chứng kiến "cuộc đua song mã" giữa ứng cử viên chủ trương cải cách Pezeshkian và ứng cử theo đường lối cứng rắn bảo thủ Saeed Jalili. Do đó, cuộc bỏ phiếu đã thu hút sự quan tâm lớn của đông đảo cử tri Iran khi tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu tăng vọt từ khoảng 40% ghi nhận trong vòng đầu lên 49,8%. Điều này cho thấy sự ủng hộ mạnh mẽ của đông đảo dân chúng đối với phe cải cách, với kết quả ông Pezeshkian nhận được 53,6% số phiếu bầu (tương đương 16,3 triệu phiếu), trong khi ông Jalili chỉ nhận được 13,5 triệu phiếu bầu. Ông Mehrzad Boroujerdi, nhà phân tích về Iran tại ĐH Khoa học và Công nghệ Missouri (Mỹ), nhận định chiến thắng của ông Pezeshkian đã cho thấy ông có thể thu hút được sự ủng hộ từ các cử tri có quan điểm khác nhau trong xã hội Iran, bao gồm cả những người theo chủ nghĩa cải cách và những người theo chủ nghĩa bảo thủ. Theo tờ Financial Times, chiến thắng của ông Pezeshkian là một bước ngoặt đáng chú ý đối với phe cải cách khi phe này không có đại diện nào thắng cử tổng thống Iran trong hai thập niên qua.

Tổng thống đắc cử Pezeshkian (69 tuổi) là một nhà cải cách và một bác sĩ phẫu thuật tim. Ông từng giữ chức Bộ trưởng Y tế dưới thời Tổng thống theo chủ nghĩa cải cách Mohammad Khatami trong giai đoạn 2001-2005. Ông Pezeshkian là thành viên Quốc hội từ năm 2008 đến nay, đồng thời giữ chức Phó Chủ tịch Quốc hội trong giai đoạn 2016-2020.

Chiến thắng của ông Pezeshkian trong cuộc bầu cử tổng thống lần thứ 14 của Iran được kỳ vọng sẽ mang đến làn gió mới cũng như những đổi thay tích cực cho quốc gia Trung Đông này. Giữa lúc Iran đang phải vật lộn với nhiều khó khăn về kinh tế và không ít thách thức từ môi trường bên ngoài, Tổng thống đắc cử Pezeshkian và ban lãnh đạo Iran sẽ phải thực hiện nhiều nhiệm vụ nặng nề. Đó là thách thức liên quan đến kinh tế, lạm phát, lệnh trừng phạt của phương Tây và xung đột khu vực. 

Ý thức được những khó khăn phía trước, ngay sau khi thông tin kết quả bầu cử được công bố, ông Pezeshkian đã viết trên mạng X: "con đường trước mắt rất khó khăn và sẽ chỉ được dễ dàng với sự hợp tác, đồng cảm và tin tưởng" của người dân Iran.

Nhiệm vụ hàng đầu là phải thiết lập một chính phủ có năng lực quản trị tốt hơn để giải quyết những vấn đề nội tại của đất nước. Về chính sách đối nội, ông Pezeshkian cam kết sẽ triển khai một loạt nhiệm vụ trọng tâm, bao gồm vực dậy nền kinh tế, giảm lạm phát xuống một chữ số, thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp trong nước, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp, tạo nhiều việc làm hơn, thúc đẩy sự đoàn kết và gắn kết xã hội, cải thiện các dịch vụ cho người dân, đảm bảo an sinh xã hội, chống tham nhũng và xây dựng một xã hội cởi mở hơn. Trên thực tế, các đón trừng phạt của Mỹ đã làm điêu đứng nền kinh tế từng hưng thịnh một thời của Iran, với lạm phạt tăng vọt và đồng nội tệ rial mất giá thảm hại so với đồng USD. Theo Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), quy mô nền kinh tế của Iran trong giai đoạn 2017-2023 đã giảm mạnh từ 486,63 tỷ USD xuống còn 367,97 tỷ USD. Lạm phát luôn ghi nhận mức cao từ 35% đến 49% trong những năm qua, trong khi tỷ lệ thất nghiệp luôn ở mức hai chữ số.

Về chính sách đối ngoại, ông Pezeshkian sẽ cố gắng đưa Iran thoát ra khỏi sự cô lập quốc tế hiện nay. Trong khi tiếp tục chính sách hướng Đông cũng như xây dựng mối quan hệ hợp tác chặt chẽ hơn trong các lĩnh vực chính trị, an ninh, kinh tế, thương mại và đầu tư với các quốc gia láng giềng Arab trong khu vực, Iran sẽ cố gắng cải thiện quan hệ với Mỹ và phương Tây. Iran sẽ có cách tiếp cận linh hoạt và thực dụng hơn để từng bước khôi phục thỏa thuận hạt nhân năm 2015 với các cường quốc, qua đó dần dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt kinh tế với mục tiêu đưa Iran hội nhập trở lại nền kinh tế toàn cầu. Iran có nguồn tài nguyên dầu khí rất lớn và lực lượng lao động dồi dào với khoảng 87 triệu dân, song các biện pháp trừng phạt của Mỹ là vật cản vô cùng lớn đối với sự phát triển của nền kinh tế Iran.

Trong nền chính trị đặc thù của Iran, mặc dù nhà lãnh đạo tối cao Ali Khamenei là người có tiếng nói cuối cùng về mọi vấn đề của đất nước, tổng thống vẫn có vai trò nhất định trong việc thiết kế và hoạch định chính sách đối nội và đối ngoại cho từng giai đoạn. Tổng thống đắc cử Pezeshkian chắc chắn sẽ có chương trình nghị sự của riêng mình, đặc biệt là thúc đẩy những thay đổi cơ bản liên quan đến nền kinh tế và xây dựng quan hệ với phần còn lại của thế giới. Tuy vậy, ông sẽ vẫn phải đảm bảo các lợi ích chiến lược của Iran. Các chính sách đối nội và đối ngoại của ông Pezeshkian sẽ vẫn dựa trên nguyên tắc cốt lõi và lợi ích quốc gia, phù hợp với chỉ thị cũng như quỹ đạo của nhà lãnh đạo tối cao Khamenei. Chuyên gia Sina Toossi của Trung tâm Chính sách quốc tế (Mỹ), nhận định cơ cấu quyền lực bao trùm và bối cảnh chính trị của Iran sẽ chi phối mức độ thay đổi của Iran dưới thời tổng thống đắc cử. Nhà phân tích người Iran Saeed Laylaz cho rằng để tránh gây tranh cãi trong chính giới, trước mắt tổng thống đắc cử sẽ ưu tiên “cải thiện các khía cạnh xã hội và kinh tế”.

Theo đánh giá của giới phân tích tại Trung Đông, kết quả cuộc bầu cử tổng thống Iran sẽ có tác động tích cực đến hệ sinh thái chính trị và an ninh khu vực, trong bối cảnh tình hình địa chính trị tại Trung Đông chưa bao giờ hết nóng.