Nằm trong khu vực chuyển tiếp giữa các vùng Tây Nguyên, duyên hải Nam Trung Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ là nơi có nhiều con sông lớn chảy qua. Đó chính là lợi thế để phát triển nhiều ngành kinh tế, trong đó có lĩnh vực du lịch, dịch vụ ở vùng đất này. Việc khai thác, phát triển hiệu quả các sản phẩm du lịch gắn với hệ thống đường sông sẽ góp phần đưa Đông Nam Bộ trở thành vùng phát triển năng động và là động lực tăng trưởng lớn nhất cả nước.

Vùng Đông Nam Bộ gồm TP Hồ Chí Minh và các tỉnh Bình Phước, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đồng Nai và Tây Ninh. Nơi đây sở hữu nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên gắn liền với cảnh quan, hệ sinh thái sông, hồ khá đa dạng của các sông Sài Gòn, Vàm Cỏ Đông, Đồng Nai và các hồ Dầu Tiếng, Trị An, Thác Mơ… Trong đó, TP Hồ Chí Minh - đô thị đặc biệt của vùng và cả nước in đậm dấu ấn của các dòng sông với những bến thủy còn hiện diện đến ngày nay như Bình Đông, Nhà Rồng, Bến Nghé, Bạch Đằng - những nơi chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử, đồng thời hình thành nhiều nét văn hóa đặc sắc của đô thị gắn với sông nước. 

Theo Tiến sỹ Nguyễn Phước Hiền, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, sông Sài Gòn bắt nguồn từ vùng Hớn Quản (Bình Phước). Sông có chiều dài hơn 250 km, chảy qua địa phận TP Hồ Chí Minh. Trong suốt chiều dài phát triển của vùng đất Gia Định - Sài Gòn - Chợ Lớn - TP Hồ Chí Minh, dòng sông đã và đang là đầu mối giao thông huyết mạch, giữ vai trò quan trọng trong lịch sử, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của Thành phố. Từ sông Sài Gòn, thuyền du lịch không chỉ cập cảng Nhà Rồng, bến Bạch Đằng, Tân Cảng, Ba Son mà còn có thể đi sâu vào trong nội thành qua các kênh Lò Gốm, Tàu Hủ, rạch Thị Nghè… hay đi xa hơn tới Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu và các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, thậm chí kết nối cả với các nước trên thế giới qua các tuyến du lịch tàu biển, tàu sông.

Số liệu từ Sở Du lịch TP Hồ Chí Minh cũng cho thấy, Thành phố hiện có trên 130 tài nguyên phục vụ phát triển du lịch đường thủy. Sông Sài Gòn có vị trí chiến lược trong mạng lưới giao thông của Thành phố. Dọc theo bờ sông có nhiều di tích lịch sử, văn hóa và cả những công trình thể hiện dáng hình một đô thị hiện đại, thu hút du khách. 

Cùng ở Đông Nam Bộ, tỉnh Bình Dương liền kề TP Hồ Chí Minh có nhiều lợi thế để phát triển du lịch gắn với những dòng sông và hệ sinh thái ven sông. Ông Nguyễn Thanh Phong, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Dương cho biết: Hệ thống các sông Sài Gòn, Đồng Nai, Thị Tính, các kênh rạch tạo ra tiềm năng phát triển du lịch cho Bình Dương nhờ cảnh quan sông nước cùng các miệt vườn cây trái. Đó là vườn cây ăn trái Lái Thiêu, Thanh Tuyền, vườn bưởi Bạch Đằng, vườn cam, quýt Bắc Tân Uyên, các nông trại ứng dụng công nghệ cao có khả năng phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng cuối tuần, du lịch học tập trải nghiệm, các tour du lịch sông nước.

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Nai, sông Đồng Nai là dòng sông lớn, tạo nên những dòng suối, hồ và những dòng thác đẹp như: Thác Mai - hồ nước nóng, thác Ba Giọt, thác Giang Điền. Đây là những tài nguyên để tỉnh phát triển các tour du lịch đường sông, kết nối với các địa phương cùng trong vùng Đông Nam Bộ như TP Hồ Chí Minh, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu.

Phát huy lợi thế sông nước, một số địa phương Đông Nam Bộ đã hình thành nhiều sản phẩm trải nghiệm du lịch đường sông, tổ chức các sự kiện văn hóa - du lịch thể hiện rõ điểm nhấn được khai thác từ hệ sinh thái bên sông, nét văn hóa cộng đồng cư dân gắn với sông nước, làng quê, đô thị bên sông. Các sản phẩm du lịch gắn với lợi thế sông nước ở nhiều địa phương vùng Đông Nam Bộ thể hiện định hướng phát triển xanh, khai thác sản phẩm du lịch gắn với bảo vệ môi trường tự nhiên, hệ sinh thái, gìn giữ và phát huy nét văn hóa tiêu biểu.

Theo Phó Giám đốc Sở Du lịch TP Hồ Chí Minh Bùi Thị Ngọc Hiếu, Thành phố tập trung phát triển nhiều tour sông nước theo hướng đa dạng hóa sản phẩm, phát huy tiềm năng của nhiều tuyến đường thủy nội đô, tạo sự khác biệt, hấp dẫn.

Tháng 8/2023, lần đầu tiên Lễ hội sông nước được UBND Thành phố tổ chức tại các địa điểm: Cảng Sài Gòn - Cảng hành khách tàu biển, công viên bến Bạch Đằng, công viên Lam Sơn, kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, bến Bình Đông, khu Du lịch Văn hóa Suối Tiên. Tại lễ hội, 30 tour, tuyến du lịch đường thủy được công bố. Trong khuôn khổ lễ hội, chương trình nghệ thuật quy mô được tổ chức với chủ đề “Dòng sông kể chuyện”, chia thành các chương: Khẩn hoang, xây thành, trên bến dưới thuyền, thương cảng phồn vinh, rực rỡ thành phố bên sông, diễn ra trên sông Sài Gòn, đánh dấu bước phát triển mới của hoạt động du lịch gắn với lợi thế sông nước của đô thị du lịch sống động, giàu bản sắc ở phương Nam.

Tiếp đó, đầu tháng 12/2023, Thành phố giới thiệu đến du khách 17 sản phẩm du lịch đường thủy mới mẻ, hấp dẫn tại Tuần lễ Du lịch TP Hồ Chí Minh với chủ đề “Xanh trên mỗi hành trình”. Trong đó, các tour, tuyến nổi bật, như: Tuyến du lịch đường thủy tầm trung từ bến ga tàu thủy Bạch Đằng đến huyện Củ Chi hoặc huyện Cần Giờ và ngược lại, đưa du khách khám phá vẻ đẹp Thành phố, thăm nhiều di tích lịch sử, khám phá hệ sinh thái rừng ngập mặn. Tuyến du lịch đường thủy tầm ngắn - “Khám phá vẻ đẹp trên sông Sài Gòn”, “Hoàng hôn trên sông Sài Gòn”, mang đến nhiều trải nghiệm mới mẻ, hấp dẫn cho du khách.

Đại diện Trung tâm Xúc tiến Du lịch tỉnh Bình Dương thông tin, tỉnh Bình Dương chú trọng xây dựng các tuyến du lịch đường sông theo hướng tạo ra sản phẩm du lịch xanh. Với những nỗ lực chung của TP Hồ Chí Minh và tỉnh Bình Dương, Đồng Nai, các đơn vị thuộc ngành du lịch cùng các doanh nghiệp đã khảo sát, kết nối hình thành, phát triển một số sản phẩm du lịch mới. Đó là các tuyến du lịch đường sông, xuất phát từ các bến thủy ở TP Hồ Chí Minh, đến các điểm du lịch nghỉ dưỡng, du lịch - thể thao golf tại Bình Dương thông qua bến tàu Tiamo như: Becamex Hotel New City, sân golf Royal Island (cù lao Bạch Đằng, Tân Uyên, Bình Dương), sân golf Twin Doves (thành phố Thủ Dầu Một, Bình Dương), góp phần tạo sức hút mới cho du lịch toàn vùng. 

Đánh giá Đông Nam Bộ vẫn còn rất nhiều tiềm năng tạo bước phát triển mới từ lợi thế những dòng sông, theo các chuyên gia, từ các dòng sông, có thể đẩy mạnh các hoạt động kinh tế dựa vào nguồn tài nguyên sông nước, tạo ra nhiều ngành nghề, sản phẩm mang tính đặc trưng cho toàn vùng. Từ nguồn tài nguyên này, địa phương có thể phát triển nhiều hoạt động kinh tế như vận tải đường sông, logistics, nuôi trồng thủy sản... Đặc biệt, các dòng sông cùng cảnh quan hai bên bờ sông và đời sống dân cư ven sông là tài nguyên quý phát triển du lịch. Tuy nhiên, để thực sự khai thác hiệu quả, các điểm “nghẽn”, khó khăn cần được nhìn nhận và có giải pháp tháo gỡ đúng đắn.

Liên quan đến phát triển giao thông đường thủy, các tour, tuyến du lịch đường sông, nhiều ý kiến cho rằng: Đô thị đặc biệt, hạt nhân của vùng Đông Nam Bộ là TP Hồ Chí Minh có các tuyến đường thủy nội địa, các tuyến kênh rạch đi sâu vào nội ô, là thuận lợi lớn để phát triển giao thông đường thủy và các sản phẩm du lịch sông nước.

Theo đại diện Sở Du lịch, TP Hồ Chí Minh có khoảng trên 130 tài nguyên phục vụ du lịch đường thủy. Các tuyến sông chính như Đồng Nai, Sài Gòn, Lòng Tàu, Soài Rạp chảy qua tạo ra mạng lưới đường thủy liên tuyến kết nối với các tỉnh cùng trong vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, rất thuận lợi để phát triển du lịch, giao thông đường thủy. Song, để phát triển các sản phẩm du lịch, địa phương cần tiếp tục hoàn thiện cơ sở hạ tầng, phát triển các bến tàu, cảng phục vụ du lịch. Các cấp, ngành cần có nhiều chính sách thuận lợi để xã hội hóa việc đầu tư xây dựng các bến tàu du lịch, các hạng mục nhà chờ, công trình vệ sinh... Đồng thời, hoạt động này cần có sự tham gia, đồng hành của các doanh nghiệp, bởi phát triển các sản phẩm du lịch đường thủy cần có các yếu tố: Đảm bảo môi trường nước, độ tĩnh không của các cây cầu...

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Lưu Văn Đức, Công ty Trách nhiệm hữu hạn đóng tàu Lưu Gia cho rằng, TP Hồ Chí Minh còn rất nhiều tiềm năng để phát triển ngành Du thuyền trên sông và các hoạt động kinh tế ven sông Sài Gòn. Nhu cầu của du khách rất lớn. Tuy nhiên, hiện nay, các bến đỗ vẫn còn thiếu dẫn đến chi phí gửi tàu, thuyền tăng cao. Đây là một trở ngại cần được khắc phục.

Để du lịch đường sông phát huy hết tiềm năng, khai thác tối đa lợi thế các dòng sông, tạo nhiều sản phẩm du lịch hấp dẫn, khác biệt, Phó Giám đốc Sở Du lịch TP Hồ Chí Minh Bùi Thị Ngọc Hiếu cho biết UBND Thành phố có Kế hoạch Phát triển sản phẩm du lịch đường thủy trên địa bàn giai đoạn 2023 - 2025. Theo đó, đến năm 2025, các sản sản phẩm du lịch đường thủy được Thành phố khai thác trên tất cả tuyến sông Sài Gòn. Thành phố liên kết phát triển sản phẩm du lịch với các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương, Tiền Giang, Long An, Bến Tre và các tuyến kênh nội đô với ít nhất 10 chương trình du lịch đường thủy; khai thác các chương trình du lịch kết nối từ các cảng biển với các tuyến đường sông.

TP Hồ Chí Minh phấn đấu đến năm 2030, du lịch đường thủy trở thành một trong các loại hình, sản phẩm tạo sự khác biệt, góp phần đa dạng hóa các sản phẩm du lịch. Trong hai năm 2023 - 2024, Thành phố tập trung cải thiện, nâng cao chất lượng các sản phẩm du lịch đường thủy hiện có, gồm: Nhóm các sản phẩm du lịch tầm ngắn (các tour trên sông, tuyến du lịch đường thủy nội đô có bán kính dưới 10 km), nhóm các sản phẩm du lịch tầm trung (các tour trên sông có bán kính từ 10 km đến dưới 60 km).

Để tăng tính hấp dẫn cho sản phẩm, ngành Du lịch Thành phố xây dựng bộ thuyết minh chuẩn về tuyến du lịch đường thủy, cung cấp thêm các dữ liệu lịch sử, văn hóa, nét đặc trưng về các hệ thống sông, kênh, rạch gắn với các tuyến du lịch đường thủy trên địa bàn. Thành phố xây dựng bản đồ các tuyến du lịch đường thủy, các điểm đến trên tuyến bằng công nghệ GIS (giải pháp quản lý, phân tích dữ liệu thông qua xây dựng bản đồ số). Giai đoạn 2024 - 2025, Thành phố tiếp tục đầu tư xây dựng, phát triển các sản phẩm du lịch đường thủy mới ở các nhóm tầm ngắn, tầm trung và tầm xa, đồng thời bổ sung một số bến thủy nội địa.

Thành phố phát huy sức hút của các Khu Dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ, Di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi; phát triển đa dạng các tour, tuyến theo chuyên đề như lịch sử - về nguồn, trải nghiệm văn hóa kết hợp thưởng ngoạn phong cảnh trên sông, tham quan các khu du lịch sinh thái, làng nghề, nhà vườn...  

Quan tâm giải pháp phát triển du lịch sông tại tỉnh Bình Dương, Thạc sĩ Lê Thị Ngọc Anh, Trường Đại học Thủ Dầu Một cũng cho rằng, du lịch đường sông có đặc thù là cần bến đỗ và các phương tiện trung chuyển nên cần tăng cường hệ thống bến tàu thuyền phục vụ du lịch. Để tạo thuận lợi, đa dạng sản phẩm du lịch, môi trường, cảnh quan hai bên bờ sông cần được quy hoạch đồng bộ. Hiện nay, cơ sở vật chất dịch vụ hoạt động du lịch tại một số điểm đến trên bờ sông còn thiếu hoặc chưa được đầu tư đồng bộ. Các khu trưng bày, giới thiệu sản phẩm đặc sản, giải trí phục vụ nhu cầu khách tham quan, mua sắm, thư giãn cần được tăng cường để phục vụ du khách đến từ đường sông.  

Hiện, tỉnh Bình Dương cũng có kế hoạch phát triển các tuyến, sản phẩm du lịch đường sông trên địa bàn đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, đầu tư xây dựng các bến hành khách, cơ sở vật chất phục vụ các tuyến du lịch đường sông, phát triển nhiều sản phẩm du lịch đón du khách đến bằng đường sông như khai thác lợi thế cảnh quan, vườn cây ăn trái ven sông, các di sản văn hóa, làng nghề...

Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Dương Nguyễn Lộc Hà, trong nhóm các sản phẩm du lịch chính được tỉnh xác định phát triển có các sản phẩm du lịch sinh thái ven sông Sài Gòn, gắn với các sản phẩm du lịch vườn Lái Thiêu, Tân An, Phú An, Thanh Tuyền. Tỉnh phát triển các sản phẩm du lịch ven sông Đồng Nai gắn với các sản phẩm du lịch sinh thái từ cù lao Thạnh Hội, Bạch Đằng, các bãi cắm trại khu vục hồ Dầu Tiếng, vùng sản xuất nông nghiệp công nghệ cao.

Còn với tỉnh Tây Ninh, nơi có hai con sông chính chảy qua là Vàm Cỏ Đông và Sài Gòn, tỉnh sẽ đẩy mạnh phát triển các loại hình du lịch mới như: Du lịch đường sông, du lịch sinh thái gắn với du lịch về nguồn, phát huy giá trị Vườn Di sản ASEAN - Vườn Quốc gia Lò Gò - Xa Mát.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tây Ninh Trần Thị Huy Hoàng thông tin, tỉnh sẽ tăng cường các hoạt động quảng bá, xúc tiến du lịch, liên kết tour tuyến giữa các tỉnh, thành phố. Tây Ninh tiếp tục mời gọi nhà đầu tư vào các dự án du lịch, cơ sở hạ tầng giao thông, dịch vụ vui chơi giải trí để kết nối, bổ trợ cho các khu, điểm du lịch trọng điểm trên địa bàn, góp phần vào phát triển du lịch toàn vùng Đông Nam Bộ.

Như thế, với lợi thế các con sông, vùng Đông Nam Bộ có nhiều tiềm năng phát triển du lịch - ngành kinh tế tổng hợp. Việc khai thác, phát triển hiệu quả các sản phẩm du lịch gắn với hệ thống đường sông, cảnh quan môi trường, hệ sinh thái, nét văn hóa cộng đồng cư dân ven sông, du lịch toàn vùng Đông Nam Bộ sẽ có bước tiến mới, ngày càng hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế. 

Bài: Thanh Trà
Ảnh, đồ họa: TTXVN
Biên tập: Hoàng Linh
Trình bày: Hà Nguyễn

07/01/2024 06:10