Từ khi lên 6 tuổi, cậu bé Vũ Văn Giỏi ở làng Đông Cứu (xã Dũng Tiến, huyện Thường Tín), khi ấy đã được ông bà, cha mẹ dạy cho từ những điều nhỏ nhất như cách cầm kim, chọn loại chỉ, vải, màu sắc, tuần tự các bước thêu. Càng học thêu, Vũ Văn Giỏi càng đam mê với nghề truyền thống của cha ông để lại. Khoảng những năm 1991-1998, nghề thêu truyền thống của làng được nhiều người biết đến và đặt hàng. Cũng từ đó, ông bắt đầu quá trình phục dựng nghệ thuật thêu trang phục hoàng cung.
Nghệ nhân Nhân dân Vũ Văn Giỏi kể, nhiều năm trước, một Việt kiều tìm đến đặt hàng làm một số bộ trang phục hoàng cung. Bấy giờ, ông chưa thể hình dung hết sự khó khăn mà mình phải đối mặt. Bởi thêu trang phục hoàng cung đòi hỏi nhiều quy tắc từ các hình, họa tiết, chất liệu, lối thêu... Những khó khăn đó không làm người nghệ nhân đam mê với nghề nản lòng. Ông đã nỗ lực tìm lại những mẫu hoa văn, kỹ thuật thêu cổ truyền, phục chế thành công nhiều bộ trang phục cung đình.
Để tìm tư liệu thêu về hoa văn, họa tiết của trang phục hoàng cung, ông Giỏi vào các bảo tàng tìm hiểu, nhưng bấy giờ cũng chỉ còn lưu giữ mẫu vật, các ghi chép về cách thức thêu thì gần như không có. Ông lại tìm đến các vị cao niên trong làng nhưng cũng chỉ là những truyền miệng vụn vặt, không có hệ thống. Rồi ông lặn lội vào Huế tìm các thợ xưa để học hỏi, đi các đình chùa để tham khảo các mẫu hoa văn. Khi có dịp sang Pháp, Ấn Độ, Nhật Bản ông cũng tìm tài liệu ghi chép về trang phục, sinh hoạt, lối sống trong cung đình. Đi sâu tìm hiểu, ông thấy lối thêu trang phục cung đình hoàn toàn khác với thêu nghệ thuật thông thường, nơi mà người thêu thỏa sức sáng tạo, phá cách.
Thêu trang phục cung đình phải tuân thủ theo rất nhiều quy tắc như: long bào của vua dù có thêu bao nhiêu mũi thì các mũi phải đều tăm tắp về khoảng cách, độ dài, mỗi gam màu lại có năm sắc độ khác nhau, cho nên phải dùng hàng trăm màu chỉ thêu. Đó là chưa kể một loạt kỹ thuật đặc biệt được ứng dụng trong thêu những họa tiết khó, sự đối xứng trong các họa tiết. Đặc biệt khi thêu rồng trên áo vua phải “thổi hồn” để hình con rồng thể hiện được sự uy nghiêm. Không chỉ áo long bào, mà cả giày, mũ của vua cũng có họa tiết khác nhau.
Với áo hoàng hậu thì chỉ se một chiều, chỉ thêu là tơ tằm và mỗi một trang phục phải dùng một loại chỉ khác nhau. Lối thêu cũng hoàn toàn khác biệt. Mỗi hoa văn, họa tiết có cách thêu khác nhau, đòi hỏi tỉ mỉ từng chi tiết, mũi chỉ phải đều nhau, màu sắc cũng phải uyển chuyển, hài hòa theo tự nhiên và thế giới quan của người xưa.
Sau nhiều năm dày công nghiên cứu, đến nay đã có tổng cộng 18 bộ trang phục cung đình được nghệ nhân Vũ Văn Giỏi và đội ngũ của mình phục chế thành công, như: Bộ long bào của vua Đồng Khánh, Bảo Đại, Khải Định, Tự Đức, Hoàng thái tử, Hoàng hậu… Những bộ trang phục này vẫn đang được trưng bày tại Bảo tàng Cung đình Huế.
Với trách nhiệm “giữ lửa” nghề thêu truyền thống và kỹ thuật thêu cung đình, nghệ nhân Vũ Văn Giỏi hàng ngày vẫn kiên nhẫn dạy cho thế hệ sau từng đường kim, mũi chỉ. Ông rất tự hào khi lớp trẻ, trong đó có các con của mình đã biết trân quý những giá trị cốt lõi của dân tộc và tâm huyết với nghề.
12/02/2024 10:00