Tên lửa đẩy Lijian-1 (còn gọi là Kinetica-1 Y11) mang theo 9 vệ tinh được phóng từ khu vực thử nghiệm đổi mới không gian thương mại Đông Phong, gần Trung tâm phóng vệ tinh Tửu Tuyền ở Tây Bắc Trung Quốc ngày 10/12/2025. Ảnh: THX/TTXVN
Theo "Công cụ theo dõi Công nghệ Quan trọng" (Critical Technology Tracker) do Viện Chính sách Chiến lược Australia (ASPI) vận hành, Trung Quốc đang dẫn đầu nghiên cứu trong 66 trên tổng số 74 công nghệ được đánh giá. Các lĩnh vực này bao gồm năng lượng hạt nhân, sinh học tổng hợp, vệ tinh nhỏ và nhiều công nghệ mới nổi khác được xem là có khả năng nâng cao hoặc đe dọa lợi ích quốc gia. Trong khi đó, Mỹ chỉ còn dẫn đầu ở 8 lĩnh vực còn lại, bao gồm máy tính lượng tử và địa kỹ thuật.
Kết quả năm nay đánh dấu một sự thay đổi mạnh mẽ so với đầu thế kỷ 21. Theo dữ liệu so sánh của ASPI, vào những năm 2000, Mỹ từng dẫn đầu hơn 90% các công nghệ được đánh giá, trong khi Trung Quốc chỉ chiếm chưa đến 5%.
Ilaria Mazzocco, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington DC, nhận định: "Trung Quốc đã đạt được những tiến bộ đáng kinh ngạc về khoa học và công nghệ, thể hiện rõ qua cả hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) lẫn các ấn phẩm khoa học". Bà cho rằng việc Trung Quốc thống trị và tiến xa trong quá nhiều lĩnh vực so với Mỹ là điều "rất đáng chú ý".
Wang Yanbo, nhà nghiên cứu chính sách khoa học tại Đại học Hong Kong, lý giải rằng Trung Quốc có xu hướng tập trung nỗ lực vào các công nghệ mới nổi để giành vị thế dẫn đầu, thay vì cố gắng cạnh tranh ở những lĩnh vực truyền thống mà các quốc gia khác đã thống trị, ví dụ như chip bán dẫn.
Nhóm phân tích của ASPI đã dựa trên cơ sở dữ liệu gồm hơn 9 triệu ấn phẩm khoa học toàn cầu. Họ xếp hạng các quốc gia bằng cách xác định top 10% các bài báo được trích dẫn nhiều nhất trong giai đoạn 5 năm (2020-2024).
Một phát hiện quan trọng là Trung Quốc đang vượt qua Mỹ trong lĩnh vực điện toán đám mây và điện toán biên. David Lin, chiến lược gia công nghệ tại Mỹ, cho biết điều này phản ánh "sự khẩn trương của Bắc Kinh trong việc đưa AI từ phòng thí nghiệm vào triển khai thực tế", vì đây là những hạ tầng thiết yếu để huấn luyện và vận hành các mô hình trí tuệ nhân tạo.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo không nên đánh đồng số lượng nghiên cứu với năng lực sản xuất thực tế hay thành công thương mại.
Ông David Lin lấy ví dụ về động cơ máy bay tiên tiến. Dù Trung Quốc đứng số 1 về nghiên cứu công nghệ này, nhưng "động cơ của Trung Quốc vẫn chưa thể sánh được với hiệu suất, độ tin cậy hoặc độ bền của các mẫu hàng đầu từ Mỹ hoặc châu Âu".
Steven Hai, chuyên gia kinh tế chính trị tại Đại học Giao Thông Tây An-Liverpool (Trung Quốc), cũng cho rằng kết quả này không nên được hiểu là "sự sụp đổ quyền lực của Mỹ". Ông khẳng định Mỹ vẫn là một "đại gia" quan trọng trên toàn cầu. Ngoài ra, phương pháp đo lường dựa trên số lượng trích dẫn có thể mang lại lợi thế cho các quốc gia đông dân như Trung Quốc, do các nhà nghiên cứu có xu hướng trích dẫn bài viết của đồng hương mình nhiều hơn.
Dẫu vậy, Jenny Wong-Leung, nhà khoa học dữ liệu tại ASPI, cảnh báo rằng các quốc gia phương Tây đang có nguy cơ đánh mất "những lợi thế dài hạn khó khăn mới giành được trong khoa học và nghiên cứu tiên tiến" ở một loạt các lĩnh vực thiết yếu.