Việt Nam hiện chưa có quy định về thiết bị an toàn cho trẻ em và vị trí an toàn của trẻ em trên xe ô tô trong khi nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng luật và quy định cụ thể về vấn đề này để bảo vệ trẻ em trên xe ô tô khi tham gia giao thông. Theo số liệu từ điều tra về an toàn giao thông năm 2023, có 115 nước đã có luật cấm trẻ ngồi ghế trước, trong đó có 70 nước cấm hoàn toàn và 45 nước cấm nhưng cho phép ngồi ghế trước nếu có thiết bị an toàn cho trẻ em trên xe ô tô.
Hiện có gần 100 quốc gia đã thể chế hóa quy định bắt buộc sử dụng thiết bị an toàn trẻ em trên ô tô cá nhân. Đơn cử như trong khu vực ASEAN, Singapore bắt buộc sử dụng thiết bị an toàn với trẻ em dưới 135 cm, Malaysia bắt buộc sử dụng thiết bị an toàn với trẻ em dưới 136 cm và dưới 12 tuổi, quy định của Philippines là dưới 12 tuổi hoặc dưới 150 cm.
Nhiều phụ huynh ở Việt Nam vẫn để trẻ em ngồi ghế trước hoặc đứng trong xe, thò đầu qua cửa sổ trời, hay ngồi trong thùng xe bán tải… Mới đây, ngày 30/5, Đội tuần tra kiểm soát giao thông đường bộ số 3, Cục Cảnh sát giao thông đã xử phạt tài xế Vương Văn Quyết (39 tuổi, trú huyện Thạch Thất, Hà Nội) số tiền 1 triệu đồng và tước giấy phép lái xe 2 tháng về hành vi chở người trên thùng xe trái quy định. Tài xế Quyết đã để một bé trai 7 tuổi ngồi trong thùng xe và di chuyển hơn 150 km trên cao tốc từ Hà Nội về Thanh Hóa. Hành vi này có thể gây nguy hiểm đến tính mạng khi xe phanh gấp hoặc đi vào khúc cua.
Dự kiến ngày 26/6 tới, Quốc hội sẽ thông qua Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ. Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phạm Việt Cường cho rằng, nếu quy định sử dụng thiết bị an toàn và vị trí ngồi an toàn cho trẻ em được luật hóa và áp dụng hiệu quả trong Luật này, có thể kéo giảm tới 400 - 500 vụ trẻ em bị chấn thương đặc biệt nghiêm trọng hoặc trẻ em thiệt mạng trên ô tô mỗi năm. Do đó, cần sớm luật hóa với những quy định thiết thực về thiết bị an toàn, vị trí an toàn cho trẻ em, đối tượng thụ động tham gia giao thông, để ngày càng phát huy tác dụng tích cực trong bảo vệ trẻ em tham gia giao thông khi số lượng ô tô tại Việt Nam ngày một tăng.
Dự thảo Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ cập nhật đã chỉnh lý nhiều quy định để đảm bảo an toàn cho trẻ em khi tham gia giao thông. Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phạm Việt Cường, để hoàn thiện hơn, Luật cần tiếp tục cụ thể hóa các nguyên tắc bảo đảm an toàn cho trẻ em trong giao thông đường bộ. Chẳng hạn, Điều 3 về giải thích từ ngữ, cần bổ sung thêm cụm từ “thiết bị an toàn cho trẻ em trên xe ô tô là nôi, ghế, đệm nâng nhằm hạn chế khả năng cơ thể trẻ bị dịch chuyển trong trường hợp phương tiện tham gia giao thông va chạm hoặc giảm tốc độ đột ngột”. Đây là ngôn ngữ theo Quy định số 129 về thiết bị an toàn cho trẻ em của Hội đồng Kinh tế châu Âu của Liên hợp quốc.
Khoản 3, Điều 11, bổ sung nội dung “không được để trẻ em dưới 10 tuổi và chiều cao dưới 1,35 mét ngồi cùng hàng ghế với người lái xe, trừ xe chỉ có một hàng ghế” và bỏ nội dung “mà không có người lớn ngồi cùng”.
Còn Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến nghị bổ sung quy định cụ thể trong Luật, là trẻ em cao dưới 150cm và dưới 12 tuổi không được ngồi ở hàng ghế trước xe (quy định này hiện chưa có trong dự thảo luật); trẻ em bắt buộc đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông bằng xe máy hoặc xe điện.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, vị trí ngồi sau là vị trí an toàn nhất cho trẻ em. Khi túi khí bung ra gây thương tích nghiêm trọng ở đầu và cổ cho trẻ em ngồi ghế trước. Dùng thiết bị an toàn, nguy cơ chấn thương trẻ ngồi ghế sau giảm 14% so với trẻ ngồi ghế trước. Vì vậy, WHO khuyến cáo tất cả trẻ em nên được ngồi ở ghế sau của xe ô tô.
Lý giải về đề xuất bỏ nội dung “mà không có người lớn ngồi cùng” với trẻ em được chở trên xe ô tô và trên xe máy, ông Cường cho biết, quy định như vậy sẽ gây hiểu lầm dây đai an toàn/thiết bị an toàn sẽ không cần dùng nếu có người lớn ngồi cùng trẻ. Khi xảy ra va chạm, lực quán tính và tình huống bất ngờ có thể khiến người lớn không thể giữ chặt trẻ dẫn tới việc trẻ bị văng khỏi ghế, va đập và bị thương nghiêm trọng.
Đề xuất sử dụng thiết bị an toàn cho trẻ em nhận được phản ứng rất tích cực của cộng đồng, mạng xã hội và trên các phương tiện thông tin đại chúng. Nhóm nghiên cứu của Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phạm Việt Cường đã thực hiện đánh giá tác động của việc bổ sung sửa đổi quy định, cho thấy người dân phản ứng rất tích cực với đề xuất này. Hiện nay mặc dù chưa quy định nhưng rất nhiều người dân đã tự động áp dụng. Trong một số cuộc thăm dò dư luận rộng rãi trên toàn quốc từ năm 2020 - 2023, tỷ lệ ủng hộ đề xuất lên tới 85%.
Theo báo cáo của Ủy ban An toàn giao thông quốc gia, có 6,3 triệu ô tô đăng kí tại Việt Nam. Thị trường ô tô của Việt Nam mỗi năm tăng trưởng khoảng 500 nghìn xe mới, đồng nghĩa với việc số lượng trẻ em khi tham gia giao thông sẽ tăng cao hơn, điều này đặt ra vấn đề về quy định liên quan đến an toàn cho trẻ em trên xe ô tô.
Đánh giá sơ bộ của Ủy ban An toàn giao thông quốc gia cho thấy, có khoảng 1.800-2.000 vụ tai nạn giao thông liên quan tới trẻ em trong một năm, trong đó có khoảng 600-700 vụ liên quan tới ô tô có trẻ em.
Tỷ suất tử vong do tai nạn giao thông ở trẻ em tại Việt Nam được Cục quản lý Môi trường Y tế thống kê là 1,9/100.000 với trẻ ở độ tuổi 5 -14 và 1,4/100.000 với trẻ ở độ tuổi 0 - 4. Rất nhiều vụ tai nạn giao thông đáng tiếc xảy ra, nên việc cần phải có ý thức bảo vệ trẻ em khi tham gia giao thông là rất cần thiết, nhằm tránh những chấn thương nặng cho trẻ.
Nghiên cứu quan sát 1.102 xe ô tô cá nhân và 1.457 trẻ em từ 0 đến 10 tuổi tại 3 thành phố lớn là Hà Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh, Thạc sỹ Dương Kim Tuấn (Đại học Y tế công cộng) cho hay, có tới hơn 42% phụ huynh cho con ngồi ở ghế phụ trước trong xe ô tô, trong đó có 19,2% được người lớn ôm, bế ở ghế phụ. Tỷ lệ sử dụng thiết bị an toàn rất thấp ở cả 3 thành phố, chỉ chiếm 1,3% và cao nhất ở Hà Nội là 2,6%. Tỷ lệ sử dụng thiết bị an toàn ở Đà Nẵng chỉ chiếm 0,4%.
Khi được hỏi về vị trí trên xe an toàn nhất cho trẻ, 36% người trả lời cho rằng ngồi ghế sau là an toàn nhất, 28% cho rằng ngồi ghế trước và 27,8% cho rằng ngồi trong thiết bị an toàn chuyên dụng là đáp án đúng nhất. Có tới 75,4% ủng hộ cần thiết có quy định bắt buộc về thiết bị an toàn trên xe.
Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Accident Analysis & Prevention cho thấy, trẻ em từ 0-8 tuổi ngồi ghế trước có nguy cơ bị thương cao hơn 57% và trẻ em từ 9 - 12 tuổi có nguy cơ bị thương cao hơn 31% so với trẻ được bảo vệ ở ghế sau. Một phân tích quy mô lớn kết hợp dữ liệu từ nhiều nghiên cứu khác nhau (phân tích tổng hợp) của Ivers và cộng sự (2016) chỉ ra, trẻ em ngồi ghế trước so với ghế sau có nguy cơ bị thương nặng hoặc tử vong tăng 46% trong tất cả các loại va chạm (chạm trực diện, va chạm bên hông và lật xe). Các nhà sản xuất ô tô khuyên nên giữ trẻ em ở ghế sau bất cứ khi nào có thể.