Rác thải nhựa đang tràn ra đại dương với tốc độ ngày càng gia tăng. Ảnh minh họa: AFP/TTXVN
Theo tờ Politico ngày 26/9, nhiều nhà đàm phán và tổ chức xã hội dân sự đã bày tỏ thất vọng khi vòng đàm phán gần nhất về hiệp ước kiểm soát nhựa tại Geneva sụp đổ. Tuy nhiên, trong bầu không khí ảm đạm đó, Trung Quốc - quốc gia sản xuất và tiêu thụ nhựa lớn nhất thế giới - bất ngờ thể hiện sự mềm dẻo hơn trong cách tiếp cận. Đại diện Bắc Kinh khẳng định ô nhiễm nhựa không chỉ là vấn đề quản lý rác thải, mà liên quan đến toàn bộ vòng đời của sản phẩm này, từ sản xuất, tiêu thụ đến tái chế và xử lý chất thải.
Giới chuyên gia nhận định sự thay đổi này có thể mở ra cơ hội đột phá cho các vòng đàm phán tiếp theo. Ông Dennis Clare, cố vấn pháp lý của Micronesia, cho rằng bước đi của Trung Quốc mang sức ảnh hưởng lớn, bởi quốc gia này vừa là nhà sản xuất, vừa là người tiêu thụ nhựa hàng đầu thế giới.
Tình trạng ô nhiễm nhựa hiện được đánh giá là đặc biệt nghiêm trọng. Ngành nhựa chiếm khoảng 3,4% lượng khí nhà kính toàn cầu, vượt cả ngành hàng không, trong khi mỗi năm có tới 10 triệu tấn nhựa bị cuốn ra đại dương. Trước thực trạng đó, Liên hợp quốc đã tiến hành sáu vòng đàm phán kể từ năm 2022 nhằm xây dựng một hiệp ước ràng buộc để kiểm soát sản xuất và xử lý nhựa.
Trong quá trình đàm phán, Liên minh châu Âu và nhóm các nước cam kết cao trong cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa luôn thúc đẩy một hiệp ước toàn diện, bao quát toàn bộ vòng đời của nhựa. Ngược lại, các quốc gia sản xuất dầu mỏ như Saudi Arabia, Iran và gần đây là Mỹ lại phản đối mạnh mẽ, do coi nhựa là thị trường quan trọng trong ngành nhiên liệu hóa thạch.
Mặc dù Trung Quốc là nhà sản xuất lớn, nước này đã áp dụng một số biện pháp hạn chế nhựa dùng một lần trong nước. Điều đó khiến lập trường của Bắc Kinh gần gũi hơn với các quốc gia có tham vọng cao. Các quan sát viên cũng cho rằng Trung Quốc muốn tận dụng cơ hội mở rộng ảnh hưởng quốc tế thông qua Liên hợp quốc, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ giảm cam kết với các tiến trình đa phương.
Bà Jessika Roswall, Ủy viên Môi trường châu Âu, khẳng định Trung Quốc là một đối tác quan trọng trong tiến trình đàm phán. Nhiều nhà quan sát cho rằng sự điều chỉnh lập trường của Bắc Kinh có thể tạo sức ép lên nhóm các nước sản xuất dầu mỏ vốn kiên quyết phản đối hiệp ước, đồng thời khuyến khích các quốc gia lớn khác như Ấn Độ, Nga và một số nước Đông Nam Á tham gia ủng hộ.
Tại Geneva, Trung Quốc cũng thể hiện sự cởi mở với các biện pháp cụ thể, như loại bỏ dần một số sản phẩm nhựa gây hại. Ông Haijun Chen, đại diện Trung Quốc, nhấn mạnh ô nhiễm nhựa ảnh hưởng trực tiếp đến toàn bộ mô hình phát triển của hơn 190 quốc gia thành viên Liên hợp quốc, do đó cần cách tiếp cận toàn diện và hợp tác quốc tế.
Tuy nhiên, triển vọng vẫn chưa rõ ràng. Bản dự thảo hiệp ước mới nhất - vốn từ bỏ ý tưởng cắt giảm sản lượng nhựa theo tỷ lệ phần trăm và thay bằng các biện pháp bao quát vòng đời sản phẩm - đã bị nhiều nước sản xuất dầu mỏ phản đối. Một số nhà đàm phán cảnh báo, nếu bế tắc tiếp diễn, các nước có thể phải đưa tiến trình này ra ngoài khuôn khổ hiện tại và gắn với các hiệp ước quốc tế khác như Công ước Basel hoặc Công ước Rotterdam.
Trước sức ép ngày càng lớn từ khủng hoảng môi trường, việc Trung Quốc điều chỉnh lập trường được xem là yếu tố quan trọng hàng đầu, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến thành công hay thất bại của nỗ lực xây dựng một hiệp ước toàn cầu về nhựa trong thời gian tới.