Nỗ lực thu hẹp khoảng cách về tiếp cận vaccine

Việc sớm đạt được một thỏa thuận quốc tế về bảo đảm sự tiếp cận công bằng vaccine cũng như các phương pháp chẩn đoán và điều trị COVID-19 được coi là cơ sở để mở đường cho kinh tế toàn cầu phục hồi bền vững. Đây cũng là nội dung chính của cuộc đối thoại lần thứ hai giữa Tổ chức Y tế thế giới (WHO) - Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) tại Geneva (Thụy Sĩ) ngày 21/7, với mục tiêu xác định những trở ngại và đề xuất các giải pháp để tăng cường sản xuất vaccine và thu hẹp khoảng cách chênh lệch lớn về tỷ lệ tiêm chủng giữa các nước giàu và nghèo.

Tham gia đối thoại có Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala, Tổng Giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) Daren Tang cùng các nhà hoạch định chính sách cấp cao, người đứng đầu các tổ chức đa phương, các hãng sản xuất vaccine, các tổ chức phát triển tài chính, sáng kiến y tế toàn cầu và các nhà hoạt động vì sức khỏe cộng đồng.

Phát biểu tại cuộc đối thoại, Tổng Giám đốc WTO Tedros Adhanom Ghebreyesus nhấn mạnh việc cung cấp và triển khai tiêm chủng vaccine đã được đẩy nhanh, song tình trạng bất bình đẳng về vaccine vẫn còn là thách thức. Tháng 6 vừa qua, 1,1 tỷ liều vaccine đã được sử dụng trên toàn thế giới, nhiều hơn 45% so với tháng 5 và hơn gấp đôi tổng số của  tháng 4. Chương trình COVAX hiện đã cung cấp hơn 134 triệu liều vaccine cho 136 nền kinh tế.

Hoạt động sản xuất vaccine cũng đang tăng đáng kể. Theo công ty nghiên cứu Airfinity, hơn 1 tỷ liều vaccine nữa đã được sản xuất trong tháng 6 vừa qua, nâng tổng sản lượng toàn cầu vào giữa tháng 7 lên 3,8 tỷ liều.

Tuy nhiên, trong số 1,1 tỷ liều vaccine được sử dụng trong tháng 6, chỉ 1,4% đến tay người dân châu Phi, chiếm 17% dân số toàn cầu, và chỉ 0,24% thuộc về những người dân ở các nước có thu nhập thấp. Tỷ lệ liều vaccine tiêm cho mỗi 100 người dân ở các nước phát triển là 94, trong khi tại châu Phi, tỷ lệ này là 4,5, còn ở các nước thu nhập thấp chỉ là 1,6. Ở châu Phi, chỉ có 20 triệu người, tương đương 1,5% dân số được tiêm chủng đầy đủ, so với 42% dân số ở các nước phát triển.

Ông Tedros Adhanom Ghebreyesus nhắc lại mục tiêu toàn cầu là tiêm chủng cho ít nhất 10% dân số của mọi quốc gia vào tháng 9/2021, ít nhất 40% vào cuối năm nay và 70% vào giữa năm sau. Đây là những cột mốc quan trọng mà cả thế giới phải cùng nhau đạt được để chấm dứt đại dịch. Thế giới cần ít nhất 11 tỷ liều vaccine để thực hiện những mục tiêu đó.

Người đứng đầu WHO nhấn mạnh chia sẻ liều lượng vaccine khẩn cấp là rất quan trọng để lấp đầy khoảng cách cung cấp hiện tại, song đây vẫn là một giải pháp ngắn hạn. Về lâu dài, thế giới cần mở rộng quy mô sản xuất để tăng đáng kể số lượng vaccine. Điều này có thể được thực hiện bằng cách loại bỏ các rào cản đối với việc mở rộng quy mô sản xuất, bao gồm thông qua chuyển giao công nghệ, giải phóng chuỗi cung ứng và từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ.

WHO đang kêu gọi thiết lập các trung tâm chuyển giao công nghệ nhằm hỗ trợ các quốc gia có được công nghệ và bí quyết vaccine càng nhanh càng tốt. WHO cũng hối thúc các nhà tài trợ và ngành công nghiệp tạo điều kiện thuận lợi cho việc cấp phép tự nguyện, minh bạch và không độc quyền đối với các bằng sáng chế, chuyển giao bí quyết và dữ liệu thông qua Nhóm tiếp cận công nghệ COVID-19 (C-TAP).

Trong khi đó, Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang cũng thừa nhận rằng việc phân phối vaccine ngừa COVID-19 hiện  không đồng đều. Người đứng đầu tổ chức về sở hữu trí tuệ cho rằng công bằng vaccine không chỉ là vấn đề đạo đức và dịch tễ học, mà còn là nền tảng để xây dựng thế giới trở lại tốt hơn. Theo ông, việc sản xuất vaccine cần phải diễn ra ở tất cả các châu lục để thế giới có thể cùng nhau vượt qua đại dịch, bảo vệ cuộc sống và khôi phục sinh kế cho các quốc gia, đồng thời một lần nữa cho phép thương mại, ý tưởng và con người di chuyển trên toàn thế giới. Việc mở rộng quy mô sản xuất vaccine toàn cầu cũng sẽ rất quan trọng để giải quyết các đại dịch trong tương lai.

Tuy nhiên, Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang lưu ý rằng mặc dù hơn 200 thỏa thuận chuyển giao công nghệ đã được các nhà phát triển vaccine ký trong năm ngoái, nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sản xuất và phân phối các phương pháp điều trị và công nghệ quan trọng trong cuộc chiến chống COVID-19.

Những người tham gia cuộc đối thoại cấp cao đã trao đổi về những điểm nghẽn của chuỗi cung ứng cụ thể, từ các hạn chế xuất khẩu và tình trạng thiếu nguyên liệu thô đến các quy trình quản lý khó khăn cũng như cách giải quyết những vấn đề này. Các bên cũng thảo luận về các vấn đề xung quanh việc chuyển giao bí quyết và công nghệ, các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định cấp phép sở hữu trí tuệ. Các cuộc thảo luận cũng đề cập đến một loạt các vấn đề mà hợp tác quốc tế lớn hơn sẽ mang lại nhiều lợi ích, chẳng hạn như kêu gọi các quốc gia chấp nhận tất cả các loại vaccine đã được WHO phê duyệt.

Kết thúc cuộc đối thoại, nhiều ý kiến nhất trí rằng việc ngày càng có nhiều vaccine hơn cung cấp cho thế giới là tín hiệu lạc quan, song tình trạng bất bình đẳng trong tiếp cận vaccine giữa các quốc gia giàu và nghèo là nguyên nhân khiến đại dịch phức tạp hơn. Tiếp cận không bình đẳng với vaccine là lý do chính dẫn tới nền kinh tế toàn cầu phục hồi theo hình chữ K, trong đó các nền kinh tế tiên tiến và một số nền kinh tế khác đang vượt lên phía trước, phần còn lại bị tụt hậu trong bối cảnh nghèo đói và thất nghiệp gia tăng. 

Mặc dù vậy, các bên đã đưa ra quan điểm khác nhau đối với đề xuất từ bỏ những điều khoản của Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) đối với vaccine ngừa COVID-19 và các sản phẩm cần thiết khác để chống lại COVID-19. Thực tế thì bản quyền vaccine là một chủ đề phức tạp và vẫn gây chia rẽ. Hơn nữa, cuộc đối thoại này được tổ chức theo Quy tắc Chatham House nhằm tạo điều kiện cho các bên bày tỏ quan điểm, chia sẻ ý kiến chứ không phải đi tới thỏa thuận cuối cùng. Tuy nhiên, cuộc đối thoại lần hai vẫn là một sự kiện quan trọng bởi đây là một trong những nỗ lực nhằm thu hẹp khoảng cách về tiếp cận vaccine trên toàn cầu.

Như chia sẻ của Tổng Giám đốc WHO, trong bối cảnh các chuyên gia đều nhận định việc tiêm chủng đồng đều trên khắp thế giới có thể cứu được nhiều mạng sống và thúc đẩy nền kinh tế toàn cầu phục hồi, cuộc đối thoại có thể là định hướng cho các bên và góp phần thúc đẩy hợp tác trong vấn đề bảo đảm công bằng vaccine.