Từ vùng đất khó trở thành 'thủ phủ' mía đường

Vùng Đông Trường Sơn bao gồm thị xã An Khê và các huyện Kbang, Đăk Pơ, Kông Chro, từng được biết đến là vùng đất khó với những cánh đồng khô cằn chủ yếu trồng các loại cây ngắn ngày như sắn, đậu phộng, ngô hiệu quả kinh tế thấp. Tuy nhiên, những năm qua, khu vực này đã có sự chuyển mình mạnh mẽ để trở thành vùng nguyên liệu mía lớn nhất nước với gần 32.000 ha, mang lại sinh kế ổn định cho hàng nghìn hộ dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số.

Từ vùng đất cằn đến "thủ phủ" mía 

Sự thay đổi này gắn liền với vai trò của Nhà máy đường An Khê – đơn vị bao tiêu toàn bộ sản phẩm mía trong vùng. Cho năng suất bình quân từ 75 – 80 tấn/ha, vùng Đông Trường Sơn cung cấp nguyên liệu ổn định và mở ra cơ hội cho ngành mía đường phát triển bền vững. Từ năm 2017, mô hình "cánh đồng mía lớn" được triển khai rộng khắp giúp nông dân thuận lợi tiếp cận với cơ giới hoá và kỹ thuật canh tác tiên tiến. Nếu như ban đầu chỉ có 20 hộ tại làng Bờ (xã Kông Lơng Khơng, Kbang) dè dặt tham gia thì đến nay con số này đã tăng lên hơn 80 hộ với diện tích 150 ha. 

Anh Đinh Hyon, một trong những hộ tiên phong tham gia cánh đồng mía lớn, chia sẻ từ khi tham gia cánh đồng lớn, gia đình anh được hỗ trợ cơ giới hóa từ khâu trồng đến thu hoạch, giúp giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất. Chỉ với 3 ha mía, gia đình anh Hyon có thể thu hoạch hơn 200 tấn, lãi khoảng 100 triệu đồng, cao hơn hẳn so với trồng lúa hay khoai mì.

Ngoài những hộ sản xuất nhỏ, vùng Đông Trường Sơn còn xuất hiện những "tỷ phú mía" như ông Lê Công Thi ở phường Tây Sơn, thị xã An Khê. Gia đình ông sở hữu hơn 30 ha mía và đầu tư cho người dân địa phương canh tác 300 ha. Với giá thu mua hiện tại khoảng 1.300 đồng/kg (bao gồm chi phí thu hoạch, vận chuyển), sau khi trừ chi phí, mỗi ha mía mang lại lợi nhuận từ 30 - 40 triệu đồng. Nhờ đó, gia đình ông Thi thu về khoảng 3 tỷ đồng mỗi năm. 

"Thành công hôm nay không chỉ là của riêng gia đình tôi mà còn là kết quả của sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân và doanh nghiệp, cùng với chính sách ưu đãi và giá thu mua mía ổn định từ Nhà máy đường An Khê đã góp phần nâng cao đời sống kinh tế của người dân trong vùng", ông Thi chia sẻ.

Cũng từ cây mía, bắt đầu từ năm 2002, ông Nguyễn Hữu Phúc ở làng Brò, xã An Trung, huyện Kông Chro đã chuyển đổi 39 ha đất trồng đậu, khoai mì hiệu quả kinh tế thấp trở thành nguồn thu nhập ổn định hơn 1 tỷ đồng mỗi năm. Để tăng năng suất, ông còn đầu tư hệ thống tưới nhỏ giọt cho 15 ha mía, đưa năng suất đạt hơn 120 tấn/ha, vượt xa mức trung bình trong vùng. Ông Phúc khẳng định, cây mía dễ chăm sóc, chi phí đầu tư thấp chỉ khoảng 60 triệu đồng/ha, trong khi lại được nhà máy bao tiêu với giá ổn định. So với cà phê hay hồ tiêu, mía là lựa chọn an toàn và hiệu quả. 

Công nghệ là chìa khóa phát triển bền vững

Sự khởi sắc của ngành mía đường vùng Đông Trường Sơn gắn liền với vai trò của khoa học công nghệ. Nhà máy đường An Khê đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng mua 350 máy cày, hàng trăm thiết bị chăm sóc và 8 máy thu hoạch liên hợp, giúp tối ưu hóa từng công đoạn sản xuất trong chuỗi liên kết. 

Theo Phó Giám đốc Nhà máy đường An Khê Hoàng Hữu Phước, đơn vị đã triển khai 4 chương trình lớn gồm: cơ giới hóa, hóa học hóa, sinh học hóa và tối ưu hóa quản lý. Nhờ đó, năng suất mía trong vùng tăng từ 50 tấn/ha lên gần 80 tấn/ha, thậm chí còn đạt hơn 100 tấn/ha ở những khu vực áp dụng công nghệ cao. Chương trình cơ giới hóa triển khai từ năm 2007 đã giúp giảm chi phí thu hoạch từ 50 - 70 nghìn đồng/tấn. Việc chọn giống mới và sử dụng phân bón đặc hiệu cũng nâng cao chất lượng mía. Ngoài ra, nhà máy còn áp dụng công nghệ số hoá vào quản lý vùng nguyên liệu để nâng cao hiệu quả công tác quản lý.

Điển hình là Kông Chro, địa phương có tỷ lệ cơ giới hoá đạt trên 92% ở khâu làm đất và 85% khâu chăm sóc trên diện tích mía hơn 10.000 ha. Cùng với đó, gần 1.000 ha mía cũng được áp dụng mô hình tưới nước tiết kiệm giúp tăng hiệu quả sản xuất. Theo ông Trần Chút (xã An Trung, huyện Kông Chro), người tiên phong áp dụng mô hình tưới nhỏ giọt cho hơn 30 ha mía của gia đình cho biết, nhờ có công nghệ nên năng suất mía của gia đình ông luôn đạt trên 100 tấn/ha. Tiến bộ này không chỉ tăng năng suất mà còn giảm công sức lao động và nâng thu nhập từ 15-20 triệu đồng/ha lên 40-50 triệu đồng/ha.

Để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành mía đường, Nhà máy đường An Khê đang đề xuất UBND tỉnh Gia Lai cho phép nâng công suất ép từ 18.000 tấn/ngày lên 25.000 tấn/ngày. Ngoài ra, mục tiêu xây dựng Nhà máy Ethanol từ mật rỉ và nâng công suất Nhà máy Điện sinh khối từ 95 MW lên 135 MW cũng đang được triển khai. Những bước đi này giúp giải bài toán lượng mía dư thừa và giảm tổn thất sau thu hoạch.

Từ một cây trồng tưởng chừng bấp bênh, mía đã trở thành "cây vàng" của vùng đất Đông Trường Sơn. Sự vào cuộc của chính quyền, doanh nghiệp và nông dân đã giúp cây mía đứng vững, không chỉ mang lại nguồn thu nhập ổn định mà còn mở ra hướng đi mới trong sản xuất năng lượng sinh học từ nguồn phế, phụ phẩm.