Không quá lời khi nói rằng, 25 năm qua, quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đã chứng kiến những bước phát triển phi thường. Sự phát triển của quan hệ đối tác giữa hai nước là kỳ tích đặc biệt. Ít người hình dung được bằng cách nào mà hai nước có thể vượt qua được nỗi đau nhức nhối của chiến tranh, sự thù địch và nghi kị, để cùng nhau xây dựng mối quan hệ phát triển đầy xung lực và toàn diện như hôm nay.

Trong suốt chặng đường ấy, quan hệ song phương không ngừng phát triển năng động, liên tục và ngày càng sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực và ghi nhận nhiều dấu mốc quan trọng. Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ xứng đáng trở thành hình mẫu trên thế giới về xây dựng quan hệ quốc tế “chuyển thù thành bạn”. 

Ngày 11/7/1995 (ngày 12/7/1995 theo giờ Việt Nam), Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton và Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt đã chính thức tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại giao. Đây là kết quả của một hành trình dài với nhiều nỗ lực bền bỉ của cả hai bên, đúng dịp 20 năm sau ngày kết thúc Chiến tranh Việt Nam. Việc hai nước bình thường hóa quan hệ là sự kiện có ý nghĩa đặc biệt, mang tính bước ngoặt và đặt viên gạch đầu tiên để mở ra một chương mới trong lịch sử hai nước.

Quan hệ song phương có được thành công như hiện nay trước hết là nhờ niềm tin và những nỗ lực chính trị không mệt mỏi của lãnh đạo và nhân dân hai nước. Mối quan hệ ấy phát triển bền vững và ngày càng sâu rộng dựa trên cơ sở tôn trọng những nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế: đó là tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, thể chế chính trị của nhau và hợp tác cùng có lợi. Qua thời gian, Việt Nam và Hoa Kỳ ngày càng có được nhận thức chung về những nguyên tắc này.

Hai nước đã đưa quan hệ song phương vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng, đẩy mạnh các lợi ích song trùng và hướng tới tương lai, phù hợp với xu thế hòa bình, hợp tác của thời đại. Đà phát triển quan hệ và hợp tác giữa Việt Nam và Hoa Kỳ trong 1/4 thế kỷ vừa qua là tích cực, đúng hướng, đem lại lợi ích thiết thực cho hai nước và nhân dân hai nước, có lợi cho hòa bình-ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương và trên thế giới.

Với tầm nhìn và quyết tâm chính trị của các thế hệ lãnh đạo hai nước, nhận thức chung này đã và đang được hiện thực hóa qua các chuyến thăm cấp cao, thông qua các bản tuyên bố chung quan trọng, các thỏa thuận hợp tác, hình thành các cơ chế, khuôn khổ đối thoại song phương và đa phương.

Từ năm 1995 tới nay, tất cả các đời tổng thống Mỹ trong nhiệm kỳ của mình đều thực hiện chuyến thăm tới Việt Nam. Điều đó chứng tỏ thúc đẩy quan hệ với Việt Nam nhận được sự ủng hộ của cả hai đảng Cộng hòa và Dân chủ, dù đảng nào lên cầm quyền cũng đều tiếp nối đà phát triển của mối quan hệ giữa 2 nước.

Tháng 11/2006, Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush thăm chính thức Việt Nam và dự Hội nghị Cấp cao APEC 2006. Một năm sau, vào tháng 6/2007, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết thăm chính thức Hoa Kỳ. Tháng 6/2008, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng thăm chính thức Hoa Kỳ. Tháng 11/2000, Tổng thống Bill Clinton sang thăm chính thức Việt Nam. Tháng 7/2013, trong chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, hai bên đã xác lập khuôn khổ quan hệ Đối tác Toàn diện. Năm 2017, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc thăm chính thức Hoa Kỳ…

Video toàn cảnh chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Mỹ Donald Trump tháng 2/2019 (nguồn: Vnews):

Video Tổng thống Trump gây bất ngờ với hình ảnh vẫy lá cờ Việt Nam (nguồn: Bloomberg):

Đặc biệt, chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ từ ngày 6-10/7/2015 của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng là một sự kiện lịch sử trong quan hệ song phương. Lần đầu tiên Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam thăm chính thức Hoa Kỳ, đúng vào dịp kỷ niệm 20 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Hoa Kỳ và 40 năm chấm dứt chiến tranh, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. 

Không chỉ quan hệ chính trị-ngoại giao, mà các lĩnh vực khác, như kinh tế, thương mại, đầu tư, an ninh-quốc phòng, giáo dục, văn hóa, giao lưu nhân dân, khoa học-công nghệ; từ các lĩnh vực song phương, khu vực, cho đến hợp tác trên phạm vi toàn cầu… đều ghi nhận những thành tựu vượt bậc.

Theo thống kê của phía Hoa Kỳ, sau 25 năm, kim ngạch thương mại song phương đã tăng 160 lần, từ mức 233 triệu USD năm 1994 lên 77,5 tỷ USD vào cuối năm 2019. Ông Bùi Huy Sơn - Tham tán công sứ, Phụ trách Thương vụ Việt Nam tại Mỹ - cho biết không chỉ tăng mạnh về giá trị, hợp tác thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ còn chuyển biến tích cực về chất lượng. Từ chỗ chỉ tập trung xuất khẩu các nhóm hàng nông sản, dệt may, giày dép, đến nay, cơ cấu hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ đã thay đổi đáng kể theo hướng đa dạng, bền vững với sự góp mặt của nhiều nhóm hàng công nghiệp, chế biến, chế tạo như thiết bị, linh kiện điện tử, sắt thép, sản phẩm cao su, đồ nội thất. Ở chiều ngược lại, Việt Nam là thị trường tiêu thụ các sản phẩm Mỹ có thế mạnh như máy móc thiết bị, công nghệ cao, nhiên liệu, nông sản ôn đới.

Thành quả hiện nay thực sự rất ấn tượng, ít có trong quan hệ thương mại quốc tế. Hoa Kỳ đã trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam và Việt Nam là thị trường xuất khẩu có tốc độ tăng cao nhất của Hoa Kỳ trong các đối tác Đông Nam Á.

Mặc dù chịu tác động của đại dịch viêm đường hô hấp cấp (COVID-19), song thương mại hai chiều 6 tháng đầu năm 2020 vẫn tăng gần 10% so với năm 2019. Các doanh nghiệp lớn của Hoa Kỳ như Coca Cola, Nike, Microsoft, IBM… tiếp tục quan tâm, mở rộng đầu tư tại Việt Nam, trong khi ngày càng có nhiều doanh nghiệp Việt Nam quan tâm đầu tư tại Hoa Kỳ. 

Một điểm sáng khác của quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đó là an ninh - quốc phòng. Hợp tác an ninh - quốc phòng chứng kiến những bước phát triển vững chắc, không chỉ về giải quyết hậu quả chiến tranh, mà còn mở rộng sang tác đào tạo quân y, hợp tác cứu trợ nhân đạo, hỗ trợ thảm họa, gìn giữ hòa bình.

Tháng 10/2008, lần đầu tiên hai nước xúc tiến đối thoại chính trị-an ninh-quốc phòng. Hợp tác an ninh - quốc phòng được duy trì trong khuôn khổ Bản ghi nhớ về hợp tác quốc phòng Việt Nam - Hoa Kỳ năm 2011 và Tuyên bố tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng Việt Nam - Hoa Kỳ năm 2015.

Tháng 5/2016, nhân chuyến thăm của Tổng thống Barack Obama, Hoa Kỳ đã tuyên bố dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận vũ khí sát thương, một trong những rào cản cuối cùng còn lại từ thời còn bao vây cấm vận đối với Việt Nam.

Việt Nam cũng đã hai lần đón tàu sân bay Hoa Kỳ thăm chính thức vào tháng 3/2018 và tháng 3/2020. Hai bên tiếp tục mở rộng hợp tác an ninh trong các lĩnh vực như chia sẻ thông tin, cứu trợ thảm họa, nâng cao năng lực phòng chống khủng bố, an ninh mạng, an ninh nguồn nước... 

Video cuộc gặp tại Washington D.C tháng 5/2017 giữa thân nhân liệt sĩ Việt Nam và thân nhân lính Mỹ tử trận trong Chiến tranh Việt Nam (Nguồn: Thanh Tuấn - P/v TTXVN tại Mỹ)

Ví dụ điển hình cho sự hợp tác tốt đẹp này là hai bên đã khởi động Dự án xử lý dioxin tại Sân bay Biên Hòa (tỉnh Đồng Nai) sau thành công của Dự án hợp tác xử lý dioxin tại Sân bay Đà Nẵng và ký thỏa thuận thực hiện Dự án Hoa Kỳ hỗ trợ người khuyết tật tại 7 tỉnh của Việt Nam bị phun rải chất độc da cam/dioxin. Việt Nam – Hoa Kỳ trải qua một cuộc chiến tranh đau thương.

Do vậy, khắc phục hậu quả chiến tranh là mối quan tâm chung, là mục tiêu chung của hai nước khi cùng nhau “gác lại quá khứ”. Hai bên thường xuyên tổ chức các chuyến thăm của các cựu chiến binh, cũng như con em các liệt sĩ Việt Nam và binh lính Mỹ tử trận trong Chiến tranh Việt Nam. Đây được đánh giá là một trong những hoạt động đầy nhân văn của quan hệ song phương. 

Bên cạnh đó, giao lưu nhân dân không ngừng được tăng cường. Việt Nam được coi là một điểm đến yêu thích của du khách Mỹ và ngược lại Mỹ cũng đón rất nhiều du khách Việt Nam. Hằng năm có hơn 800.000 lượt du khách Hoa Kỳ lựa chọn Việt Nam là điểm đến, hơn 31.000 du học sinh Việt Nam đang học tập, nghiên cứu tại Hoa Kỳ, đứng đầu trong số các nước Đông Nam Á và đứng thứ 6 thế giới trong số các nước có nhiều du học sinh tại Hoa Kỳ. Hiện nay, hai bên cũng hợp tác tích cực trong ứng phó đại dịch COVID-19 và từng bước phục hồi kinh tế sau dịch bệnh. 

Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đã cùng nhau bước qua 25 năm thành công ngoài mong đợi. Tuy nhiên, chứng kiến những gì đã qua, một tương lai tươi sáng hơn nữa cho quan hệ song phương là điều hoàn toàn có thể, bởi dư địa để thúc đẩy hợp tác cùng phát triển và thịnh vượng vẫn còn nhiều.

Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại Hoa Kỳ Hà Kim Ngọc đánh giá hai bên có quyết tâm chính trị và sự ủng hộ mạnh mẽ đối với việc làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ song phương. Còn nhiều dư địa để thúc đẩy quan hệ trong thời gian tới, như đầu tư, hợp tác giữa các địa phương, khoa học - công nghệ, ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống, phối hợp xử lý các vấn đề quốc tế và khu vực… Lịch sử cho thấy quá trình xây dựng lòng tin sau 25 năm đã đạt bước tiến lớn, tạo cơ sở cho hai bên xem xét, thúc đẩy các ý tưởng hợp tác mới trong thời gian tới, kể cả trong khuôn khổ song phương lẫn đa phương.

 

Việt Nam và Hoa Kỳ sẽ tiếp tục thúc đẩy hợp tác trên tất cả 9 trụ cột của quan hệ Đối tác Toàn diện. Hiện nay, mặc dù đại dịch COVID-19 có ảnh hưởng nhất định đến việc triển khai kế hoạch của hai nước trong năm 2020, hai bên vẫn duy trì đà hợp tác và còn mở rộng sang một số lĩnh vực mới như phòng chống dịch bệnh, cung ứng thiết bị y tế, hình thành chuỗi cung ứng ổn định, hiệu quả...

Đặc biệt, trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã phối hợp cùng thúc đẩy các hoạt động hợp tác y tế giữa Hoa Kỳ và ASEAN, trong đó có trao đổi thông tin, kinh nghiệm, nâng cao năng lực phòng chống dịch COVID-19…

Một trong những ưu tiên hàng đầu hiện nay là bảo đảm xu hướng phát triển tích cực của hợp tác kinh tế - thương mại – đầu tư, hỗ trợ tích cực cho quá trình phục hồi kinh tế của hai nước. Trong bối cảnh hiện nay khi nền kinh tế toàn cầu chịu tác động sâu sắc của đại dịch COVID-19, Việt Nam và Mỹ cũng đối mặt với những thách thức to lớn. Sự chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu do tác động của đại dịch đang tạo cơ hội để hai bên tăng cường mạnh mẽ hơn nữa quan hệ hợp tác đầu tư, song cũng tạo ra thách thức đối với cả hai nước, đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam và Hoa Kỳ phải nhanh chóng nắm bắt, tự điều chỉnh, định vị lại mình trong dòng chảy mới. Tuy nhiên, tình hình mới cũng là cơ hội để hai bên tăng cường hợp tác hơn nữa để cùng nhau hướng tới thành công. 

 

Trong môi trường hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay, quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ cũng xoay chuyển hài hòa với dòng chảy thời đại. Trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng như thế, lợi ích song trùng giữa hai nước càng được mở rộng, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trong thời gian tới cần hướng tới mục tiêu phát triển ngày càng sâu rộng, thực chất và hiệu quả.

Quan hệ song phương không chỉ có ý nghĩa đối với hai nước mà còn đóng góp tích cực cho việc duy trì hòa bình, ổn định, hợp tác và thượng tôn pháp luật ở khu vực Ấn Độ Dương - châu Á-Thái Bình Dương và trên thế giới. Hai nước đã và đang tích cực phối hợp xử lý các vấn đề quốc tế và khu vực, trong đó có những vấn đề quan trọng như Biển Đông, Mekong, Bán đảo Triều Tiên, chống phổ biến hạt nhân, chống khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống… 

Trên thực tế, tại nhiều diễn đàn đa phương như ASEAN, Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), LHQ, ADMM+, Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á, Việt Nam và Hoa Kỳ nhiều lần chia sẻ tầm nhìn, có tiếng nói chung khi giải quyết các vấn đề phù hợp với luật pháp quốc tế… Trong năm 2020, mảng hợp tác này càng được thể hiện rõ nét khi Việt Nam là Chủ tịch ASEAN và là nước Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ.

Nhân dịp kỷ niệm 25 năm bình thường hóa và thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã trao đổi thư chúc mừng với Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Bức thư có đoạn viết: "Trên chặng đường 25 năm qua, quan hệ song phương Việt Nam – Hoa Kỳ đã vượt qua xa cách về địa lý và những khác biệt để phát triển tích cực và ổn định, đưa Hoa Kỳ trở thành đối tác hàng đầu của Việt Nam trong nhiều lĩnh vực. Những năm gần đây, hai nước tích cực phối hợp hiệu quả, tập trung tháo gỡ các vướng mắc, đặc biệt là trong quan hệ thương mại, tài chính, từng bước củng cố và mở rộng quan hệ Đối tác Toàn diện trên cơ sở tôn trọng Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế, thể chế chính trị, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau. Việt Nam tin rằng, với tinh thần gác lại quá khứ, vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng, hướng tới tương lai, quan hệ Đối tác Toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ ngày càng đi vào chiều sâu, hiệu quả, bền vững, phục vụ lợi ích của nhân dân hai nước và đóng góp cho an ninh, hòa bình và thịnh vượng tại khu vực và trên thế giới".

Thư của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump có đoạn viết: "Sự phát triển của quan hệ đối tác giữa hai nước là kỳ tích đặc biệt. Sự hợp tác ngày nay đã tạo nên nền tảng cho sự tin tưởng và thấu hiểu, cho phép chúng ta thiết lập quan hệ Đối tác Toàn diện được minh chứng bởi mối quan hệ thương mại ngày càng gia tăng, sự kết nối giữa nhân dân hai nước, hợp tác chiến lược, cùng nhau xử lý các vấn đề nhân đạo và di chứng chiến tranh… Hoa Kỳ duy trì cam kết tăng cường và mở rộng hơn nữa quan hệ giữa hai nước trên cơ sở tầm nhìn chia sẻ về một khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương hòa bình và thịnh vượng cũng như tôn trọng chủ quyền lẫn nhau và luật lệ".

“Gác lại quá khứ, hướng tới tương lai” là chủ trương nhất quán của Việt Nam trong quan hệ với Hoa Kỳ những năm qua, góp phần mang lại những thành tựu ngoài sức tưởng tượng cho quan hệ song phương. Chúng ta hoàn toàn tin tưởng hai nước sẽ tiếp tục phát huy những thành quả ấy, vượt qua mọi thách thức để đưa quan hệ Đối tác Toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ lên tầm cao mới.

 

 Bài: Thanh Tuấn

    Trình bày: Hồng Hạnh

12/07/2020 05:00