Ngày 8/6/2020, các đại biểu Quốc hội đã nhấn nút thông qua 2 hiệp định giữa Việt Nam và EU là Hiệp định Thương mại tự do (EVFTA) và Hiệp định Bảo hộ đầu tư (EVIPA). Đây là một sự kiện được mong chờ từ lâu, không chỉ mang đến cơ hội lớn về mở rộng thị trường xuất khẩu, tăng thu hút đầu tư, mà còn thúc đẩy tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam một cách mạnh mẽ hơn.

EVFTA và EVIPA được khởi động và kết thúc đàm phán trong bối cảnh quan hệ song phương Việt Nam - EU ngày càng phát triển tốt đẹp, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế - thương mại. EU hiện là một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam với kim ngạch hai chiều năm 2019 đạt 56,45 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 41,5 tỷ USD, nhập khẩu từ EU đạt 14,9 tỷ USD. 

Trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đang tác động sâu sắc đến kinh tế thế giới và kinh tế của Việt Nam, việc Quốc hội thông qua EVFTA và EVIPA vào thời điểm này sẽ góp phần hồi phục sự phát triển kinh tế trong nước, đặc biệt là khai thác và phát triển những thị trường tiềm năng, những thị trường có ý nghĩa chiến lược như EU. Đây cũng là cơ hội rất lớn để Việt Nam tăng năng lực cạnh tranh, tiếp tục thực hiện đa dạng hóa các thị trường để tránh sự phụ thuộc vào một số thị trường nhất định.

Đồng thời, việc Quốc hội thông qua EVFTA và EVIPA sẽ tiếp tục tạo đà cho việc hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam, gửi đi thông điệp quan trọng về quyết tâm của Việt Nam trong thúc đẩy liên kết kinh tế quốc tế và ủng hộ hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ trong bối cảnh bảo hộ thương mại diễn biến phức tạp. Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam đảm nhiệm vai trò Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Chủ tịch ASEAN năm 2020, Chủ tịch AIPA năm 2020, việc thông qua hai hiệp định này sẽ thêm phần khẳng định trách nhiệm của Việt Nam trong các cam kết quốc tế, qua đó nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam trong khu vực và trên trường quốc tế.

EVFTA là hiệp định thương mại tự do thế hệ mới có phạm vi cam kết rộng và mức độ cam kết cao nhất của Việt Nam từ trước tới nay. Theo Bộ Công Thương, ngoài các nội dung chính về thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ và đầu tư, mua sắm chính phủ, sở hữu trí tuệ, EVFTA còn bao gồm các chương liên quan tới cạnh tranh, doanh nghiệp nhà nước, phát triển bền vững, hợp tác và xây dựng năng lực, pháp lý - thể chế... Các nội dung này phù hợp với hệ thống pháp luật của Việt Nam, tạo khuôn khổ pháp lý để hai bên tăng cường hợp tác, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của thương mại và đầu tư giữa hai bên.

Với tính chất bổ sung lẫn nhau của hai nền kinh tế, Hiệp định EVFTA và EVIPA được kỳ vọng sẽ giúp hai bên tận dụng tối đa lợi thế và tiềm năng của nhau để cùng phát triển. Theo báo cáo mới nhất của Chính phủ tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIV, EVFTA sẽ giúp GDP của Việt Nam tăng thêm ở mức bình quân từ 2,18 - 3,25% (cho giai đoạn 5 năm đầu thực hiện), 4,57 - 5,30% (cho giai đoạn 5 năm tiếp theo) và 7,07 - 7,72% (cho giai đoạn 5 năm sau đó). 

EU là thị trường nhập khẩu lớn thứ hai thế giới và hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam (sau Mỹ). Thông qua hiệp định này, Việt Nam có thể tiếp cận một thị trường tiềm năng với dân số trên 500 triệu người, GDP khoảng 15.000 tỷ USD chiếm 22% GDP toàn cầu.

Về trao đổi thương mại, Việt Nam và EU chủ yếu mang tính bổ trợ thay vì cạnh tranh lẫn nhau. Việt Nam hiện là nước xuất khẩu hàng hóa lớn nhất sang EU và gần gấp đôi so với nước xuất khẩu lớn thứ hai là Singapore. Với những cam kết mở cửa thị trường mạnh mẽ, EVFTA dự kiến sẽ giúp kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng thêm khoảng 42,7% vào năm 2025 và 44,37% vào năm 2030, tập trung vào một số ngành như nhóm hàng nông sản (gạo, đường, thịt lợn, lâm sản, đồ uống…), nhóm ngành chế biến, chế tạo (dệt may, da giày), nhóm ngành dịch vụ (vận tải thủy, vận tải hàng không, tài chính và bảo hiểm…). 

Về nhập khẩu, dự kiến nhập khẩu từ EU sẽ tăng khoảng 33,06% vào năm 2025 và 36,7% vào năm 2030, tập trung vào một số mặt hàng như phương tiện và thiết bị vận tải, máy móc thiết bị phụ tùng, điện thoại và linh kiện điện tử, dược phẩm.

Về đầu tư, EU hiện là nhà đầu tư lớn nhất trong ASEAN, đứng trên Nhật Bản và Trung Quốc. Tuy nhiên, EU lại chỉ là đối tác FDI lớn thứ năm của Việt Nam. Đây là một dấu hiệu cho thấy vẫn còn dư địa cho sự tăng trưởng FDI từ các doanh nghiệp EU vào Việt Nam. Và EVFTA sẽ tạo ra những cơ hội lớn để Việt Nam có thể thu hút thêm các nhà đầu tư từ EU, trong các lĩnh vực, như: công nghiệp chế biến chế tạo sử dụng công nghệ cao, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, dịch vụ…

Về lao động, EVFTA dự kiến giúp tăng thêm khoảng 146.000 việc làm mỗi năm.

Về thu ngân sách, dự kiến tổng mức giảm thu từ giảm thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trên 2.500 tỷ đồng. 

Với EVFTA Việt Nam còn có cơ hội nhiều hơn khi tiếp cận công nghệ cao, bởi Đức và một số nước khác trong EU là những ứng cử viên đầu tàu trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. 

EVFTA cũng tạo cơ hội thúc đẩy Việt Nam hoàn thiện thể chế, chính sách đầu tư kinh doanh để ngày càng tiệm cận hơn với luật pháp, thông lệ quốc tế. Ngoài ra, những cam kết dành đối xử công bằng, bình đẳng, bảo hộ an toàn và đầy đủ cho các khoản đầu tư và nhà đầu tư của nhau trong EVIPA cũng sẽ góp phần tích cực vào việc xây dựng môi trường pháp lý và đầu tư minh bạch, từ đó Việt Nam sẽ thu hút nhiều nhà đầu tư hơn đến từ EU và các nước khác.

Về thuế nhập khẩu của EU, theo cam kết, ngay khi hiệp định có hiệu lực, EU sẽ xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 85,6% số dòng thuế, tương đương 70,3% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU. Tiếp đó, sau 7 năm, EU sẽ xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 99,2% số dòng thuế, tương đương 99,7% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Đối với 0,3% kim ngạch xuất khẩu còn lại của Việt Nam, EU dành cho Việt Nam hạn ngạch thuế quan với thuế nhập khẩu trong hạn ngạch là 0%.

Về phía Việt Nam sẽ cam kết xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 48,5% số dòng thuế, tương đương 64,5% kim ngạch xuất khẩu của EU ngay khi hiệp định có hiệu lực. Sau 7 năm, 91,8% số dòng thuế tương đương 97,1% kim ngạch xuất khẩu từ EU được Việt Nam xóa bỏ thuế nhập khẩu. Sau 10 năm, mức xóa bỏ này tương ứng là 98,3% số dòng thuế và 99,8% kim ngạch xuất khẩu của EU.

Bộ Tài chính sẽ xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định biểu thuế xuất nhập khẩu ưu đãi đặc biệt để thực hiện EVFTA, nhiều khả năng sẽ có hiệu lực ngay từ tháng 7/2020.

Mở ra nhiều cơ hội nhưng EVFTA cũng đặt ra không ít thách thức đặc biệt khi Việt Nam là nền kinh tế có trình độ phát triển thấp nhất so với các nước trong khu vực đã ký FTA với EU. Trong khi đó, EU là một trong những thị trường có đòi hỏi cao nhất trên thế giới. 

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh khuyến cáo, việc bước qua được các rào cản thuế quan không có nghĩa là hàng hóa và dịch vụ của Việt Nam sẽ được thị trường EU chấp nhận, mà phải vượt qua được hàng rào phi thuế quan nghiêm ngặt. EU có nhiều quy định không chỉ liên quan đến tiêu chuẩn sản phẩm mà cả đối với quy trình sản xuất ra sản phẩm đó. Chẳng hạn, không được dùng hải sản được đánh bắt bất hợp pháp hay không được dùng gỗ khai thác từ rừng tự nhiên mà chưa được phép, vấn đề an toàn thực phẩm, dịch bệnh phải đảm bảo... Ngoài ra, còn rất nhiều rào cản về kiểm dịch động thực vật, chống bán phá giá, sở hữu trí tuệ…; những tiêu chuẩn về lao động, môi trường của EU cũng thuộc hàng cao nhất thế giới.

Để khai thác được tối đa lợi ích mà hiệp định này mang lại, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh chỉ rõ, các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, cần chủ động nghiên cứu thông tin để có sự chuẩn bị tích cực. Việc chuẩn bị nên được tiến hành toàn diện từ nghiên cứu cơ hội, thách thức của thị trường EU đến các giải pháp như nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm; phát huy lợi thế cạnh tranh, tăng hiệu suất…

Theo ông Ngô Đức Minh, Phó vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Công Thương), muốn vào được thị trường EU, ngoài việc không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm đáp ứng chuẩn EU, doanh nghiệp cần nghiên cứu kỹ và cập nhật chính sách mặt hàng, tìm hiểu về rào cản về kỹ thuật, xuất xứ hàng hóa, thủ tục hải quan cho đến chỉ dẫn địa lý, pháp luật thương mại, kinh tế của từng thành việc EU… nhằm tránh những rủi ro trong quá trình xuất nhập khẩu hàng hóa.

Nghị sĩ thuộc Ủy ban nông nghiệp của Nghị viện châu Âu, Marc Tarabella, đánh giá, về tổng thể, thỏa thuận với Việt Nam về nông nghiệp là một thỏa thuận tốt, bởi mỗi bên sở hữu các thế mạnh hoàn toàn khác nhau, trong đó phía châu Âu có thể xuất khẩu thịt bò, các sản phẩm từ sữa, thịt lợn, trong khi phía Việt Nam sẽ được hưởng một hạn ngạch miễn thuế đối với 30.000 tấn gạo trắng, 20.000 tấn gạo nguyên cám và 30.000 tấn gạo thơm, cùng với một số mặt hàng khác. Ngoài ra, còn nhiều mặt hàng chất lượng cao của Việt Nam có thể kỳ vọng được hưởng lợi ích như hạt điều, trà và cà phê. Việt Nam hiện có những nhà sản xuất và xuất khẩu cà phê lớn và đây là những sản phẩm sẽ được miễn thuế.

Giữa châu Âu và Việt Nam có sự bổ sung rất lớn trong lĩnh vực nông nghiệp, như vậy, EVFTA là một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi.

Minh Duyên - Kỳ Thư (tổng hợp)
Trình bày: Nguyễn Hà

12/06/2020 06:05