Tròn 75 năm sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, nền y tế nước ta đã đạt được nhiều thành tựu. Đặc biệt, trong giai đoạn gần đây, Việt Nam đã kiểm soát tốt và chiến thắng nhiều bệnh dịch, là một trong ít quốc gia có khả năng sản xuất vắc xin phòng bệnh cho người, được thế giới đánh giá cao.

Sớm tự chủ vắc xin, nỗ lực đẩy lùi dịch bệnh

Trong Phòng truyền thống ngành Y tế - nơi lưu giữ, bảo quản những hình ảnh, hiện vật tái hiện từng bước phát triển của ngành y Việt Nam, đặc biệt là từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến nay, có một tủ trưng bày đặc biệt. Đó là tủ trưng bày những sản phẩm vắc xin do Việt Nam sản xuất. Vắc xin tả uống, vắc xin vi phòng bệnh thương hàn, vắc xin phòng dại, vắc xin viêm não Nhật Bản, vắc xin BCG… là những sản phẩm được kết tinh từ trí tuệ, tâm huyết của những cán bộ ngành Y, Dược, tất cả vì sức khoẻ của người dân Việt Nam.

Ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, Bộ Y tế là một trong những bộ được thành lập sớm nhất (28/8/1945), cho thấy sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Bác Hồ và Nhà nước ta với sự nghiệp chăm sóc sức khỏe toàn dân. Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch - người rất trăn trở với trách nhiệm bảo vệ sức khoẻ nhân dân và đặc biệt quan tâm tới y học dự phòng – được cử là Bộ trưởng đầu tiên của Bộ Y tế nước ta.

Lịch sử ngành Y tế Việt Nam có ghi, trong những năm 1959 - 1960, bệnh bại liệt bùng phát thành dịch lớn tại các tỉnh phía Bắc nước ta với khoảng 17.000 trẻ em mắc bệnh, trong đó hơn 500 trẻ tử vong. Mỗi năm có hàng chục ngàn trẻ em bị di chứng liệt suốt đời với tỷ lệ mắc lên tới 126,44/100.000 dân. Trước tình hình đó, để phòng chống bệnh bại liệt, Bộ trưởng Bộ Y tế Phạm Ngọc Thạch đã yêu cầu các nhà khoa học trong nước phải nghiên cứu sản xuất được vắc xin phòng bại liệt.

Dưới sự chỉ đạo của Giáo sư Hoàng Thuỷ Nguyên, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đã sản xuất thành công vắc xin Sabin phòng bệnh bại liệt ở Việt Nam vào năm 1962. Hàng triệu trẻ em Việt Nam khi đó đã thoát khỏi di chứng của bệnh bại liệt. Trong suốt các thập kỷ 60 và 70 của thế kỷ 20, tỷ lệ mắc bại liệt chỉ còn khoảng 3/100.000 dân, và đặc biệt giảm rõ rệt khi chương trình tiêm chủng mở rộng được triển khai. Nhờ đó, Việt Nam đã thanh toán được bệnh bại liệt.

Tổ chức Y tế thế giới công nhận thành tựu này và thành tựu đó vẫn được bảo vệ cho đến ngày hôm nay.

Từ thành công của vắc xin bại liệt, GS. Hoàng Thủy Nguyên cũng là người khởi xướng phát triển vắc xin “made in Việt Nam”. Sau đó ngành sản xuất vắc xin tiếp tục phát triển và cho ra đời các sản phẩm chủ động phòng chống các bệnh truyền nhiễm như: Đậu mùa, tả, thương hàn, ho gà, giải độc tố bạch hầu, lao, vắc xin phòng dại, viêm não Nhật Bản B, viêm gan B…, hầu hết các sản phẩm đều đã được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng.

TS. Dương Thị Hồng, Phó Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đánh giá: Thực tế ở nước ta, có trên 90% trẻ em dưới 1 tuổi đã được sử dụng các vắc xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng hàng năm. Kết quả là những năm qua, một số bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đã giảm rõ rệt, từ hàng chục đến hàng trăm lần. Một số bệnh đã được thanh toán và loại trừ: Bệnh bại liệt đã được thanh toán từ năm 2000, bệnh uốn ván sơ sinh đã được loại trừ từ năm 2005… Đặc biệt, trong Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020 đã phê duyêt nhiệm vụ tập trung nghiên cứu, sản xuất phát triển vắc xin trong nước. Việt Nam đã trở thành một trong số ít quốc gia trong khu vực có khả năng sản xuất vắc xin phòng bệnh cho người.

Đặc biệt, năm 2017, lần đầu tiên Việt Nam đã sản xuất được vắc xin 2 trong 1 trên dây chuyền công nghệ hiện đại là vắc xin sởi - rubella. Việt Nam là nước thứ tư tại châu Á sản xuất được vắc xin phối hợp sởi - rubella.

Từ năm 2018, loại vắc xin MR kết hợp sởi - rubella do Trung tâm Nghiên cứu, sản xuất vắc xin và sinh phẩm y tế (POLYVAC) sản xuất đã được sử dụng trên quy mô toàn quốc cho trẻ từ 18 - 24 tháng tuổi trong tiêm chủng mở rộng, thay thế cho loại vắc xin sởi - rubella nhập khẩu để khống chế dịch sởi hàng năm. Việt Nam cũng đã được chứng nhận Hệ thống quản lý quốc gia về vắc xin (NRA) đạt chuẩn quốc tế, được trao bởi Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Với điều kiện này, Việt Nam đủ điều kiện xuất khẩu vắc xin.

Nghiên cứu vắc xin ngừa COVID-19

Từ đầu năm 2020, khi dịch COVID-19 xảy ra, các nhà khoa học, các đơn vị nghiên cứu của Việt Nam đã ngay lập tức vào cuộc, cùng với nhiều quốc gia trên thế giới, tham gia nghiên cứu sản xuất và làm chủ nguồn cung cấp vắc xin phòng dịch COVID-19.

Hiện, Việt Nam đã có 4 đơn vị tham gia nghiên cứu sản xuất vắc xin phòng dịch COVID-19 là: Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Vắc xin và Sinh phẩm số 1 (VABIOTECH); Trung tâm Nghiên cứu Sản xuất Vắc xin và Sinh phẩm Y tế (POLYVAC); Viện Vắc xin và Sinh phẩm y tế (IVAC) và Công ty TNHH Dược Nanogen.

Đến thời điểm này, có ba nhà sản xuất đã làm nghiên cứu tiền lâm sàng là VABIOTECH, POLYVAC và Nanogen. Trong đó, dự án của VABIOTECH đang có triển vọng rất tích cực, khi đã vượt tiến độ 2 tháng so với kế hoạch trong giai đoạn 1, với kết quả đáp ứng miễn dịch khá cao của vắc xin dự tuyển. Giai đoạn tiếp theo, vắc xin dự tuyển của VABIOTECH sẽ được phát triển thành vắc xin hoàn chỉnh, ổn định và đủ tiêu chuẩn để sử dụng cho người.

Nhóm nghiên cứu cũng sẽ xây dựng quy trình sản xuất thương mại để có thể đáp ứng quy mô sản xuất lên tới hàng triệu, thậm chí là hàng chục triệu liều. Dự kiến, để cho ra đời vắc xin phòng COVID-19 hoàn chỉnh cần 9 - 12 tháng nữa, nhưng VABIOTECH đang nỗ lực để rút ngắn thời gian này.

TS. Đỗ Tuấn Đạt, Chủ tịch Công ty TNHH một thành viên Vắc xin và Sinh phẩm số 1  (VABIOTECH) cho biết: “Từ trước, các nhà khoa học tại VABIOTECH đã hợp tác với trường Đại học Bristol (Anh) nghiên cứu vắc xin nói chung. Khi dịch COVID-19 bùng phát, nhóm nghiên cứu đã chuyển hướng sang nghiên cứu vi rút SARS-CoV-2, sau đó xác định sẽ cùng các đối tác của Anh quyết tâm tìm ra vắc xin phòng dịch COVID-19”.

Kỳ vọng sẽ tự sản xuất và đưa vào sử dụng vắc xin COVID-19 vào tháng 10/2021, là những thay đổi chưa từng có tiền lệ trong quá trình nghiên cứu và thẩm định vắc xin tại Việt Nam. Điều này cũng là minh chứng cho sự phát triển vượt bậc của ngành y tế Việt Nam từ sau Cách mạng Tháng Tám đến nay trong quá trình làm chủ công nghệ, đóng góp vào sự nghiệp bảo vệ sức khỏe nhân dân và tiến bộ của y học thế giới.

Bài: Tạ Nguyên
Ảnh: Lê Phú
Trình bày: Tạ Nguyên

30/08/2020 07:44