Vấn đề ngập lụt “phố lại hóa sông” luôn có tính thời sự và thu hút sự quan tâm của người dân Hà Nội. Bởi vậy, dư luận, giới chuyên gia cũng thường “mổ xẻ” nguyên nhân Hà Nội ngập sau những cơn mưa lớn, bất thường. Có ý kiến cho rằng nguyên nhân xuất phát từ cơ sở hạ tầng yếu kém, có ý kiến thì đổ lỗi cho công tác quy hoạch… Vậy thực trạng hệ thống thoát nước của Hà Nội ra sao và Hà Nội đã có những giải pháp gì để cải thiện tình hình?

Những ai từng sinh sống ở Hà Nội liên tiếp trong nhiều giai đoạn có thể cảm nhận rằng, lâu nay Hà Nội thường ít ngập lụt, có chăng chỉ là ngập cục bộ trên một số tuyến đường. Nhưng gần đây, đặc biệt là trong tháng 5, tháng 6 vừa qua, thành phố đã phải hứng chịu nhiều đợt ngập sâu, trên nhiều tuyến phố, khiến nhiều xe máy, ô tô hư hỏng, gây xáo trộn đáng kể đời sống nhân dân.

Trước tiên, xin đề cập đến nguyên nhân khách quan, là do biến đổi khí hậu phức tạp, gần đây có những trận mưa lớn, bất thường, trái mùa không theo quy luật ập xuống bất ngờ, hàng chục năm qua mới diễn ra một lần.

Điển hình như trận mưa ngày 29/5 và ngày 13/6, do lượng mưa quá lớn trên diện rộng, vượt công suất thiết kế (hệ thống cống 70mm/h). Những đợt này, lượng mưa phổ biến trên 100mm, riêng địa bàn quận Tây Hồ trên 160mm, quận Cầu Giấy 180mm, nên nhiều khu vực trên địa bàn ngập từ 20 - 40 cm, có vị trí trên 50cm. Vì lượng mưa vượt cao quá mức so với thiết kế nên nước tiêu thoát không kịp. 

Một nguyên nhân cơ bản nữa, hiện nay hệ thống thoát nước Hà Nội rất thiếu các hồ điều hòa để phân chia nước, giảm áp lực cho hệ thống đường ống. Bên cạnh đó, mật độ các miệng cống hút nước từ mặt đường xuống cống ngầm còn chưa cao. Theo Sở Xây dựng Hà Nội, tỷ lệ miệng ga thu nước này cần được đánh giá để bổ sung thêm, phù hợp với công suất của ống cống ngầm.

Một nguyên nhân nữa là hệ thống thoát nước Tả Nhuệ và Hữu Nhuệ chưa được đầu tư đồng bộ, dẫn tới việc đẩy nước từ con sông này về kênh La Khê để cấp nước cho nhà máy bơm tiêu thoát nước Yên Nghĩa chưa kịp thời.

Ngoài ra, nguyên nhân chủ quan là sự quản lý thiếu sâu sát, chưa chặt chẽ của các quận, huyện đối với hệ thống thoát nước. Nhiều nơi được đầu tư đồng bộ, nhưng vẫn để tình trạng xả rác, vật liệu xây dựng bừa bãi. Thậm chí có nơi, người dân lấn chiếm vỉa hè kinh doanh buôn bán, cố tình bịt miệng cống để tránh mùi hôi thối bốc lên.

Cũng cần nhìn nhận, dù ngập lớn, nhưng thường chỉ sau 2 giờ đồng hồ sau mưa, nước đã rút, giao thông trở lại hoạt động. Để được như vậy, các đơn vị thoát nước đã huy động 100% nhân lực, thiết bị ứng trực mở ga, bơm tiêu thoát nước; tổ chức ứng trực thực hiện tua vớt rác, mở miệng cống thu nước vào hệ thống; sử dụng bơm di động, hệ thống phản lực tạo áp tăng cường thoát nước; mở cửa trữ nước hồ điều hòa; vận hành bơm 100% công suất để rút ngắn thời gian và mức độ úng ngập trên địa bàn.

Theo Quy hoạch Thoát nước Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 725/QĐ-TTG ngày 10/5/2013, hệ thống thoát nước khu vực nội thành Hà Nội được chia thành 4 lưu vực: Tô Lịch, Tả sông Nhuệ, Hữu sông Nhuệ, Long Biên.

Đến nay hệ thống thoát nước Hà Nội đã được đầu tư xây dựng hoàn chỉnh theo quy hoạch đối với khu vực: sông Tô Lịch, sông Lừ, sông Sét và sông Kim Ngưu với diện tích 77,5 km2 thuộc địa bàn 8 quận Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Hoàng Mai, Tây Hồ. Điển hình là cụm công trình đầu mối Yên Sở bao gồm trạm bơm Yên Sở 90 m3/s cùng hệ thống kênh mương, hồ điều hòa; với thiết kế cường độ mưa 310 mm/2 ngày cho toàn bộ hệ thống và 70 mm/h đối với hệ thống cống.

Bên cạnh đó còn một số khu vực khác là các trạm bơm chính: Bắc Thăng Long 20 m3/s, Cầu Đông Trù 2 m3/s, Đồng Bông 1 - 16 m3/s, Đồng Bông 2 - 12 m3/s, Cổ Nhuế 12 m3/s, Cầu Bươu 5 m3/s…; 5 nhà máy, trạm xử lý nước thải (Yên Sở, Kim Liên, Trúc Bạch, Hồ Bảy Mẫu, Hồ Tây, tổng công suất trung bình năm khoảng 235.000 m3/ngày. 

Còn lại các khu vực khác như: Tả sông Nhuệ, Hữu sông Nhuệ, Khu vực Long Biên, các quận Hà Đông, Nam Từ Liêm, Bắc Từ Liêm chưa được đầu tư xây dựng đồng bộ theo quy hoạch. Chẳng hạn như: trạm bơm Liên Mạc (170 m3/s), trạm bơm Gia Thượng, Cự Khối (tổng công suất 65 m3/s); đang đầu tư Trạm bơm Yên Nghĩa 120 m3/s chưa hoàn thiện thi công kênh dẫn La Khê; nhà máy xử lý nước thải Yên Xá 270.000 m3/ngày và hệ thống thu gom nước thải nhưng chưa hoàn thiện; sông Nhuệ chưa được cải tạo, nạo vét và kè sông là những nguyên nhân chính chưa đảm bảo thoát nước cho thành phố.

Hiện nay, trên địa bàn Hà Nội có 6 nhà máy, trạm xử lý nước thải đã được đầu tư xây dựng và đưa vào vận hành chủ yếu tập trung tại vùng đô thị trung tâm phía Nam sông Hồng - Lưu vực sông Tô Lịch và một phần lưu vực Tả Nhuệ.

Thời gian qua, thành phố đã cố gắng khắc phục tình hình úng ngập tại một số vị trí như: Xóa bỏ 5 điểm úng ngập trong các năm 2020, 2021 tại Thanh Đàm; Trường Chinh; Giải Phóng; Đội Cấn; Phạm Văn Đồng. Do các dự án đã triển khai hoàn thành đã phát huy hiệu quả thoát nước.

Cùng đó, 5 điểm đã giảm thiểu thời gian và chiều sâu úng ngập khoảng 50% so với các năm trước như: Thụy Khuê, Minh Khai, Hoa Bằng, Ngọc Lâm, Hoàng Như Tiếp. Do thực hiện cải tạo hệ thống thoát nước và hoàn thành một số dự án cải thiện được tình hình thoát nước.

Riêng 1 điểm úng ngập tại phố Nguyễn Khuyến, quận Đống Đa qua theo dõi các trận mưa năm 2021 cho thấy sau khi đưa công trình bể điều tiết Nguyễn Khuyến vào vận hành đã phát huy được hiệu quả, mức độ úng ngập và thời gian úng ngập đã giảm đáng kể (khoảng 70%) so với năm 2020.

Sở Xây dựng Hà Nội cho biết, hiện có 5 điểm chưa cải thiện nhiều về tình trạng úng ngập như: ngã tư Phan Bội Châu - Lý Thường Kiệt; Ngã năm Đường Thành - Bát Đàn - Phùng Hưng; Cao Bá Quát; Nguyễn Chính; đường gom Đại lộ Thăng Long. Nguyên nhân là do bất lợi địa hình, xa nguồn xả.

Như vậy, tính đến năm 2022, Hà Nội đã giải quyết 5/16 điểm úng ngập trên các tuyến phố chính, 11 điểm còn lại thành phố đã có giải pháp thực hiện dần theo các dự án đã và đang xin chủ trương triển khai thực hiện. Các điểm ngập nhỏ lẻ khác, thời gian rút nước nhanh cũng đã bố trí ứng trực, giảm thiểu thời gian và chiều sâu úng ngập.

Ngoài ra, hệ thống thoát nước thành phố nhiều khu vực, nhất là tại các ngõ ngách địa bàn 12 quận nội thành, hệ thống thoát nước đầu tư từ lâu đã xuống cấp; các tuyến tỉnh lộ, quốc lộ nhiều khu vực đô thị hóa nhưng chưa có hệ thống thoát nước đô thị, cần lập danh mục đầu tư, nâng cấp, thiết kế bổ sung hệ thống thoát nước đô thị, điển hình như tuyến Đại lộ Thăng Long, tại các hầm chui dân sinh...

Có thể nói, vấn đề cấp thoát nước là câu chuyện khó, luôn nảy sinh bất cập, bởi từ việc quy hoạch, đầu tư xây dựng, quản lý vận hành công trình không bắt kịp được xu hướng phát triển rất nhanh của Thủ đô Hà Nội. Vì vậy, ngoài việc nỗ lực dành nguồn vốn tập trung đầu tư các công trình tiêu thoát nước thì ý thức tự bảo quản, bảo vệ từ cơ sở xã, phường, tổ dân phố đến tận từng người dân là hết sức quan trọng.

Trước tầm quan trọng trong việc tiêu thoát nước, nhất là mùa mưa bão đang đến rất gần. UBND thành phố Hà Nội cũng đã ban hành Kế hoạch Đảm bảo thoát nước, chống úng ngập khu vực nội thành Hà Nội mùa mưa năm 2022. Thành phố chỉ đạo các cấp ngành, địa phương đôn đốc các đơn vị thoát nước xây dựng kế hoạch đảm bảo thoát nước và tổ chức kiểm tra, quán triệt việc thực hiện.

UBND thành phố giao Sở Xây dựng duy trì, khai thác tối đa hệ thống thoát nước hiện trạng như các hồ điều hòa, hệ thống kênh, mương, sông, cống… và các trạm bơm thoát nước; lập đường dây nóng tiếp nhận thông tin; tổ chức ứng trực 24/24h, sử dụng thiết bị bơm hút di động để giảm thiểu úng ngập cục bộ; phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn vận hành các trạm bơm tiêu nông nghiệp phục vụ thoát nước đô thị như: Yên Nghĩa, Khê Tang, Ngoại Độ, Vân Đình… đảm bảo thoát nước cho sông Nhuệ; đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các dự án đang triển khai đưa vào phục vụ thoát nước đô thị.

Sở Xây dựng cũng đang tích cực rà soát thực hiện các công trình cải tạo, sửa chữa, khắc phục sự cố hệ thống thoát nước trên địa bàn thành phố; nghiên cứu xây dựng bể điều tiết ngầm tại các khu vực bất khả kháng do địa hình trũng thấp, xa nguồn xả (khu vực ngã năm Đường Thành - Bát Đàn - Phùng Hưng - Nhà Hỏa); xây dựng hệ thống thoát nước đô thị trên đường gom Đại lộ Thăng Long để giải quyết các điểm trũng cục bộ tại các hầm chui dân sinh; phát huy vai trò chứa nước của các hồ điều hòa trong các khu đô thị để tăng khả năng chứa nước khi mưa to giải quyết úng ngập cho các khu vực lân cận.    

Đặc biệt, để tuyên truyền, hướng dẫn người dân tham gia giao thông trong trường hợp mưa lớn gây ngập, Công ty Thoát nước Hà Nội đã xây dựng phần mềm HSDC Maps (cho hệ điều hành IOS và Android) cảnh báo úng ngập và gợi ý chỉ đường trên điện thoại thông minh để chia sẻ tình hình úng ngập trên địa bàn để người dân có phương án di chuyển phù hợp.

Theo UBND thành phố Hà Nội, quy hoạch thoát nước của Hà Nội đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 725/QD-TTg. Thành phố đã có kế hoạch đầu tư công cho giai đoạn 2021-2025 tại Nghị quyết số 21/NQ-HĐND ngày 23/9/2021 của Hội đồng nhân dân Thành phố; Kế hoạch số 312/KH-UBND ngày 28/12/2021 về phát triển hệ thống thoát nước và xử lý nước thải giai đoạn 2021-2025 là cần tập trung nguồn lực triển khai sớm các dự án công trình tiêu thoát nước.

UBND thành phố Hà Nội đã phê duyệt nhiều dự án đầu tư công với tổng nguồn vốn khoảng trên 10.000 tỷ đồng và đang chỉ đạo các chủ đầu tư, nhà thầu đẩy nhanh tiến độ thi công. Các dự án lớn, đóng góp rất quan trọng trong hệ thống tiêu thoát nước cho tất cả các vùng trong thành phố như: Xây dựng hệ thống thoát nước mưa lưu vực Tả sông Nhuệ; Dự án đầu tư xây dựng Trạm bơm Yên Nghĩa và hệ thống kênh dẫn - kênh xả đồng bộ giải quyết thoát nước cho lưu vực Hữu sông Nhuệ; Dự án đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước mưa khu vực Hữu sông Nhuệ; Xây dựng cụm công trình đầu mối trạm bơm Liên Mạc; Dự án xây dựng trạm bơm Gia Thượng, hồ điều hòa và tuyến mương Thượng Thanh; Dự án xây dựng trạm bơm Cự Khối lưu vực Long Biên; Dự án cải thiện thoát nước và quản lý nước thải tại quận Long Biên và huyện Gia Lâm.

UBND Thành phố chỉ đạo Sở Xây dựng phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn và các cơ quan liên quan rà soát các quy hoạch chuyên ngành đảm bảo thoát nước bền vững tích hợp vào điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chung xây dựng thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội Nguyễn Thế Công cho biết, Sở Xây dựng luôn tập trung cao độ để thực hiện chỉ đạo và Kế hoạch của UBND thành phố về giải quyết bền vững việc ngập úng. Tuy nhiên, tới đây cần sự phối hợp chặt chẽ hơn nữa từ các sở và các quận huyện. Đây là vấn đề cần sự nỗ lực từ nhiều phía, các địa phương, chủ đầu tư, nhà thầu và đặc biệt là sự đồng thuận, ý thức bảo vệ công trình của người dân.

Bài: Nguyễn Văn Cảnh
Ảnh, đồ họa: TTXVN - TTXVN phát
Biên tập: Hà Phương
Trình bày: Hà Nguyễn

03/07/2022 04:55