Việt Nam chính thức gia nhập ASEAN và trở thành thành viên thứ 7 vào ngày 28/7/1995 nhân dịp Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 28, tại Brunei. Quyết định gia nhập ASEAN là quyết sách chiến lược của Đảng và Nhà nước ta, đây cũng chính là bước đi đầu tiên mang tính đột phá của tiến trình hội nhập khu vực và quốc tế của Việt Nam. 

Thực tế đã chứng minh, 25 năm tham gia ASEAN, dù là thành viên đến sau, trình độ phát triển còn khoảng cách với nhiều nước, nhưng với phương châm “tích cực, chủ động và có trách nhiệm”, Việt Nam đã có những đóng góp không nhỏ vào thành tựu chung của ASEAN. 

Ngay sau khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã tích cực thúc đẩy kết nạp các nước Campuchia, Lào và Myanmar vào ASEAN, hoàn thành ý tưởng về một ASEAN bao gồm cả 10 nước Đông Nam Á, tạo ra sự chuyển biến mới về chất đối với ASEAN và tình hình khu vực. 

Việt Nam cũng đóng vai trò nòng cốt trong việc xác định mục tiêu, phương hướng phát triển và hình thành các quyết sách lớn của ASEAN, như Tầm nhìn 2020 và các kế hoạch triển khai Tầm nhìn, Hiến chương ASEAN, Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN 2015 và nhiều thỏa thuận quan trọng khác, trong đó có kết nối và thu hẹp khoảng cách phát triển. Việt Nam đã tích cực tham gia xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025, với mục tiêu làm cho liên kết ASEAN sâu rộng hơn và có vai trò quan trọng hơn ở khu vực. 

Theo Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Quốc Dũng, minh họa rõ nét nhất về sự tham gia tích cực là Việt Nam luôn nằm trong nhóm các nước thành viên có tỷ lệ thực thi cao nhất các Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng ASEAN.

25 năm qua, Việt Nam đã hoàn thành tốt trách nhiệm của một nước thành viên thông qua việc đăng cai nhiều hội nghị lớn. Có thể kể đến như việc Việt Nam tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội (tháng 12/1998) với những kết quả quan trọng, trong đó có Chương trình Hành động Hà Nội, góp phần định hướng phát triển của Hiệp hội và vượt qua khủng hoảng tài chính khu vực khi đó. 

Tiếp đó, Quốc hội, các bộ, ngành liên quan cũng như các tổ chức nhân dân cũng đã chủ trì đăng cai tổ chức thành công nhiều hội nghị/hoạt động quan trọng của ASEAN ở các cấp và các lĩnh vực khác nhau, góp phần đẩy mạnh hợp tác ASEAN. Năm 2010, Việt Nam đã hoàn thành xuất sắc vai trò Chủ tịch ASEAN với những kết quả to lớn và thực chất, góp phần thúc đẩy những gì các nhà quan sát ngoại giao gọi là “văn hóa thực thi”. Nói cách khác, Việt Nam đã thúc đẩy việc hoàn thành các hoạt động thiết thực sau khi ASEAN thông qua các tuyên bố và kế hoạch hành động.

Việt Nam đã sử dụng kinh nghiệm ngoại giao của mình để thúc đẩy quan hệ ASEAN với các cường quốc. Việt Nam đã tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng đầu tiên. Việt Nam cũng thúc đẩy thành công việc mở rộng thành viên Hội nghị thượng đỉnh Đông Á, bao gồm thêm cả LB Nga và Mỹ.

Trong những năm gần đây, Việt Nam cũng đã thành công trong các nhiệm kỳ điều phối quan hệ đối tác với các đối tác lớn và quan trọng của ASEAN như Trung Quốc, EU, Ấn Độ…; đạt nhiều kết quả trong vai trò nước điều phối quan hệ ASEAN - Nhật Bản giai đoạn 2018-2021; hợp tác chặt chẽ với Thái Lan và các nước thành viên nhằm đạt được các ưu tiên đề ra cho năm 2019, đồng thời tiếp tục tập trung nguồn lực cho triển khai các kế hoạch xây dựng Cộng đồng trên cả 3 trụ cột; tham gia tích cực và đẩy mạnh liên kết kinh tế nội khối, đặc biệt là trong lĩnh vực dịch vụ và đầu tư thông qua hoàn tất đàm phán Hiệp định Thương mại Dịch vụ ASEAN (ATISA), xây dựng lộ trình cho cắt hàng rào giảm phi thuế quan và thúc đẩy đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP)…

Không chỉ hội nhập sâu rộng và thành công về chính trị, đối ngoại, Việt Nam ngày càng gắn kết chặt chẽ với nền kinh tế ASEAN. Theo Tiến sỹ Hoe Ee Khor, nhà kinh tế trưởng Văn phòng nghiên cứu kinh tế vĩ mô ASEAN+3, sau khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã tiến hành một số cải cách kinh tế và làm sâu sắc các mối quan hệ kinh tế với các đối tác trên thế giới. Một trong những sự kiện có ý nghĩa then chốt là Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2007. Kết quả là vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam đã tăng từ khoảng 3 tỷ USD năm 1995 lên 20 tỷ USD vào năm 2019. Mức tăng trưởng trung bình đạt khoảng 6,3% trong 10 năm qua. Thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam đã tăng gấp gần 10 lần từ 277 USD năm 1995 lên 2.715 USD vào năm 2019… 

Năm 2020 tiếp tục ghi một dấu mốc quan trọng khi Việt Nam đảm nhận vai trò Chủ tịch luân phiên của ASEAN. Sự kiện này càng đặc biệt hơn khi thế giới nói chung và khu vực ASEAN nói riêng từ đầu năm đến nay phải đương đầu với một cuộc chiến cam go và chưa có hồi kết, đó là đại dịch COVID-19.

Bắt tay vào chuẩn bị cho Năm Chủ tịch ASEAN 2020 từ năm 2019 nhưng khi dịch COVID-19 xảy ra, Việt Nam đã kịp thời chuyển chương trình lẫn trọng tâm hoạt động của ASEAN sang chống dịch COVID-19 và đã nhận được sự hưởng ứng của các nước. Trong vai trò Chủ tịch ASEAN và với tinh thần “Gắn kết và chủ động thích ứng”, Việt Nam đã chủ động dẫn dắt, điều phối các nỗ lực chung của ASEAN và hợp tác với các Đối tác nhằm kiểm soát, ngăn chặn sự lây lan, giảm thiểu tác động kinh tế - xã hội của dịch bệnh. 

Cụ thể, Việt Nam đã phối hợp với các nước ra Tuyên bố Chủ tịch về ứng phó của ASEAN trước dịch COVID-19 (ngày 14/2) vừa cảnh báo nguy cơ dịch bệnh vừa khẳng định quyết tâm hợp tác khu vực, quốc tế trong chống dịch; tổ chức Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN và Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN+3 về ứng phó dịch bệnh COVID-19; phối hợp tổ chức nhiều cuộc họp với các đối tác như Trung Quốc, Liên minh châu Âu, Mỹ và các tổ chức quốc tế nhằm cùng nhau sớm đẩy lùi và khống chế dịch bệnh...

Việt Nam cũng đã thúc đẩy việc thành lập và tổ chức hai cuộc họp bằng hình thức trực tuyến của Nhóm công tác liên ngành Hội đồng điều phối ASEAN về ứng phó các tình trạng y tế công cộng khẩn cấp vào ngày 31/3 và 22/6 để bàn giải pháp ứng phó với dịch bệnh COVID-19, đồng thời nâng cao năng lực dự phòng để ứng phó hữu hiệu hơn với các tình hướng y tế khẩn cấp trong tương lai. Trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp và ngày càng lan rộng, Việt Nam đã chủ động tổ chức các cuộc họp theo hình thức trực tuyến. Điều này cho thấy sự linh hoạt và phù hợp, góp phần giúp ASEAN phản ứng nhanh và kịp thời trước đại dịch COVID-19.

Đặc biệt, trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã chủ trì Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36 diễn ra vào ngày 26/6/2020 bằng hình thức trực tuyến. Đây là hội nghị cấp cao thường kỳ của ASEAN được tổ chức trực tuyến lần đầu tiên trong lịch sử 53 năm qua của ASEAN. Diễn ra trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đang diễn biến phức tạp, các hội nghị trong khuôn khổ cấp cao lần này đều đạt được sự thống nhất cao trong nhiều vấn đề quan trọng.

Hội nghị Cấp cao ASEAN 36 đã đưa ra Tuyên bố chung về một khu vực ASEAN an toàn, đoàn kết, gắn kết và chủ động thích ứng; đặc biệt là phòng ngừa dịch bệnh tốt, không để làn sóng dịch COVID-19 thứ hai quay trở lại. Các thành viên ASEAN đã đoàn kết để cùng nhau phát triển kinh tế - xã hội, phục hồi kinh tế sau đại dịch. ASEAN cũng nhất trí cần đoàn kết hơn nữa, thống nhất cao hơn nữa để xây dựng một khu vực ASEAN hòa bình, đoàn kết, hữu nghị, thịnh vượng. Đó là những điều các nước ASEAN mong muốn trong hợp tác với các đối tác lớn để cùng nhau vượt qua đại dịch COVID-19.

Ngoài ra, các nhà Lãnh đạo ASEAN nhất trí tiếp tục thúc đẩy hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn; tuân thủ luật pháp quốc tế thông qua đối thoại, hợp tác, tuân thủ Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982). Các nước thành viên ASEAN kêu gọi các bên kiềm chế, tránh làm phức tạp thêm tình hình, thực hiện đầy đủ quy định quốc tế, đặc biệt Tuyên bố về Ứng xử của các bên trên Biển Đông (DOC) và sớm khôi phục đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982…

Đánh giá về vai trò của Việt Nam, lãnh đạo nhiều nước cũng như dư luận quốc tế đều cùng chung nhận định Việt Nam đã hoàn thành tốt vai trò Chủ tịch ASEAN trong 6 tháng vừa qua và tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN 36; đồng thời, đánh giá cao khả năng dẫn dắt và tổ chức của Việt Nam trong các vấn đề chung của khu vực và thế giới.

Thời gian qua, dấu ấn Việt Nam để lại là vô cùng ấn tượng, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19 bất ngờ xuất hiện và vẫn đang có những tác động lớn trên khắp toàn cầu nói chung và các nước ASEAN nói riêng. Lãnh đạo nhiều nước không chỉ ghi nhận thành công của Việt Nam trong cuộc chiến chống COVID-19, mà còn đánh giá cao việc Việt Nam kịp thời hỗ trợ các nước kiểm soát dịch bệnh, như: Việt Nam đã hỗ trợ Lào và Campuchia các thiết bị y tế, quần áo bảo hộ và hệ thống xét nghiệm PCR trị giá 7 tỷ đồng; hỗ trợ 50.000 USD cho công tác phòng chống dịch bệnh tại Myanmar; hàng trăm ngàn khẩu trang do Việt Nam sản xuất cũng đã được gửi tặng nhiều nước… đóng góp thiết thực cho cuộc chiến chung chống đại dịch COVID-19 của khu vực và cộng đồng quốc tế.

Đánh giá vai trò của Việt Nam với tư cách là Chủ tịch ASEAN trong việc củng cố các nỗ lực chung phòng, chống dịch bệnh, Tổng Thư ký ASEAN Dato Lim Jock Hoi cho rằng: “Việt Nam đã thể hiện tầm lãnh đạo mạnh mẽ trong việc dẫn dắt một phản ứng tập thể của khu vực trước đại dịch COVID-19”. 

Theo Tổng Thư ký ASEAN, chủ đề “Xây dựng một ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng” trong Năm Chủ tịch ASEAN 2020 của Việt Nam rất phù hợp với tình hình mà khu vực đang trải qua, đồng thời Việt Nam cũng đã có những hành động thiết thực theo tinh thần của chủ đề này. Tổng Thư ký ASEAN nhấn mạnh: "Việt Nam đã chỉ ra rằng chúng ta có thể vượt qua các thách thức của đại dịch COVID-19 nếu các nước trong khu vực hợp tác cùng nhau, đoàn kết và kiên cường".

Giới chức các nước cũng đặc biệt đề cao thành công của hội nghị và vai trò của Việt Nam. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Trưởng SOM ASEAN Lào Thongphane Savanphet khẳng định Việt Nam đã làm tốt vai trò Chủ tịch ASEAN từ đầu nhiệm kỳ tới nay. Theo Trưởng SOM ASEAN của Lào, mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, nhưng Việt Nam đã dẫn dắt các nước ASEAN cùng hợp tác chống lại đại dịch COVID-19 cũng như trong các hoạt động khác. Ngoài ra, Việt Nam cũng tổ chức thành công các cuộc họp với các đối tác ngoài khu vực và đối tác đối thoại. Ông tin tưởng, dưới sự dẫn dắt của Việt Nam, ASEAN sẽ tiếp tục tiến tới và thực hiện thành công các sáng kiến và các thỏa thuận khác nhau mà các bên đã đưa ra trong năm nay.

6 tháng qua, ASEAN tập trung vào việc ứng phó với dịch COVID-19 nhưng cũng không quên triển khai những kế hoạch, sáng kiến đề ra từ đầu năm. Trong 6 tháng còn lại, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam, Trưởng SOM ASEAN Nguyễn Quốc Dũng cho biết, công việc còn rất nhiều và sẽ phải tập trung nhiều công sức hơn nữa cho việc triển khai các sáng kiến mà Việt Nam đã đề ra. ASEAN sẽ phải thực thi nhiệm vụ kép, một mặt vừa phòng, chống COVID-19 và phục hồi lại nền kinh tế, xã hội, vừa phải triển khai những gì ASEAN đã đặt ra trong năm để xây dựng Cộng đồng ASEAN cũng như đẩy mạnh quan hệ hợp tác của ASEAN với các nước khác.

Tiến sỹ Frederick Kliem thuộc Trường nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam tại Singapore đánh giá Việt Nam không chỉ là một thành viên mà đã trở thành một phần thiết yếu của ASEAN trong 25 năm qua:

Nhóm PV TTXVN - Hà Phương (tổng hợp)
Ảnh, đồ họa: TTXVN; Video: Vnews
Trình bày: Nguyễn Hà

28/07/2020 05:30