Đồng hành chặn đà lao dốc của thủy sản xuất khẩu

Phát biểu khai mạc hội nghị, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết: Ngành thủy sản là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam với quy mô ngày càng mở rộng. Thương hiệu thủy sản Việt Nam không chỉ được khẳng định trong nước mà còn được đón nhận bởi nhiều quốc gia trên thế giới. Đến nay, sản phẩm thủy sản Việt Nam đã xuất khẩu tới trên 170 quốc gia và vùng lãnh thổ, giá trị xuất khẩu thủy sản năm 2022 lần đầu tiên cán đích 11 tỷ USD.

Về tình hình xuất nhập khẩu nói chung, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam tháng 10/2023 ước đạt 32,31 tỷ USD, tăng 5,9% so với cùng kỳ năm trước; tổng kim ngạch xuất khẩu 10 tháng ước đạt 291,28 tỷ USD, giảm 7,1% so với cùng kỳ năm trước.

Ở chiều ngược lại, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam tháng 10 ước đạt 29,31 tỷ USD, tăng 5,2% so với cùng kỳ năm trước; tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa ước đạt 266,67 tỷ USD, giảm 12,3% so với cùng kỳ năm trước. Tính chung 10 tháng năm 2023, cán cân thương mại hàng hóa ước tính xuất siêu 24,61 tỷ USD. Trong số đó, tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản tháng 10 ước đạt 850 triệu USD, tính chung 10 tháng đạt 7,45 tỷ USD.

Tuy nhiên, từ cuối năm 2022 đến nay, kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam liên tục giảm do sức cầu tiêu thụ ở các thị trường chính trong tình trạng “lao dốc”. Xuất khẩu thủy sản thời gian qua sụt giảm cũng do chịu nhiều áp lực từ các yếu tố vĩ mô cả trong nước và quốc tế. 

Cụ thể, giá xuất khẩu các mặt hàng thủy sản đầu năm nay có xu hướng giảm. Sự cạnh tranh về giá thủy sản trên thị trường quốc tế khiến việc tìm kiếm đơn hàng của các doanh nghiệp Việt Nam gặp khó khăn, dẫn tới việc giảm giá. Tiếp theo, nhu cầu thủy sản nhập khẩu cũng giảm do các quốc gia nhập khẩu cũng chưa tiêu thụ hết lượng hàng tồn kho lớn của năm trước.

Theo Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải, các tháng cuối năm 2023 và năm tiếp theo, tình hình thế giới và khu vực được dự báo tiếp tục có những diễn biến rất phức tạp và khó lường về địa chính trị, gây ảnh hưởng đến sự ổn định toàn cầu, làm gián đoạn, đứt gãy chuỗi cung ứng, nhu cầu tiêu dùng giảm ở nhiều nước, đặc biệt, tại các quốc gia là đối tác thương mại lớn của ngành thuỷ sản Việt Nam như Hoa Kỳ, EU…

Ngoài những rủi ro do những tác động của tình hình chính trị, kinh tế - xã hội toàn cầu, doanh nghiệp xuất khẩu của ngành gặp rất nhiều khó khăn trong việc tiếp cận và khai thác thị trường do việc gia tăng các rào cản thương mại, yêu cầu về tính bền vững đối với sản phẩm. 

Mặc dù vậy, một số tín hiệu tốt từ thị trường thế giới và trong nước cũng như xu hướng tiêu dùng gia tăng ở các thị trường chính vào những tháng cuối năm đang đem lại triển vọng phục hồi xuất khẩu ngành hàng này. Tín hiệu mừng của xuất khẩu thủy sản đến từ sự phục hồi của các thị trường chủ lực do nhu cầu tăng vào các dịp lễ cuối năm với các sản phẩm thế mạnh của ngành như: cá ngừ, tôm, cá tra.

Cũng theo Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải, giai đoạn vừa qua, Chính phủ đã yêu cầu, quyết liệt, sát sao chỉ đạo các bộ, ngành cùng phối hợp với các địa phương, hiệp hội ngành hàng, nhất là ngành thủy sản, ưu tiên nguồn lực triển khai nhiều giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn, hồi phục sản xuất, kinh doanh cho doanh nghiệp.

Bộ Công Thương cũng đã và đang phối hợp triển khai đồng bộ nhiều biện pháp xúc tiến thương mại nhằm hỗ trợ sản xuất, kinh doanh trong nước, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Cùng đó, tiếp tục giữ vững, củng cố vị thế tại các thị trường đã có Hiệp định thương mại tự do, phối hợp với các bộ, ngành liên quan hỗ trợ doanh nghiệp bảo vệ thương hiệu cũng như ứng phó với các rào cản thương mại, biện pháp phòng vệ thương mại.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), mức độ hồi phục doanh số xuất khẩu thủy sản trong thời gian tới phụ thuộc phần nhiều vào 2 thị trường chính là Hoa Kỳ và Trung Quốc. Cả 2 thị trường này đều có những tín hiệu khả quan về mặt nhu cầu. Các đơn hàng từ 2 thị trường này đang tăng trở lại, nhưng giá xuất khẩu vẫn ở mức thấp hơn so với cùng kỳ năm ngoái.

Thông tin về tình hình xuất khẩu mặt hàng này sang thị trường Hoa Kỳ, ông Đỗ Ngọc Hưng - Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ cho biết, quý III/2023, xuất khẩu thuỷ sản sang Hoa Kỳ sụt giảm giảm 34%, tuy nhiên, so với với 2 quý đầu năm thì con số này vẫn được coi là tăng trưởng tích cực. Mặt khác, so với các đối tác cạnh tranh, mức sụt giảm vẫn thấp hơn các quốc gia khác. 

Về triển vọng thị trường, Tham tán thương mại Đỗ Ngọc Hưng nhận định, hiện lượng tồn kho của Hoa Kỳ đang giảm, nhu cầu tiêu thụ lớn cho các dịp lễ tết cuối năm sẽ là cơ hội cho xuất khẩu thuỷ sản. Tuy nhiên, ông thách thức đối với xuất khẩu thuỷ sản sang Hoa Kỳ là việc thị trường này thường áp dụng hàng rào kỹ thuật khắt khe, quy định về kiểm dịch, môi trường nuôi trồng, nhãn xuất xứ hàng hoá nghiêm ngặt, chính sách bảo hộ; về phía các doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam vẫn còn các hạn chế về xây dựng thương hiệu, dịch vụ logistics.

Vì thế, để đẩy mạnh xuất khẩu sang Hoa Kỳ, doanh nghiệp cần tìm hiểu kỹ lưỡng về thị trường, hạn chế cạnh tranh về giá, kiểm soát chặt chẽ chất lượng lô hàng xuất khẩu sang thị trường; thường xuyên tham gia các hội chợ thuỷ sản; hướng đến sản xuất sản phẩm chế biến sâu; quan tâm, cập nhật các xu hướng, cảnh báo các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương vệ thương mại cũng như lưu ý về chất lượng bao bì đóng gói. 

Tương tự, ông Trần Ngọc Quân - Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU bày tỏ: EU đang quảng bá thủy sản của EU để người dân lựa chọn tiêu thụ với tiêu chí chất lượng, bền vững và thân thiện môi trường. Điều này có thể ảnh hưởng đến thủy sản nhập khẩu; trong đó có thủy sản nhập khẩu từ Việt Nam. Thời gian còn lại của năm 2023, dự báo thị trường EU tiếp tục tăng trưởng nhập khẩu thuỷ sản nhưng không đột biến và quay lại mức cùng kỳ năm 2022. Điều này đồng nghĩa, nhiều khả năng xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang EU năm 2023 sẽ bằng hoặc giảm nhẹ so với năm ngoái.

Theo ông Trần Ngọc Quân, tháng 10/2023, đoàn kiểm tra của EU vào Việt Nam làm việc đã đánh giá cao nỗ lực của Chính phủ trong việc thực hiện các biện pháp tháo gỡ thẻ vàng IUU. EU cũng đã nghiên cứu chương trình phát triển thuỷ hải sản của Việt Nam và đưa ra nhiều khuyến nghị nhằm giám sát việc đánh bắt và nuôi trồng thuỷ hải sản.  

Đại diện Thương vụ Việt Nam tại Canada cho biết, số liệu theo dõi tại địa bàn từ nguồn của Cơ quan thống kê Canada cho thấy kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam sang Canada ngày càng chậm lại trong quý III/2023. Xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường này cũng ghi nhận sự sụt giảm. Đối với thủy sản tươi/đông lạnh ghi nhận sự sụt giảm so với cùng kỳ năm ngoái, đến hết tháng 8/2023, xuất khẩu chỉ đạt 83 triệu USD; trong khi năm 2022, Việt Nam xuất khẩu được gần 235 triệu USD. 

Hàng năm, Canada có nhu cầu nhập khẩu thủy sản trị giá trên 2,8 tỷ USD từ các nước, năm 2022, Việt Nam đứng vị trí thứ 3, với thị phần khoảng 7%, sau Hoa Kỳ và Trung Quốc. Tuy nhiên, với tốc độ sụt giảm mạnh (50,5%), Việt Nam hiện tụt xuống thứ 6 về thị phần. Đối với thủy sản chế biến, Việt Nam cũng ghi nhận sự sụt giảm so với cùng kỳ năm ngoái (-35,6%), chỉ đạt 48 triệu USD. 

Trên cơ sở ý kiến trao đổi của các đại biểu, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải đề nghị các Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tiếp tục chủ động, nắm bắt, phân tích chính sách, nhu cầu thị trường để cung cấp thông tin kịp thời cho các hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp, đồng thời tham mưu cho Bộ Công Thương để đảm bảo quyền lợi cho doanh nghiệp.

Ngoài ra, các đơn vị của Bộ Công Thương như Cục Xuất nhập khẩu, Phòng vệ thương mại… phối hợp chặt chẽ với hệ thống Thương vụ kịp thời tham mưu xây dựng chính sách ứng phó với biến động thị trường, điều chỉnh chiến lược sản xuất, xuất khẩu gắn với định hướng phát triển của doanh nghiệp, địa phương. Đồng thời, Cục Xúc tiến thương mại tiếp tục tăng cường phối hợp nhằm đẩy mạnh hoạt động đa dạng hoá thị trường hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu.

Với Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam, Thứ trưởng đề nghị chủ động hướng dẫn hỗ trợ doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược sản xuất, kinh doanh. Xây dựng các hoạt động xúc tiến thương mại của đơn vị đáp ứng nhu cầu thị trường; trong đó, yêu cầu phát triển xanh, phát triển bền vững. Chủ động cung cấp thông tin của chính doanh nghiệp để các bộ, ngành xây dựng, định hướng chính sách phù hợp.

Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải cũng lưu ý doanh nghiệp cần tiếp tục tuân thủ quy định của Nhà nước, đảm bảo truy xuất nguồn gốc góp phần thúc đẩy phát triển ngành nói riêng, phát triển nền kinh tế nói chung.