Ông Trần Ngọc Quân, Tham tán Thương mại, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Vương quốc Bỉ và EU. Ảnh tư liệu: Hương Giang/PV TTXVN tại Bỉ
Phóng viên TTXVN tại Brussels đã có cuộc trao đổi với ông Trần Ngọc Quân, Tham tán Thương mại, Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Vương quốc Bỉ và EU về những thành tựu đạt được, khó khăn cần tháo gỡ, và định hướng để EVFTA tiếp tục phát huy hiệu quả trong thời gian tới.
Theo ông Trần Ngọc Quân, trong 5 năm thực thi EVFTA, quan hệ thương mại Việt Nam - EU đã ghi nhận sự tăng trưởng ổn định và mạnh mẽ, bất chấp bối cảnh thế giới đầy bất ổn. Tổng kim ngạch thương mại hai chiều đã tăng gần 47% so với năm 2019. Đặc biệt, xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng mạnh tới gần 58,8% trong cùng kỳ.
Với kết quả đó, Việt Nam đã vươn lên trở thành đối tác xuất khẩu lớn thứ 10 của EU vào năm 2024. Thị phần hàng hóa Việt Nam tại thị trường EU cũng ghi nhận mức tăng trưởng ổn định, từ 1,5% lên 2,2% trong cùng giai đoạn.
Ông Trần Ngọc Quân nhấn mạnh: “Những kết quả này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu và châu Âu phải đối mặt với hàng loạt thách thức như suy thoái, đứt gãy chuỗi cung ứng, xung đột tại châu Âu, chi phí logistics gia tăng do khan hiếm container và phải đi vòng qua Biển Đỏ. Trong bối cảnh đó, EVFTA đã trở thành công cụ hữu hiệu kết nối và thúc đẩy quan hệ kinh tế giữa hai bên”.
Ngành công nghiệp và nông sản là những ngành tận dụng tốt EVFTA. Giai đoạn 2019 - 2024, các ngành công nghiệp chủ lực của Việt Nam đã chứng kiến sự tăng trưởng rõ rệt về cả giá trị lẫn khối lượng xuất khẩu sang thị trường EU. Đáng chú ý, mức tăng trưởng này diễn ra trong bối cảnh tổng nhập khẩu từ các nước ngoài khối EU lại có xu hướng sụt giảm, cho thấy khả năng cạnh tranh và tận dụng ưu đãi thuế quan từ EVFTA của hàng hóa Việt Nam đang ngày càng được cải thiện.
Trong đó, nhóm thiết bị điện, điện thoại và phụ kiện tiếp tục giữ vai trò dẫn đầu với kim ngạch xuất khẩu tăng 32%, từ 15 tỷ euro (khoảng 16,7 tỷ USD) năm 2019 lên gần 20 tỷ euro vào năm 2024. Các ngành hàng truyền thống như dệt may và giày dép cũng có bước tiến vững chắc, lần lượt tăng 30,3% và 50%, tương ứng đạt 4,3 tỷ euro và 6 tỷ euro trong năm 2024. Đặc biệt, ngành sắt thép ghi nhận mức tăng trưởng vượt bậc lên tới 66%, từ 0,9 tỷ euro lên 5,1 tỷ euro. Trong khi đó, máy móc và thiết bị cơ khí, một lĩnh vực trước đây ít nổi bật, đã có bước nhảy vọt ấn tượng với mức tăng 200%, đạt 7,8 tỷ euro. Đồ nội thất, dù tăng khiêm tốn hơn, vẫn ghi nhận sự cải thiện về kim ngạch xuất khẩu, từ 0,8 lên 0,9 tỷ euro, tương đương 12,5%.
Không chỉ tăng trưởng về giá trị, tỷ trọng hàng hóa Việt Nam trong tổng nhập khẩu của EU từ ngoài khối cũng có sự cải thiện rõ nét ở nhiều ngành. Dệt may tăng từ 3,3% lên 4,3%, giày dép tăng mạnh từ 20% lên 27%. Sắt thép từ mức chiếm 0,9% năm 2019 đã vươn lên chiếm 5,1% năm 2024. Máy móc, thiết bị cơ khí cũng tăng từ 1,15% lên 2,8%. Riêng ngành hàng điện tử, điện thoại, dù có giá trị tuyệt đối tăng cao, lại ghi nhận tỷ trọng giảm nhẹ từ 6% xuống còn 5,9%, phần nào phản ánh sự cạnh tranh gay gắt trong lĩnh vực này. Đồ nội thất là ngành duy nhất có tỷ trọng giảm nhẹ, từ 3,5% xuống còn 2,9%.
Song song với khu vực công nghiệp, nhóm ngành nông, lâm, thủy sản của Việt Nam cũng gặt hái được nhiều thành tựu nhờ EVFTA. Kim ngạch xuất khẩu toàn ngành tăng từ 3,76 tỷ USD năm 2019 lên 5,37 tỷ USD vào năm 2024, tương đương mức tăng trưởng gần 43%. Một số sản phẩm nổi bật ghi nhận mức tăng trưởng vượt bậc như cà phê (+90%), rau quả (+100%) và hạt tiêu (+139%).
May hàng xuất khẩu tại Công ty may Hưng Việt (Phố Nối, Hưng Yên). Ảnh minh họa: Trần Việt/TTXVN
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả khả quan, ông Trần Ngọc Quân cũng thẳng thắn nhìn nhận rằng một số mặt hàng vẫn chưa khai thác được hết tiềm năng tại thị trường EU. Đặc biệt là các sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật cao, giá trị gia tăng lớn như nông sản chế biến sâu, thủy hải sản, đồ gia dụng, hay các mặt hàng "xanh" thân thiện với môi trường, vốn đang là xu hướng tiêu dùng chủ đạo tại châu Âu.
Theo ông, nguyên nhân chính khiến những lĩnh vực này gặp khó khăn đến từ sự phức tạp trong các quy định kỹ thuật nội địa của EU, nhất là về tiêu chuẩn an toàn, xuất xứ, kiểm dịch và truy xuất nguồn gốc. Bên cạnh đó, cách tiếp cận thị trường EU của nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn khá truyền thống, thiếu đổi mới, chưa theo kịp yêu cầu ngày càng khắt khe của người tiêu dùng và nhà phân phối tại đây. Sự thiếu quyết tâm trong đầu tư dài hạn và chiến lược bài bản cũng là những yếu tố cản trở quá trình tận dụng đầy đủ lợi thế từ EVFTA.
Tuy vậy, ông Trần Ngọc Quân cũng chỉ ra một số nhóm sản phẩm như nông sản chế biến, hải sản, đồ gia dụng, hàng có giá trị gia tăng cao vẫn chưa khai thác hiệu quả tiềm năng thị trường EU. Nguyên nhân chủ yếu đến từ rào cản kỹ thuật khắt khe, yêu cầu về xuất xứ phức tạp, cùng với cách tiếp cận thị trường của nhiều doanh nghiệp Việt Nam còn tương đối truyền thống, thiếu quyết tâm và chiến lược bài bản.
Ông Trần Ngọc Quân đánh giá EVFTA sẽ bước vào giai đoạn thực thi toàn diện khi hầu hết các dòng thuế giảm về 0%, mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam. Ông cảnh báo: “Việt Nam đang có khoảng 7 năm đi trước các đối thủ cạnh tranh chưa có hiệp định thương mại tự do (FTA) với EU. Nếu không tận dụng tốt, chúng ta sẽ để mất lợi thế này vào tay các quốc gia khác”.
Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng EU là thị trường “bài bản, khó tính”, yêu cầu cao về tính bền vững, an toàn và minh bạch. Doanh nghiệp Việt cần đầu tư lâu dài, đổi mới cách thức tiếp cận đối tác, xây dựng các chiến lược tiếp thị hiện đại và có sự chuẩn bị nghiêm túc về tiêu chuẩn môi trường, tỷ lệ tái chế, và khả năng phát thải thấp. Chiến lược dài hạn và tư duy "xanh" có thể được xem như chìa khóa cho giai đoạn tới của EVFTA
Đồng thời, ông Trần Ngọc Quân cho rằng việc tăng cường hiện diện thương mại tại chỗ, thông qua các đại diện thương mại, đối tác phân phối, hệ thống nhượng quyền, cũng sẽ là giải pháp quan trọng giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong tiếp cận và chăm sóc khách hàng EU. Các hoạt động xúc tiến thương mại như hội chợ, chương trình “Vietnam International Sourcing” do Bộ Công Thương tổ chức cũng cần được khai thác tối đa.
EVFTA đang là một trong những FTA phát huy hiệu quả rõ nét nhất của Việt Nam, tạo nền tảng vững chắc để doanh nghiệp mở rộng thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, để tận dụng triệt để các lợi thế mà EVFTA mang lại, ông Trần Ngọc Quân nhấn mạnh rằng doanh nghiệp cần thay đổi tư duy, đầu tư chiều sâu và xây dựng chiến lược bền vững, thích ứng với các chuẩn mực quốc tế mới mà EU đang và sẽ áp dụng.