Giáo dục lịch sử từ nghệ thuật truyền thống

Nghệ thuật truyền thống - bài học lịch sử sống động

Trong bối cảnh giải trí hiện đại tràn ngập, việc gìn giữ chỗ đứng cho nghệ thuật truyền thống là thách thức không nhỏ. Tuy nhiên, tại TP Hồ Chí Minh, nhiều chương trình sân khấu học đường và chuyên đề nghệ thuật dân gian đã chứng minh một hướng đi hiệu quả, biến di sản thành “giáo cụ trực quan”, giúp học sinh, sinh viên học sử Việt bằng trải nghiệm cảm xúc.

Có thể thấy mới đây, một buổi chuyên đề tại Bảo tàng TP Hồ Chí Minh đã thu hút hơn 150 bạn trẻ tham gia. Các em không chỉ ngồi nghe thuyết trình mà trực tiếp thử vũ đạo, luyện giọng, trang trí mặt nạ hát bội. Khi nhập vai nhân vật, lắng nghe nhịp trống, nhịp đàn, nhiều em mới cảm nhận được sự công phu và tinh tế của nghệ thuật hát bội. Minh Phương, sinh viên Trường ĐH KHXH&NV TP Hồ Chí Minh chia sẻ: “Chỉ khi tự thử, em mới thấy sự khó khăn và ý nghĩa của từng động tác, từng câu thoại”.

Không khí ấy lan tỏa đến nhiều trường học khác. Tại THCS Nguyễn Du hay THPT Nguyễn Thái Bình, những tiết mục như “Vàm Cỏ Đông” hay “Hướng về đất Tổ” đã khiến học sinh reo hò cổ vũ. Đây không chỉ là phần biểu diễn mà còn là bài học lịch sử thông qua âm nhạc, khơi dậy niềm tự hào dân tộc. NSƯT Võ Minh Lâm khẳng định: “Sân khấu học đường thật nhiều giá trị khi đưa những bài hát mang âm hưởng dân ca trở lại với khán giả trẻ”.

Theo nghệ sĩ Thanh Bình, Trưởng phòng Tổ chức biểu diễn Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP Hồ Chí Minh, đào tạo một nghệ sĩ hát bội đòi hỏi nhiều năm rèn luyện từ đi, đứng, nói, cười đến phối hợp nhạc cụ. Nhưng khi học sinh được thử từ bước cơ bản, các em sẽ thấy gần gũi và thêm yêu nghệ thuật này. Nghệ sĩ Khổng Minh Khương cũng chia sẻ: "Mỗi lần diễn cho học sinh là một niềm vui khác nhau, vì chính sự hứng khởi của các em đã trở thành động lực cho nghệ sĩ sáng tạo".

Những chương trình này chứng minh, lịch sử không chỉ đến từ trang sách mà còn sống động trên sân khấu. Mỗi lời thoại, mỗi trích đoạn, mỗi giai điệu dân ca đều chứa đựng ký ức dân tộc. Khi học sinh được tham gia, đó chính là một giờ học sử bằng cảm xúc, bằng trải nghiệm trực tiếp, giúp kiến thức trở nên sâu đậm và khó quên.

Những bạn trẻ lần đầu tiếp xúc cũng đầy hứng khởi. Tấn Phúc, dân quân tự vệ phường Phú Thạnh, chia sẻ: “Lần đầu tiên được xem hát bội, em thấy rất thú vị và muốn tìm hiểu sâu hơn về các nhân vật”. Còn Thanh Sang, sinh viên năm 3 khoa Văn hóa học (ĐH Văn hóa TP Hồ Chí Minh) thì chú ý đến phục trang khi được quan sát và thưởng thức trực tiếp nghệ thuật trình diễn truyền thống.

Theo nghệ sĩ Thanh Bình, Trưởng phòng Tổ chức biểu diễn Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP Hồ Chí Minh, hát bội có nhiều đặc trưng về âm nhạc, vũ đạo và hóa trang. Đào tạo một nghệ sĩ mất rất nhiều thời gian, từ đi đứng, nói cười đến phối hợp với dàn nhạc. "Khi học sinh, sinh viên được thử và hướng dẫn từ đầu, các em sẽ thấy hiểu hơn, gần gũi hơn và thêm yêu nghệ thuật này", nghệ sĩ chia sẻ.

Tương tác nghệ thuật nuôi dưỡng tình yêu văn hóa

Điểm khác biệt của sân khấu học đường là sự tương tác. Thay vì chỉ xem, học sinh được “sống” cùng nghệ thuật, thử động tác cưỡi ngựa, chèo thuyền, cầm roi ngựa hay khoác lên mình phục trang hát bội. Nghệ sĩ Hà Trí Nhân, Nhà hát Nghệ thuật Hát bội kể: “Chỉ những động tác cơ bản nhất cũng giúp các em cảm nhận sự tinh tế và hồn cốt của sân khấu truyền thống”. Chính sự nhập vai ấy khiến di sản không còn xa cách mà trở thành trải nghiệm gần gũi và đầy hứng khởi.

Còn ca sĩ Đông Quân nhìn nhận: “Âm nhạc, sân khấu và truyền thống dân tộc chính là bài học sinh động, góp phần hình thành nhân cách và tình yêu quê hương trong mỗi thế hệ học sinh”. Từ góc độ nhà trường, thầy Cao Đức Khoa, Hiệu trưởng THCS Nguyễn Du cho rằng, chương trình đáp ứng tiêu chí giáo dục địa phương, giúp học sinh tìm hiểu âm nhạc, sân khấu dân tộc, đồng thời nuôi dưỡng niềm yêu thích lịch sử và văn hóa.

Không chỉ các trường học, Bảo tàng TP Hồ Chí Minh cũng trở thành “lớp học mở” khi kết hợp biểu diễn hát bội ngay tại không gian trưng bày. Bà Đoàn Thị Trang, Giám đốc bảo tàng cho biết: “Chúng tôi hướng đến việc giới thiệu nghệ thuật truyền thống cho học sinh, sinh viên, đoàn viên thanh niên để các em vừa thưởng thức, vừa có ý thức giữ gìn di sản văn hóa phi vật thể”.

Từ Củ Chi đến trung tâm thành phố, hàng chục suất diễn đã được tổ chức và sẽ còn tiếp tục nhân rộng. Mỗi lần trống, đàn vang lên giữa sân trường, mỗi ánh mắt say mê khi nghệ sĩ hóa thân, hay sự bối rối của học sinh lần đầu tập thoại hát bội… đều là minh chứng cho sức hút của nghệ thuật dân tộc.

Nhìn rộng hơn, sân khấu học đường không chỉ là hoạt động ngoại khóa mà là phương thức bảo tồn di sản trong đời sống. Khi thế hệ trẻ trực tiếp tham gia, nghệ thuật truyền thống đã “sống” trong lòng các em. Đó không chỉ là niềm vui nhất thời, mà còn là hành trang văn hóa, là tình yêu quê hương được nuôi dưỡng từ những giờ học đặc biệt. Và chính tình yêu ấy là lời hứa cho sự trường tồn của di sản trong tương lai.