Do đó, tỉnh chú trọng đến công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị của các di tích này nhằm khơi dậy tiềm năng vốn có, tạo nền tảng hình thành những sản phẩm du lịch đặc trưng. Đây được xem là hướng đi bền vững, góp phần đưa Ninh Bình phát triển toàn diện hơn trong tương lai.
Bộ hài cốt gần như còn nguyên vẹn được xác định có niên đại cách đây gần 13.000 năm tại tỉnh Ninh Bình. Ảnh: TTXVN phát
Kho di sản phong phú
Sau khi Quần thể danh thắng Tràng An được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, thực hiện các khuyến nghị của Trung tâm Di sản thế giới UNESCO, tỉnh Ninh Bình đã chỉ đạo triển khai nhiều chương trình nghiên cứu nhằm tiếp tục làm giàu thêm các giá trị của di sản. Trong đó, năm 2025, Dự án nghiên cứu Sundasia là một dự án khảo cổ học quốc tế tập trung vào khu vực Đông Nam Á đã phát hiện các di cốt quan trọng như: bộ xương người trên 12.000 năm tuổi cùng các dữ liệu về niên đại, địa tầng, hệ động thực vật cổ và hình thức chôn cất của người tiền sử tại hang Thung Bình 1, thuộc Quần thể danh thắng Tràng An.
Nhấn mạnh việc phát hiện di cốt người tiền sử ở hang Thung Bình làm tăng vị thế quốc tế của Tràng An về mặt khảo cổ học, Tiến sĩ Christopher Simpton, Chuyên gia khảo cổ học, Đại học Qeen'Belfast, Vương quốc Anh tin rằng, đây chỉ là 1 trong nhiều phát hiện có thể tìm thấy ở Tràng An trong tương lai, giúp Tràng An khẳng định vị thế trên trường quốc tế về mặt nghiên cứu khoa học.
Các chuyên gia đã tìm thấy những lớp trầm tích, hiện vật quan trọng, cung cấp bằng chứng rõ ràng về một hệ thống hang động liên hoàn và hoạt động của cư dân tiền sử tại đây. Điều này góp phần củng cố thêm tính toàn vẹn và giá trị nổi bật toàn cầu của di sản. Qua đó, những phát hiện làm sáng tỏ mối liên hệ giữa thiên nhiên và con người cùng đời sống xã hội của cư dân tiền sử qua hàng chục nghìn năm, mở ra nhiều hướng tiếp cận mới trong công tác nghiên cứu, bảo tồn di sản, quản lý bền vững, gắn kết bảo tồn di sản với phát triển du lịch xanh, thân thiện với môi trường.
Các kết quả nghiên cứu đã góp phần khẳng định Tràng An là một “bảo tàng sống” về sự tiến hóa tự nhiên và văn hóa nhân loại; là bằng chứng khoa học hiếm hoi làm sáng tỏ tiến trình cư trú và thích ứng của con người trước biến đổi môi trường. Đồng thời, các kết quả cũng bổ sung tư liệu quý về nhân học, di truyền học và sự hiện diện của các loài động vật nguy cấp toàn cầu đã từng sinh sống ở đây. Điều này đã thu hút sự quan tâm rộng rãi của giới khoa học trong nước, quốc tế và lan tỏa các giá trị nổi bật toàn cầu, nâng cao vị thế của Ninh Bình cũng như Việt Nam trên bản đồ di sản và du lịch thế giới.
Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình Phạm Quang Ngọc cho biết, những năm qua, công tác nghiên cứu khoa học tại Tràng An liên tục được quan tâm và đẩy mạnh, đặc biệt là các chương trình khảo cổ học, địa chất, sinh học và văn hóa. Các kết quả nghiên cứu đã làm sáng tỏ hơn về quá trình tiến hóa môi trường, sự thích nghi của con người cổ đại với biến đổi khí hậu và bức tranh về một không gian sống liên tục hơn 30.000 năm. Đặc biệt, kết quả nghiên cứu, phát hiện về người tiền sử tại hang Thung Bình 1 đã được công bố trên tạp chí Royal Society B của Anh là một minh chứng rõ nét về tiềm năng khảo cổ học to lớn ở Tràng An.
Khơi dậy tiềm năng
Những năm gần đây, công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị các di tích khảo cổ học trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần làm sáng tỏ lịch sử hình thành và phát triển của cư dân vùng đất cổ; đồng thời mở ra hướng đi mới trong phát triển du lịch văn hóa - lịch sử gắn với di sản. Trong đó, Quần thể danh thắng Tràng An là nơi tập trung nhiều phát hiện khảo cổ học có giá trị đặc biệt.
Bà Phạm Thị Thanh Hường, Trưởng ban Văn hóa, Văn phòng UNESCO Hà Nội nhận định, những phát hiện khoa học mới tại Tràng An thể hiện rõ mức độ cam kết cao của tỉnh Ninh Bình cũng như của Việt Nam trong việc thực hiện các khuyến nghị của Ủy ban Di sản Thế giới. Trong quyết định ghi danh cũng như các hồ sơ và báo cáo về tình trạng bảo tồn khu di sản, Ủy ban đã nhiều lần khuyến nghị Việt Nam tiếp tục đầu tư, mở rộng nghiên cứu khảo cổ học nhằm chứng minh và làm sáng tỏ hơn các giá trị nổi bật toàn cầu, cả về tự nhiên và văn hóa. Đặc biệt, giá trị văn hóa của Tràng An mang tính đặc trưng, là bằng chứng định cư của người tiền sử duy nhất được tìm thấy ở khu vực Đông Nam Á. Vì vậy, những nỗ lực hiện nay của Ninh Bình đang góp phần củng cố, làm rõ và khẳng định thuyết phục hơn giá trị toàn cầu của Quần thể danh thắng Tràng An.
Để bảo tồn và phát huy giá trị các di tích khảo cổ học, Ninh Bình đã xây dựng kế hoạch nghiên cứu dài hạn, phối hợp với các viện nghiên cứu và trường đại học trong, ngoài nước triển khai các dự án khai quật, lập hồ sơ khoa học; đồng thời đầu tư tu bổ, tôn tạo các khu vực có giá trị nổi bật. Bên cạnh đó, tỉnh chú trọng công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của di sản khảo cổ; khuyến khích người dân tham gia bảo vệ, gìn giữ và quảng bá. Nhờ đó, các di tích khảo cổ học không chỉ được bảo tồn bền vững mà còn trở thành nguồn lực thúc đẩy phát triển du lịch.
Đối với ngành Du lịch Ninh Bình, những di tích khảo cổ học độc đáo ở Tràng An chính là cơ sở vững chắc để xây dựng các sản phẩm hấp dẫn và tạo sự khác biệt. Ông Nguyễn Cao Tấn, Phó Giám đốc Sở Du lịch tỉnh Ninh Bình cho biết, thời gian tới, ngành Du lịch sẽ triển khai các dự án để xây dựng những sản phẩm du lịch văn hóa - sinh thái độc đáo, có chiều sâu, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn; đồng thời tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương, đặc biệt là quảng bá những giá trị di sản văn hóa này đến bạn bè trong nước và quốc tế.
Các di sản khảo cổ học của Ninh Bình nói chung và Tràng An nói riêng không chỉ lưu giữ dấu ấn của quá khứ mà còn ẩn chứa những giá trị có ý nghĩa đối với hiện tại và định hướng cho tương lai. Với quyết tâm gìn giữ và phát huy những giá trị di sản này, tỉnh Ninh Bình đang tiếp tục đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học, bảo tồn và quảng bá di sản. Những nỗ lực này không chỉ góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa của vùng đất Cố đô mà còn khẳng định sức lan tỏa của Quần thể danh thắng Tràng An trên hành trình vươn ra thế giới.