Hội Khán hoa mẫu đơn được tổ chức vào ngày 4 - 5 tháng Giêng, trong đó ngày mùng 4 là chính hội nhưng ngay từ những ngày mùng 1 Tết đã thu hút đông đảo du khách đến chùa thắp hương, lễ phật.
Lối lên tòa Tam Bảo trật kín người. Ảnh: Thanh Thương/TTXVN
Ông Nguyễn Huy Toàn, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Tiên Du, Phó Trưởng Ban tổ chức lễ hội chùa Phật Tích cho biết: Đây là lễ hội dân gian của địa phương. Lễ hội gồm phần lễ và phần hội. Trong đó, phần lễ gồm hoạt động dâng hương tại những nơi thờ tự, tín ngưỡng, tổ chức Pháp hội đại bi cầu Quốc thái dân an, cầu bình an cho nhân dân, phật tử vào tối mùng 5. Phần hội gồm các hoạt động biểu diễn văn hóa, văn nghệ, các trò chơi dân gian tại trung tâm lễ hội.
Trong những ngày diễn ra lễ hội, huyện Tiên Du đã tăng cường trên 70 cán bộ, chiến sĩ công an tỉnh, huyện, công an xã, hàng chục đồng chí dân quân tư vệ, thành lập các tổ chốt phân luồng giao thông từ Quốc lộ 38, bố trí lực lượng an ninh từ cổng chùa lên đỉnh núi theo cả chiều lên và xuống. Bên cạnh đó, nhà chùa bố trí hàng trăm tăng ni phật tử tham gia bảo vệ, hướng dẫn du khách trong khu vực diễn ra lễ hội.
Công tác vệ sinh môi trường được chú trọng. Bên cạnh tuyên truyền mọi người giữ gìn vệ sinh chung trên loa truyền thanh, trước những ngày diễn ra lễ hội, Ban tổ chức đã phát túi đựng rác cho các hộ kinh doanh và đề nghị các hộ kinh doanh ký cam kết không xả rác ra môi trường. Trong không gian lễ hội được đặt hàng chục thùng rác di động phục vụ du khách.
Đặc biệt, công tác kiểm soát giá cả, vệ sinh thực phẩm được Ban tổ chức chú trọng. Phòng Tài chính Kế hoạch thường xuyên phối hợp với Đội Quản lý thị trường, Phòng Y tế huyện thông báo công khai giá cả đối với các hộ kinh doanh, xử lý nghiêm những trường hợp cố tình nâng giá, ép giá với du khách về trảy hội; thường xuyên mở các đợt thanh, kiểm tra đột xuất nhằm kiểm soát an toàn thực phẩm tại lễ hội. Bên cạnh đó, với đặc thù lễ hội diễn ra trên núi, có hệ thống rừng nên công tác phòng cháy, chữa cháy được chú trọng.
Theo ghi nhận, mùa lễ hội năm 2020, thời tiết đẹp, du khách đến đông hơn, chật cứng các khu vực lối vào, trước cổng Tam quan, Tam bảo, lối lên đại phật tượng, tháp chuông, an ninh vẫn được bảo đảm.
Hội Phật Tích đã tồn tại và phát triển hàng nghìn năm, gắn liền với ngôi chùa Phật Tích có bề dày lịch sử và chiều sâu tâm linh, nơi khởi nguồn của Phật giáo Việt Nam là câu chuyện tình cảm động Từ Thức gặp tiên. Theo huyền thoại: Xưa kia, vùng núi Phật Tích và vườn chùa Phật Tích trồng nhiều hoa mẫu đơn. Hàng năm, mỗi khi xuân về hoa mẫu đơn nở đỏ rực cả một góc trời. Khắp nơi, người người đổ về đây trảy hội ngắm hoa vãn cảnh chùa.
Trên trời, nàng tiên Giáng Hương thấy cảnh trần gian tuyệt đẹp, đã xin giáng trần dự hội chùa. Nhưng vô tình nàng đánh gãy một cành hoa mẫu đơn giữa cửa chùa, nên bị chú tiểu giữ lại. Chàng Từ Thức bèn cởi áo khoác xin chuộc tội cho nàng. Cảm động với nghĩa cử cao đẹp của chàng trai hào hoa phong nhã, nàng Giáng Hương đã ngỏ lời hò hẹn với chàng và đã mời chàng về chốn “bồng lai” xin kết duyên vợ chồng. Từ đó câu chuyện tình thơ mộng “Từ Thức gặp tiên” đã sống mãi với lễ hội Khán hoa mẫu đơn của chùa Phật Tích.
Lễ hội Khán hoa mẫu đơn là một trong những lễ hội diễn ra với quy mô lớn, sớm nhất tỉnh Bắc Ninh. Việc tổ chức lễ hội nhằm tạo không khí thi đua sôi nổi trong nhân dân, khơi dậy lòng tự hào của nhân dân địa phương về di sản văn hóa; đồng thời cổ vũ động viên nhân dân thi đua yêu nước, hoàn thành mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội.
Chùa Phật Tích là nơi các nhà sư từ Ấn Độ đặt bước chân đầu tiên đến truyền dạy đạo phật vào nước ta. Đến thời Lý, chùa Phật Tích được xây dựng thành đại danh lam thắng cảnh và tiếp tục được trùng tu tôn tạo phục vụ các vua đến tham quan, ngắm cảnh. Tuy nhiên, đến thời kỳ kháng chiến chống Pháp, giặc Pháp chiếm đóng và phá hủy hoàn toàn, chỉ còn lại một số di vật, cổ vật có giá trị như bia đá, vườn tháp, hàng linh thú đá, tượng Phật A di đà bằng đá từ thời Lý, được Nhà nước công nhận là bảo vật quốc gia năm 2012.
Năm 1962, chùa Phật Tích được Nhà nước xếp hạng là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Đến ngày 31/12/2014, chùa được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Hiện nay, ngôi chùa còn lưu giữ 2 nhóm bảo vật quốc gia gồm hàng linh thú đá, tượng Phật A di đà bằng đá.