Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Tô Ngọc Thanh. Ảnh: daidoanket.vn
Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Tô Ngọc Thanh sinh năm 1934 tại Hà Nội. Ông là con trai cả của danh họa Tô Ngọc Vân, một bậc thầy tài hoa của nền hội họa đương đại Việt Nam, nhưng ông lại có niềm đam mê âm nhạc từ nhỏ. Ông tốt nghiệp loại giỏi Trường Âm nhạc Việt Nam khóa đầu tiên.
Năm 1959, ông được phân công về Ban Nghiên cứu âm nhạc thuộc Vụ Nghệ thuật, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Từ thời điểm này, ông bắt đầu hành trình sưu tầm nghiên cứu âm nhạc dân gian các dân tộc, sống hòa nhập cùng đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng cao. Ông được cấp bằng Tiến sỹ năm 1978, Tiến sỹ Khoa học năm 1987 và được phong Giáo sư vào năm 1991.
Hơn nửa thế kỷ lặn lội khắp núi rừng, buôn, bản vùng Tây Bắc, Việt Bắc và Tây Nguyên, thực hiện các đợt điền dã, sưu tầm, nghiên cứu văn hóa dân gian, Giáo sư, Tiến sỹ Tô Ngọc Thanh đã cho ra đời nhiều tác phẩm, công trình nghiên cứu xuất sắc như: “Âm nhạc dân gian Thái Tây Bắc “(1969), “Âm nhạc dân gian Mường” (1971), “Âm nhạc dân gian nhóm tộc người Nam Á ở Việt Nam” (1979); “Tìm hiểu Âm nhạc cổ truyền”- viết chung với nhạc sỹ Hồng Thao (1982); “Fonclo Bahna”, do ông chủ biên (1988); “Nhạc cụ các dân tộc thiểu số Việt Nam” (1995); tư liệu “Âm nhạc Cung đình Việt Nam” (2000), ghi chép về văn hóa và âm nhạc - công trình đồ sộ, dày hơn 900 trang sách...
Ông còn nghiên cứu, sưu tầm, chỉnh lý, nâng cao, đưa vào đời sống văn hóa cộng đồng 12 tập dân ca phổ biến, tiêu biểu của đồng bào các dân tộc thiểu số và 30 tập dân ca chuyên đề từng dân tộc.
Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Tô Ngọc Thanh đã đảm trách nhiều vai trò quan trọng; trong đó, ông làm Tổng thư ký Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam 3 khóa liên tiếp (từ năm 1989-2005), Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam 3 khóa liên tiếp (từ năm 2005-2020).
Từ năm 1999 đến 2005, ông giữ chức Ủy viên Ban Thường vụ Hội đồng Quốc tế Âm nhạc truyền thống ICTM của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO). Ngoài ra, ông còn giữ chức Ủy viên Ban Chấp hành Hội các nhà Âm nhạc dân tộc học châu Á - Thái Bình Dương (APSE). Ông là người có công trong việc sáng lập, viết giáo trình, trực tiếp giảng dạy với chất lượng chuyên sâu rất cao bộ môn Bảo tồn Âm nhạc dân tộc cổ truyền Việt Nam (Vietnam Ethonomusicology).
Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Tô Ngọc Thanh được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhì (2019), Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huân chương Lao động hạng Nhất (2001) và nhiều huân, huy chương khác. Ông nhận Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật vào năm 2001.