Nga phóng thử một tên lửa đạn đạo liên lục địa có khả năng mang đầu đạn hạt nhân. Ảnh: TASS
Trước tình hình này, một số lãnh đạo châu Âu đang cân nhắc khả năng xây dựng một lá chắn hạt nhân riêng, thay vì phụ thuộc vào Washington.
Một đề xuất đáng chú ý là việc mở rộng khả năng răn đe hạt nhân của Pháp và Anh. Dù phần lớn vũ khí hạt nhân trên thế giới thuộc về Mỹ và Nga, nhưng Pháp hiện sở hữu khoảng 290 đầu đạn hạt nhân, trong khi Anh có 225 tên lửa Trident do Mỹ thiết kế. Các nhà lãnh đạo châu Âu đang cân nhắc khả năng sử dụng năng lực hạt nhân của hai nước này để đảm bảo an ninh trong khu vực.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron mới đây đã kêu gọi mở cuộc tranh luận chiến lược về việc bảo vệ các đồng minh châu Âu bằng năng lực răn đe hạt nhân của Paris. Lời đề xuất này được đưa ra sau khi Thủ tướng Đức tương lai Friedrich Merz kêu gọi thảo luận với Pháp và Anh về việc mở rộng sự bảo vệ hạt nhân. Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk cũng bày tỏ sự ủng hộ và cho rằng ý tưởng này đã nhiều lần được thảo luận trước đây.
Một số quốc gia có lập trường truyền thống phản đối vũ khí hạt nhân như Thụy Điển và Đan Mạch cũng hoan nghênh đề xuất từ phía Pháp. Điều này đánh dấu sự thay đổi đáng kể trong quan điểm của các nước Bắc Âu, vốn trước đây không muốn tham gia vào chiến lược răn đe hạt nhân.
Từ góc nhìn lịch sử, Pháp từng có tham vọng bảo vệ các đồng minh châu Âu bằng năng lực hạt nhân của mình. Từ cuối những năm 1950, Tổng thống Charles de Gaulle đã phát triển chương trình hạt nhân của Pháp với mục tiêu duy trì vai trò chiến lược của Paris trên trường quốc tế. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ, chính sách hạt nhân của Pháp vẫn giữ nguyên tắc tự chủ hoàn toàn, không phụ thuộc vào bất kỳ liên minh nào.
Trong khi đó, Anh chưa có động thái công khai nào về việc chia sẻ năng lực hạt nhân với các đồng minh. Hiện tại, vũ khí hạt nhân của Anh vẫn nằm dưới sự chỉ huy của NATO, qua đó gián tiếp cung cấp khả năng bảo vệ cho các nước châu Âu.
Dù vậy, một số nhà lãnh đạo vẫn mong muốn có sự bảo đảm mạnh mẽ hơn từ Mỹ. Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda mới đây đã kêu gọi Washington triển khai vũ khí hạt nhân trên lãnh thổ Ba Lan, lấy lý do Nga đã đặt tên lửa hạt nhân tại Belarus vào năm 2023. Ông Duda cho rằng việc Mỹ bố trí vũ khí hạt nhân tại Ba Lan sẽ giúp đảm bảo an ninh khu vực.
Theo các chuyên gia, dù Pháp có năng lực hạt nhân đáng kể, quy mô kho vũ khí của nước này vẫn nhỏ hơn nhiều so với Mỹ. Pháp chủ yếu duy trì khả năng răn đe bằng tàu ngầm mang tên lửa và máy bay ném bom hạt nhân. Khác với Mỹ, Pháp không có chiến lược sử dụng vũ khí hạt nhân theo từng cấp độ mà chỉ có thể thực hiện các cuộc tấn công trả đũa lớn nhằm vào đối thủ.
Tướng Michel Yakovleff, cựu Phó Tư lệnh Lực lượng NATO tại châu Âu, nhận định rằng năng lực hạt nhân của Pháp không thể thay thế hoàn toàn vai trò của Mỹ. Ông cho rằng một trong những điểm yếu của châu Âu là thiếu văn hóa hạt nhân - tức là sự hiểu biết sâu sắc về chiến lược răn đe, vốn lâu nay phụ thuộc vào Mỹ.
Tổng thống Macron đề xuất mời các đồng minh châu Âu tham gia vào các cuộc tập trận hạt nhân bí mật của Pháp để họ có thể tận mắt chứng kiến năng lực và cơ chế ra quyết định của Paris. Tuy nhiên, ông khẳng định quyền quyết định sử dụng vũ khí hạt nhân vẫn sẽ hoàn toàn thuộc về Tổng thống Pháp, không bị ràng buộc bởi bất kỳ cơ quan quốc tế nào.
Tại Anh, quân đội nước này đã tích cực nâng cao nhận thức về răn đe hạt nhân trong NATO, đảm bảo rằng các đồng minh đều hiểu rõ chiến lược sử dụng vũ khí hạt nhân. Một số chuyên gia nhận định rằng nếu kế hoạch của Tổng thống Macron thành hiện thực, Pháp sẽ không khởi đầu từ con số không, bởi các quốc gia châu Âu đã quen thuộc với sự bảo vệ hạt nhân mở rộng của Mỹ trong nhiều thập kỷ qua.
Dù vậy, một số tín hiệu từ Mỹ cho thấy Washington vẫn tiếp tục duy trì cam kết bảo vệ đồng minh. Gần đây, một máy bay ném bom có khả năng mang vũ khí hạt nhân của Mỹ đã bay qua trung tâm Stockholm để đánh dấu một năm Thụy Điển gia nhập NATO. Ngoài ra, một báo cáo của Liên đoàn các nhà khoa học Mỹ cho thấy Washington có thể đang lên kế hoạch tái triển khai đầu đạn hạt nhân tại căn cứ không quân Anh sau hơn 15 năm gián đoạn.
Trong bối cảnh căng thẳng với Nga leo thang, châu Âu vẫn phải đối mặt với thách thức lớn về năng lực hạt nhân. Pháp và Anh sở hữu tổng cộng hơn 500 đầu đạn hạt nhân, nhưng con số này vẫn còn ít.
Theo ông Lukasz Kulesa, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế RUSI, việc mở rộng kho vũ khí hạt nhân của châu Âu sẽ cần nhiều năm, thậm chí hàng thập kỷ đầu tư. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng răn đe không chỉ phụ thuộc vào số lượng tên lửa mà còn nằm ở mức độ sẵn sàng chiến đấu và hợp tác giữa các đồng minh.
Bên cạnh năng lực hạt nhân, các nước châu Âu cũng đang gia tăng đầu tư vào vũ khí thông thường. Theo giới phân tích, răn đe thực sự đòi hỏi một lực lượng tổng hợp giữa vũ khí hạt nhân và hệ thống phòng thủ phi hạt nhân. Trong bối cảnh Mỹ theo đuổi cách tiếp cận cứng rắn hơn với các đồng minh, châu Âu buộc phải chủ động hơn trong việc bảo đảm an ninh của chính mình.
Nga đã nhiều lần lên tiếng phản đối các động thái mở rộng năng lực hạt nhân của châu Âu, cho rằng điều này có thể làm gia tăng căng thẳng và gây mất ổn định khu vực. Moskva cảnh báo bất kỳ kế hoạch triển khai thêm vũ khí hạt nhân nào tại châu Âu, dù từ Mỹ hay do các nước trong khu vực tự phát triển, đều có thể dẫn đến phản ứng quân sự tương xứng. Các quan chức Nga nhấn mạnh rằng việc mở rộng lá chắn hạt nhân của châu Âu sẽ buộc nước này phải điều chỉnh chiến lược quốc phòng, bao gồm cả việc tăng cường triển khai vũ khí hạt nhân tại các khu vực trọng yếu gần biên giới NATO.