Trụ sở Ủy ban châu Âu tại Brussels, Bỉ. Ảnh: THX/TTXVN
Châu Âu đang phải vất vả tìm cách tăng chi tiêu quốc phòng và duy trì dòng hỗ trợ cho Ukraine sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump khẳng định rằng ‘lục địa già’ không thể dựa vào Washington để đảm bảo an ninh lâu dài.
Theo các báo cáo mới nhất, các quan chức Liên minh châu Âu (EU) đang xem xét nới lỏng các quy tắc tài khóa để giải phóng ít nhất 160 tỷ euro (168 tỷ USD), có thể được sử dụng để tạo ra một cơ chế chung của EU nhằm đầu tư vào quốc phòng.
Nhưng có một khoản tiền thậm chí còn lớn hơn đang nằm ngay trước mắt họ - 198 tỷ USD dự trữ của Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga, hiện đang bị đóng băng tại Bỉ. EU, cùng với các thành viên thuộc nhóm các quốc gia công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7), đang nắm giữ hơn 300 tỷ USD tài sản bị đóng băng của Liên bang Nga.
Lãi suất từ các quỹ bị đóng băng đã được đồng ý sử dụng để bảo đảm khoản vay 50 tỷ USD mà G7 cam kết cho Ukraine. Tuy nhiên, một số quốc gia châu Âu muốn sử dụng số tiền này một cách mạnh mẽ hơn, cung cấp thêm hỗ trợ tài chính và quân sự cho Ukraine hoặc tài trợ cho quá trình tái thiết đất nước này.
Tuy nhiên, việc xác định chính xác cách thức thực hiện – hoặc liệu có nên thực hiện hay không – vẫn đang chia rẽ châu Âu. Dưới đây là ba phương án khó khăn của EU với 198 tỷ USD tài sản Nga bị đóng băng
Phương án 1: Bình tĩnh và tiếp tục như hiện tại
Một lựa chọn là tiếp tục sử dụng lợi nhuận thu được từ các tài sản của Liên bang Nga bị đóng băng để hỗ trợ nỗ lực chiến tranh của Ukraine, một động thái từng được xem là chưa có tiền lệ.
Một quan chức EU nói với báo The Kyiv Independent với điều kiện giấu tên rằng đây là lần đầu tiên trong lịch sử EU đối mặt với tình huống này và cũng chưa từng có văn bản pháp lý, án lệ hay tiền lệ nào về việc xử lý gần 200 tỷ USD tài sản bị đóng băng của Liên bang Nga tại Bỉ.
Các luật sư Bỉ và châu Âu đã làm việc để xác định liệu lợi nhuận thu được từ các tài sản này có thể bị tịch thu và trao cho Ukraine hay không. Phải mất nhiều tháng, nhưng họ đã tìm ra cách và theo quan chức trên là khi họ đang sử dụng tiền của Liên bang Nga để mua vũ khí cho Ukraine, thì “đó đã là một bước tiến lớn”.
Trên thực tế, từ tháng 7/2024, lợi nhuận từ các tài sản của Liên bang Nga bị đóng băng đã được Ủy ban châu Âu (EC) và các nước G7 sử dụng để hỗ trợ Ukraine với tổng số tiền khoảng 4,7 tỷ USD.
Quan trọng hơn, tính hợp pháp của biện pháp này vẫn chưa bị thách thức thành công. Mặc dù số tiền thu được chỉ là một phần nhỏ so với tổng số tài sản bị đóng băng, nhưng phương án này cung cấp một nguồn tài chính ổn định và đáng tin cậy cho Ukraine.
Ngoài ra, cách tiếp cận này nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ các quốc gia thành viên EU và G7 – điều không thể có khi nói về các phương án sử dụng tài sản của Liên bang Nga theo những cách khác.
Xem xe tăng M-55S do Slovenia chế tạo trong biên chế Lữ đoàn 127, quân đội Ukraine triển khai hoạt động tấn công trên tiền tuyến. Nguồn: Bộ Quốc phòng Ukraine/X
Phương án 2: Tịch thu toàn bộ tài sản của Liên bang Nga bị đóng băng ở châu Âu
Các quốc gia EU cũng có thể tịch thu toàn bộ tài sản của Liên bang Nga trên khắp châu Âu và chuyển tiền này cho Ukraine hoặc sử dụng cho các mục đích chi tiêu của họ. Đây sẽ là một động thái mạnh mẽ và có tác động lớn đối với Ukraine.
Dù khả năng xảy ra rất thấp, phương án này vẫn có một số người ủng hộ.
Ngoại trưởng Estonia, ông Margus Tsahkna nói với báo The Kyiv Independent rằng “Estonia đã thúc đẩy việc tịch thu tài sản nhà nước bị đóng băng của Liên bang Nga để hỗ trợ Ukraine” ngay từ khi Moskva (Moscow) triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine.
Theo ông Tsahkna, “việc sử dụng lợi nhuận từ các tài sản này là một bước đi đúng hướng. Nhưng bây giờ đã đến lúc tiến thêm một bước nữa. EU cần bắt đầu một cuộc thảo luận nghiêm túc để dẫn đến quyết định huy động phần lớn tài sản của Liên bang Nga”.
Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk cũng bày tỏ sự ủng hộ đối với ý tưởng này trên nền tảng mạng xã hội X vào ngày 20/2 khi viết rằng: “Đủ rồi, đã đến lúc hành động! Hãy tài trợ viện trợ cho Ukraine bằng tài sản bị đóng băng của Liên bang Nga”.
Tuy nhiên, phương án này gần như chắc chắn sẽ không xảy ra.
Theo chia sẻ của một quan chức EU với báo The Kyiv Independent thì “rõ ràng là về mặt pháp lý, điều này không thể thực hiện được” và đó là nhận định của “mọi tổ chức tài chính, Ngân hàng Trung ương châu Âu, Ủy ban châu Âu”
Ngoài tính hợp pháp đáng ngờ, một số người cho rằng đây cũng có thể là một bước đi chiến lược sai lầm.
Quan chức EU cho rằng: “Nếu chúng ta quyết định làm vậy, chúng ta đang chơi theo trò chơi của Liên bang Nga” và việc có một số tiền lớn của Liên bang Nga nằm ở châu Âu mà không thể bị tịch thu sẽ là điều rất khó chịu với Ukraine.
Tuy nhiên, nếu thực hiện thì theo quan chức EU này, “chúng ta có nguy cơ bỏ qua các quy tắc và luật pháp quốc tế mà chúng ta đã thiết lập để biến chúng thành lợi thế của mình”. Vì thế. “chúng ta thực sự cần phải cưỡng lại sự cám dỗ này, bởi nếu không, chúng ta sẽ quay lưng lại với chính những nguyên tắc và giá trị mà chúng ta đang chiến đấu để bảo vệ, những nguyên tắc mà Ukraine đang chiến đấu hơn ai hết”.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng bày tỏ sự hoài nghi. Ngồi cạnh người đồng cấp Donald Trump trong Phòng Bầu dục ở Nhà Trắng vào ngày 24/2, ông Macron nói rằng tài sản của Liên bang Nga “không thuộc về chúng ta, vì vậy chúng bị đóng băng”, ngụ ý rằng việc tịch thu hoàn toàn sẽ là không thể chấp nhận được.
Bỉ, nơi các tài sản đang bị đóng băng, cũng phản đối việc tịch thu toàn bộ, vì họ cho rằng cơ sở pháp lý cho việc này không vững chắc và có thể làm suy yếu vị thế của Ukraine trong các cuộc đàm phán hòa bình trong tương lai.
Đồng ruble của Nga. Ảnh minh họa: AFP/TTXVN
Phương án 3: Giữ tài sản của Liên bang Nga bị đóng băng làm bảo đảm sau chiến tranh
Một lựa chọn mới hơn mà các nhà lãnh đạo châu Âu đang xem xét là giữ lại hàng tỷ USD của Liên bang Nga làm tài sản thế chấp để đảm bảo Moskva bồi thường cho Ukraine nếu và khi một thỏa thuận hòa bình được ký kết.
Hiện các cuộc đàm phán về cách thức thực hiện vẫn đang diễn ra giữa các nhà lãnh đạo châu Âu, và chưa có khung thời gian cụ thể. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng điều này có thể thực hiện được về mặt pháp lý.
Giáo sư Luật Quốc tế công Frédéric Dopagne tại Đại học UCLouvain của Bỉ cho biết việc Liên bang Nga đưa quân vào Ukraine sẽ dẫn tới tình huống nếu nước này không trả đủ tiền bồi thường cho Ukraine vì những tổn thất mà họ gây ra thì các quốc gia châu Âu có thể tịch thu số tiền bị đóng băng để bù đắp cho bất kỳ khoản thiếu hụt nào.”
Phương án này, vì thế, phụ thuộc vào ý chí chính trị ở châu Âu và hiện tại, quan chức ngoại giao hàng đầu của EU, bà Kaja Kallas, cho biết vẫn chưa có lộ trình nào cho một thỏa thuận về vấn đề này.
Các quốc gia vùng Baltic, Bắc Âu và Ba Lan có thể ủng hộ động thái này, nhưng một số quốc gia châu Âu khác vẫn chưa đưa ra lập trường rõ ràng.
Điều quan trọng là các quan chức Bỉ nói với báo The Kyiv Independent rằng họ không loại trừ khả năng sử dụng tài sản của Liên bang Nga làm tài sản thế chấp trong một thỏa thuận bồi thường sau chiến tranh. Tuy nhiên, họ cần đảm bảo rằng bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải vững chắc về mặt pháp lý.
Các quốc gia EU khác gần như chắc chắn cũng sẽ yêu cầu những đảm bảo tương tự, và quá trình này có thể mất nhiều tháng.
Trong tất cả các phương án có thể, các nhà ngoại giao và chuyên gia pháp lý cho rằng đây có thể là lựa chọn khả thi nhất, nhưng thời điểm có thể triển khai vẫn chưa rõ ràng.
Vậy tiếp theo sẽ thế nào?
Các nhà lãnh đạo châu Âu đã thể hiện sự sẵn sàng tìm cách sử dụng số tiền bị đóng băng của Liên bang Nga để giúp Ukraine, đồng thời tiếp tục sử dụng lợi nhuận từ các tài sản này để tài trợ cho nỗ lực chiến tranh của Kiev trong thời gian chờ đợi.
Tuy nhiên, các phương án khả thi hoặc đã bị bác bỏ ngay lập tức, hoặc đòi hỏi phải vượt qua những rào cản pháp lý chưa từng có và các tranh cãi chính trị phức tạp.
Một yếu tố quyết định sẽ là các cuộc đàm phán giữa Liên bang Nga và Mỹ về cách chấm dứt xung đột ở Ukraine – các cuộc đàm phán mà Washington tới nay vẫn chưa đưa các đồng minh châu Âu và Ukraine vào bàn thảo luận.
Dù kết quả của những cuộc đàm phán đó ra sao và dù các quyết định được đưa ra tại các thủ đô châu Âu như thế nào, việc sử dụng thêm tài sản của Liên bang Nga để hỗ trợ Ukraine – nếu có thể xảy ra – gần như chắc chắn sẽ mất nhiều tháng để thực hiện.