Áp dụng AI vào ‘trị’ ô nhiễm không khí

Ô nhiễm không khí ngày càng nặng nề

Ngày 25/11, báo Tuổi Trẻ phối hợp cùng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tổ chức tọa đàm "Cải thiện chất lượng môi trường không khí đô thị".

Theo nhà báo Lê Trung Kiên, Phó trưởng văn phòng Báo Tuổi trẻ tại Hà Nội, Việt Nam được cảnh báo là một trong số các quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Chúng ta đã cảm nhận rõ trong những năm gần đây, đặc biệt là trong hai năm 2024, 2025 khi bão, lũ hoành hành tại nhiều tỉnh, thành phố.

"Riêng tại Hà Nội, những năm gần đây, bên cạnh những mùa hoa xuất hiện thêm mùa ô nhiễm không khí. Có những buổi sáng Hà Nội thức dậy trong lớp sương mù dày không phải của mùa Đông mà là của bụi mịn; có những ngày thành phố nằm trong nhóm ô nhiễm nhất thế giới. Đó không chỉ là những con số trên bảng xếp hạng mà là hơi thở của hàng triệu người dân bị ảnh hưởng từng giờ, từng ngày", ông Lê Trung Kiên nói.

Để trở thành một trong các quốc gia đi đầu trong nhận thức và hành động ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt là giảm thiểu những nguyên nhân làm ô nhiễm môi trường do hoạt động của con người gây ra, Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050.

Nhằm góp phần thực hiện mục tiêu này, Báo Tuổi trẻ và Cục Môi trường phối hợp tổ chức Toạ đàm "Cải thiện chất lượng môi trường không khí đô thị". Tọa đàm ghi nhận những phát biểu, phân tích, đánh giá, kiến nghị của đại diện cơ quan chức năng, nhà khoa học và những bài báo của các đồng nghiệp giúp lan toả thông tin, chung tay, góp sức nhằm hiện thực hoá kế hoạch hành động đã được Chính phủ ban hành, để chúng ta tiến bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc giữa bầu khí quyển trong lành, bền vững.

Thông tin tại tọa đàm, ông Lê Hoài Nam, Phó cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết Hà Nội, Hồ Chí Minh và một số tỉnh cho thấy ô nhiễm chủ yếu là bụi mịn PM2.5. Ô nhiễm bụi mịn diễn biến phức tạp, mức độ cao.

Cụ thể, năm 2024, ô nhiễm không khí ở Hà Nội và một số tỉnh miền Bắc tương đối xấu. Riêng giai đoạn cuối năm 2024, Hà Nội đã trải qua 4 đợt ô nhiễm không khí kéo dài, kết quả quan trắc cho thấy số liệu ô nhiễm bụi mịn năm 2024 vượt khoảng 2 lần và số ngày có chất lượng không khí ở mức xấu khá cao. Năm 2025 đến thời điểm này, chưa đến mức xấu như 2024. Quy luật theo mùa, miền Bắc có đặc điểm bất lợi về thời tiết đặc biệt thời gian mùa Đông, mức độ ô nhiễm Hà Nội và các tỉnh phía Bắc cao hơn các tỉnh còn lại trong năm.

Cũng theo ông Nam, có nhiều nguyên nhân gây ô nhiễm không khí, trong đó có ngành công nghiệp. Hà Nội và TP Hồ Chí Minh và một số tỉnh nằm trong trọng điểm kinh tế, tập trung nhiều khu, cụm công nghiệp, đặc biệt là ngành xi măng, sắt thép, hoá chất... có phát thải lớn. Đây là nguồn phát thải gây ô nhiễm chính. Theo đánh giá, ngành công nghiệp chiếm tỷ lệ 30% nguồn gây ô nhiễm không khí.

Cùng với đó, hoạt động giao thông vận tải (ô tô, xe gắn máy). Với 7,6 triệu phương tiện giao thông, hoạt động giao thông tác động lớn đến ô nhiễm không khí, ô nhiễm bụi mịn, chiếm khoảng 12-15%. Ngoài ra hoạt động giao thông gây ra bụi đường, đây là nguồn gây ô nhiễm, nguồn này chiếm 20-23% ô nhiễm bụi mịn trong không khí. Ngoài ra còn các nguồn khác đến từ phụ phẩm nông nghiệp, hoạt động xây dựng....

Tăng tốc trong xử lý ô nhiễm không khí

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, cho rằng vấn đề ô nhiễm môi trường không khí của Hà Nội không phải riêng của Hà Nội mà nó của các các tỉnh lân cận như Bắc Ninh, Ninh Bình, Hưng Yên. Do đó, để giải quyết bài toán này, cần ứng dụng AI vào làm rõ, làm sạch, sống dữ liệu không khí và nguồn ô nhiễm. Khi có dữ liệu rõ ràng, sạch, sống, mới có thể xây dựng kịch bản, chính sách ứng xử phù hợp. Cần tư duy, suy nghĩ, bắt bệnh rất nhanh, chính sách, từ đó xác định lộ trình dựa trên cơ sở ưu tiên rõ ràng, dựa vào số liệu để có cảnh báo từ sớm từ xa...

Còn Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, việc đầu tiên phải hoàn thiện về thể chế. Mặc dù hiện nay hệ thống pháp luật đã tương đối tốt nhưng chưa hoàn thiện, đặc biệt khi kinh tế, xã hội ngày càng phát triển thì đòi hỏi, yêu cầu thực tế lại càng nâng cao, càng cần hoàn thiện. Thêm vào đó, cần tiếp tục thể chế các quan điểm, chủ trương của Đảng, nhất là khi Đại hội XIV diễn ra thành công, thông qua nghị quyết sẽ có rất nhiều chủ trương, quyết sách về môi trường. Khi đó sẽ không còn việc phải đi xử lý môi trường mà phải bảo vệ môi trường chủ động, coi môi trường ngang hàng với phát triển kinh tế - xã hội. Đây là nội dung Quốc hội cần tiếp tục thể chế cụ thể chủ trương của Đảng vào các luật đang được xem xét tại kỳ họp thứ 10. 

Về vấn đề tài chính, ông Huân nêu, qua giám sát cho thấy, hiện nay có chính sách chung là các địa phương phải chi 1% ngân sách cho sự nghiệp bảo vệ môi trường. Nhưng nhiều địa phương không chi, hoặc không chi đến số tiền đó, hoặc không báo cáo rõ ràng. Đây là nhiệm vụ Quốc hội phải giám sát và thúc đẩy. 

“Để làm môi trường cần rất nhiều tiền. Nếu chỉ dựa vào 1% chi ngân sách không thấm thía. Vấn đề là chúng ta phải xã hội hóa, kêu gọi tư nhân tham gia vào nhiều lĩnh vực như xử lý rác thải, công nghiệp khai khoáng, hay xây dựng. Sự tham gia của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân, là lực lượng quan trọng nhất trong thời gian tới. Nếu dồn hết gánh nặng bảo vệ môi trường cho ngân sách nhà nước không thể làm được, và không có nước nào làm thế. Để tháo gỡ việc kêu gọi tư nhân, xã hội hóa, cũng phải có những thể chế phù hợp”, ông Huân nêu ý kiến thêm.

Ông Lê Hoài Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết Việt Nam đang đặt ra những mục tiêu rất cao, mang tính tham vọng trong việc giảm ô nhiễm không khí, tập trung vào nồng độ bụi mịn và chỉ số chất lượng không khí. Các nhiệm vụ, giải pháp đã được phân công cụ thể cho từng bộ, ngành và toàn bộ địa phương.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã hoàn thiện quy chuẩn khí thải công nghiệp mới, chặt chẽ hơn nhiều so với quy chuẩn cũ; lộ trình áp dụng đến 2032 đối với toàn bộ cơ sở sản xuất. Doanh nghiệp buộc phải chuyển đổi công nghệ, nhiên liệu hoặc đầu tư hệ thống xử lý khí thải để đáp ứng chuẩn mới.

Bộ sẽ tiếp tục xây dựng cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ xanh. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã trình Chính phủ ban hành lộ trình áp dụng 5 mức tiêu chuẩn khí thải (Euro 1 - 5) cho ô tô tham gia giao thông - thay vì chỉ mức 1 và 2 như hiện nay.

Tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh sẽ áp dụng sớm và chặt hơn: Ô tô sản xuất 2017 - 2021 phải đạt chuẩn 4 từ 1/5/2027. Ô tô sản xuất từ 2022 trở đi phải đạt chuẩn 5 từ 1/5/2028. Lần đầu kiểm định khí thải xe máy - bắt đầu từ 2027

Các địa phương phải gấp rút xây dựng hệ thống trung tâm kiểm định khí thải xe máy trong đó Hà Nội cần khoảng 400 điểm, TP Hồ Chí Minh (tính cả TP Thủ Đức và mở rộng) cần khoảng 600 điểm. Riêng Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, tất cả xe máy lưu thông phải đạt tối thiểu chuẩn 2 từ 1/5/2028, nhằm loại bỏ dần xe phát thải cao.

Hiện nhiên liệu bán trên thị trường chủ yếu mới đạt chuẩn 2 - 3, chưa tương thích với tiêu chuẩn khí thải cao (4 - 5). Bộ Công Thương được giao trách nhiệm đảm bảo nguồn cung nhiên liệu chất lượng cao, phù hợp với chuẩn khí thải mới.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã hoàn thiện công nghệ dự báo, bắt đầu cung cấp bản tin chất lượng không khí theo thời gian thực và dự báo 48 giờ trên VTV và Cổng thông tin quan trắc môi trường. Mục tiêu tới 1–2 năm tới sẽ nâng thời hạn dự báo lên 7 ngày, tương đương các nước tiên tiến. Khi dự báo cho thấy nguy cơ ô nhiễm cao, địa phương phải chủ động cảnh báo và triển khai biện pháp ứng phó theo quy định.