Nỗi ám ảnh bãi rác lộ thiên

Đây là thực trạng đã kéo dài nhiều năm tại một số xã như Sóc Sơn, Phú Xuyên, Chương Mỹ… nơi các bãi rác quy mô lớn - nhỏ vẫn vận hành theo phương thức chôn lấp truyền thống, thậm chí còn tồn tại nhiều điểm tập kết tự phát.

Tại nhiều bãi rác lộ thiên, rác thải sinh hoạt, bao bì nhựa, thức ăn thừa, phế thải xây dựng… chất thành lớp cao, không được che phủ kịp thời. Dưới ánh nắng hoặc khi trời nồm, nhiệt độ tăng khiến rác phân hủy mạnh, tạo ra nhiều loại khí độc như: H2S (hydro sulfide) gây mùi trứng thối, làm cay mắt, CH4 (khí mê-tan) có khả năng bốc cháy, gây nguy cơ hỏa hoạn, NH3 (amoniac) gây kích ứng đường hô hấp. Đặc biệt là bụi mịn quanh khu vực, bắt nguồn từ xe vận chuyển, quá trình xới rác và mặt bãi khô.

Trung bình mỗi ngày Hà Nội phát sinh từ 6.000 - 7.000 tấn rác, nhưng phần lớn vẫn xử lý bằng chôn lấp, khiến bãi rác nhanh chóng quá tải. Cùng với đó, nhiều bãi rác tập kết không đúng quy chuẩn do người dân xung quanh khu vực đó đổ tạo thành nhiều bãi rác nhỏ tự phát hoặc đơn vị thu gom đổ tạm, thiếu lớp phủ, thiếu ao chứa nước rỉ rác. Trong khi đó, công nghệ xử lý rác còn lạc hậu, chủ yếu vẫn là chôn lấp truyền thống, việc giám sát môi trường cũng còn nhiều bất cập.

Anh Nguyễn Văn Quân, người dân xã Nam Sơn (Hà Nội), chia sẻ: “Có những ngày đứng trong sân nhà mà mùi rác xộc thẳng vào mũi, rất khó thở. Ban đêm thì càng nồng nặc hơn. Trẻ con ở đây ho suốt, lúc nào cũng phải đóng kín cửa”.

Hệ lụy của những bãi rác lộ thiên này không chỉ là ô nhiễm môi trường không khí mà còn gây ô nhiễm môi trường đất, nước ngầm làm ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và chất lượng sống của người dân. Một vấn đề đáng lo hơn là nước rỉ rác (leachate) - hỗn hợp đen đặc, chứa kim loại nặng, chất hữu cơ phân hủy, vi khuẩn gây bệnh - thấm vào đất và theo mạch nước ngầm chảy sang khu dân cư, trong đó có chứa các chất: Chì (Pb), Cadimi (Cd), Amoni (NH4+), COD, BOD5 cao, vi khuẩn E.coli, Coliform… Tại những khu dân cư cách bãi rác chỉ 300 - 500 m, nhiều giếng khoan từng đổi màu hoặc xuất hiện mùi lạ.

Chị Trần Thị Lan (xã Hồng Kỳ, Hà Nội) chia sẻ: "Giếng khoan nhà tôi trước đây nước trong lắm. Mấy năm trở lại, nước bơm lên có khi vàng như chè, mỡ nổi lềnh bềnh. Gia đình tôi phải mua nước sạch để ăn uống, rất tốn kém. Nước ngầm ô nhiễm không chỉ ảnh hưởng sức khỏe con người, mà còn tác động lâu dài đến cây trồng, vật nuôi, gây thoái hóa đất".

Dữ liệu quan trắc của nhiều tổ chức môi trường cũng từng ghi nhận khu vực gần các bãi rác lớn luôn nằm trong nhóm có mật độ bụi mịn PM2.5 cao, vượt khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Đây là tác nhân chính gây các bệnh về hô hấp, tim mạch và ảnh hưởng lâu dài đến hệ thần kinh. 

Không chỉ có bãi rác Nam Sơn mà trên những tuyến phố, những con đường nhỏ dẫn vào khu dân cư, những đoạn đường đê... rất dễ dàng bắt gặp rác thải gồm cả rác hữu cơ và vô cơ bị đổ thành đống, đốt tự phát. Thậm chí nhiều bãi rác cháy âm ỉ ngày này qua ngày khác do chứa nhiều thành phần ni-lông, phế thải nhựa.

Bà Đỗ Thị Hằng ở phường Tây Hồ (Hà Nội) cho hay, do ở gần chợ nên bãi rác sinh hoạt tại đây thường xuyên rơi vào cảnh quá tải, tràn ra đường, không kịp xử lý mang đi nên đốt tự phát gây mùi khét khó chịu trong nhiều ngày. Mỗi khi bãi rác bốc khói, cả xóm gần đó phải sống trong bầu không khí ô nhiễm, ngột ngạt.

Trên trục đường Nguyễn Xiển, Trung Văn, dọc Đại Lộ Thăng Long…, không ít cảnh người dân đốt rơm rác, phế phẩm nông nghiệp và cả rác thải sinh hoạt ngay ven đường. Bao lớn, bao bé rác sinh hoạt, đủ loại túi ni-lông vứt ngổn ngang, khi rác quá nhiều thì đốt, khói đen bốc lên gây cản trở giao thông.

Ông Bùi Công Biên, sống tại một chung cư trên địa bàn phường Đại Mỗ (Hà Nội), bức xúc bày tỏ: “Do đốt rác tự phát nên khói rác từ các ngõ nhỏ bay thẳng vào nhà. Bệnh hen suyễn của tôi ngày càng nặng hơn. Chúng tôi rất mong chính quyền có biện pháp mạnh tay, không thể để tình trạng này tiếp diễn”.

Theo TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, đốt rác là nguyên nhân quan trọng khiến chất lượng không khí ở Hà Nội liên tục ở mức kém. Nếu không kiểm soát, người dân sẽ phải chịu tác hại lâu dài, đặc biệt là trẻ em, người già và những người có bệnh nền. 

Người dân không chỉ khổ vì sức khỏe, mà còn bức xúc vì hình ảnh đô thị bị xấu đi. Khói rác khiến những con phố vốn sạch sẽ trở nên ảm đạm, mùi hôi khó chịu xâm chiếm không gian sống. Chị Lê Thị Hạnh, cư dân phường Đại Mỗ (Hà Nội) chia sẻ: “Chúng tôi muốn Hà Nội sạch, nhưng mỗi sáng ra đường đã thấy khói mù mịt. Rất mong cơ quan chức năng vào cuộc, không chỉ xử lý rác mà còn xử phạt nghiêm những người cố tình đốt”.

Ô nhiễm từ bãi rác lộ thiên là vấn đề không thể giải quyết trong ngày một ngày hai, nhưng đây là thời điểm cần những bước đi mạnh mẽ, quyết liệt và bền vững. Hà Nội đang đặt mục tiêu chuyển đổi sang công nghệ xử lý hiện đại, giảm dần chôn lấp, đồng thời tăng cường phân loại rác từ gia đình.

Khi công nghệ thay đổi, ý thức cộng đồng nâng cao và hệ thống quản lý được siết chặt, Hà Nội hoàn toàn có thể thoát khỏi “vòng xoáy ô nhiễm từ rác”, trả lại bầu không khí trong lành, nguồn nước sạch và môi trường sống an toàn cho người dân.