Sức sống trường tồn của Dân ca Quan họ Bắc Ninh 

Đến nay, tỉnh Bắc Ninh đã không ngừng nghiên cứu, đưa ra nhiều giải pháp đồng bộ, thiết thực, thể hiện quyết tâm trong việc thực hiện cam kết bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ.

Đa dạng hình thức bảo tồn

Dân ca Quan họ Bắc Ninh hiện có 4 hình thức hát quan họ: Hát chúc, hát mừng; hát thờ; hát hội; hát canh. Cùng với thời gian, đến nay phát triển thêm hình thức biểu diễn quan họ trên sân khấu, phục vụ nhu cầu, thị hiếu người nghe.

Với các loại hình biểu diễn đa dạng, trong buổi sinh hoạt giữa các câu lạc bộ, giao lưu giữa các “bọn” quan họ kết bạn, trong lễ hội, trên sân khấu… Dân ca quan họ được người nghe đón nhận yêu thích, từ đó lan tỏa sức sống hình thức dân ca cổ truyền của dân tộc.

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, hiện nay có 49 làng Quan họ gốc (tỉnh Bắc Ninh có 44 làng, Bắc Giang có 5 làng). Từ 44 làng Quan họ gốc, Bắc Ninh đã phát triển thành 369 làng Quan họ thực hành. Các làng Quan họ có sự tham gia nhiệt tình và trách nhiệm của các thành viên, tiêu biểu phải kể đến sự đóng góp của các nghệ nhân.

Là một trong những người có nhiều năm bảo tồn và lưu giữ dân ca quan họ Bắc Ninh, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Bàn, thôn Viêm Xá, xã Hòa Long, tỉnh Bắc Ninh cho biết, với vốn liếng hơn 300 bài quan họ cổ, cụ đã truyền dạy cho hàng trăm người yêu quan họ thuộc nhiều thế hệ trong cả nước.

Đội Quan họ làng Diềm dưới sự hướng dẫn của cụ Bàn nhiều năm liền đạt giải cao trong các cuộc thi Hát Quan họ tỉnh Bắc Ninh. Cụ tâm nguyện, còn sức còn cống hiến, truyền đạt kinh nghiệm cho các thế hệ con cháu, người yêu quan họ trên khắp cả nước để quan họ Bắc Ninh ngày càng phát triển.

Do đó, không chỉ những người trong làng mà rất nhiều đoàn khách trong và ngoài tỉnh Bắc Ninh đến trực tiếp nhà cụ Bàn, nghe cụ chia sẻ cách hát quan họ hay, đạt chuẩn "vang, rền, nền, nảy", có người còn ghi âm lại những câu hát của cụ để học hát theo.

Bên cạnh nét đẹp của các làng quan họ gốc, hoạt động tích cực của các Câu lạc bộ Quan họ thực hành trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh đã đưa quan họ ngày càng phát triển. Hiện nay, dân ca quan họ đã phát triển, lan tỏa đến nhiều địa phương, trong cả nước với 140 câu lạc bộ ở 14 tỉnh, thành phố. Đặc biệt, dân ca quan họ đã vượt qua ranh giới quốc gia, phát triển trong cộng đồng kiều bào sinh sống ở nhiều nước trên thế giới như Đức, Pháp, Cộng hòa Czech… với các Câu lạc bộ Dân ca Quan họ Bắc Ninh.

Với chủ trương bảo tồn quan họ bền vững, từ năm học 2011 - 2012, Bắc Ninh triển khai đưa quan họ vào dạy trong các trường học. Theo đó, 100% các trường, ở các cấp học từ mầm non đến trung học phổ thông đều được học hát dân ca quan họ. Không chỉ học hát, các em học sinh còn được thày cô, nghệ nhân dạy lồng ghép văn hóa quan họ xưa và nay giúp các em có sự hiểu biết quan họ một cách toàn diện.

Cô Trần Thị Hằng, Phó Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh cho biết, sau khi kế hoạch dạy hát quan họ được ban hành, nhà trường đã lên kế hoạch giảng dạy cho các em học sinh. Thông qua những giờ học hát, những câu chuyện, lối ứng xử của người quan họ góp phần bồi dưỡng phong cách ứng xử, tấm lòng nhân hậu, thủy chung của người quan họ, từ đó giúp các em phát triển nhân cách, thêm yêu quê hương, đất nước.

Từ năm 2017, tỉnh Bắc Ninh đã chỉ đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch định kỳ tổ chức các chương trình Hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh trên thuyền. Các chương trình đã thu hút sự quan tâm, hưởng ứng của đông đảo nhân dân.

Nhiều lần xem biểu diễn hát quan họ trên thuyền, ông Nguyễn Xuân Trường, phường Ninh Xá, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh cho biết, đây là hoạt động rất bổ ích cho nhân dân Bắc Ninh nói riêng và cả nước nói chung, không chỉ người dân địa phương mà các du khách có cơ hội tìm hiểu về dân quan họ Bắc Ninh. Đồng thời, đây là một kênh quảng bá hữu ích đến người dân trong nước và quốc tế, giúp quan họ Bắc Ninh trường tồn và lan tỏa.

Để quan họ vươn xa

Thực hiện cam kết với UNESCO trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân ca quan họ, trong giai đoạn 2009 - 2019, Bắc Ninh thực hiện đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Dân ca Quan họ Bắc Ninh” giai đoạn 1 (2010 - 2012); Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Dân ca Quan họ Bắc Ninh và Ca trù giai đoạn 2013-2020”; Kế hoạch tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đến năm 2022.

Đặc biệt, Bắc Ninh là tỉnh đi đầu cả nước trong việc xây dựng cơ chế chính sách tôn vinh đãi ngộ đối với nghệ nhân di sản văn hóa. Qua đó, góp phần tạo động lực cho các nghệ nhân tiếp tục nuôi dưỡng đam mê, nhiệt huyết, cống hiến tài năng, bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc.

Ngoài ra, Bắc Ninh tập trung đầu tư tu bổ, xây dựng thiết chế văn hóa dân ca quan họ, xây dựng các nhà quan họ tạo không gian sinh hoạt cho các Câu lạc bộ. Đặc biệt, tỉnh Bắc Ninh quy hoạch chi tiết quần thể văn hóa khu Thủy tổ quan họ Bắc Ninh thuộc xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh với diện tích trên 247.000 m2 nhằm bảo tồn không gian văn hóa mang đậm bản sắc văn hóa quan họ.

Bên cạnh đó, công trình Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh tại xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh được đầu tư xây dựng với tổng diện tích 19.400 m2, với mức kinh phí hơn 178 tỷ đồng. Công trình được hoàn thành không chỉ là nơi gìn giữ và bảo tồn dân ca quan họ mà còn là điểm hẹn du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước, tạo động lực cho mỗi nghệ sĩ không ngừng nỗ lực sáng tạo, cống hiến cho nghệ thuật.

Đánh giá việc bảo tồn và phát huy giá trị dân ca quan họ Bắc Ninh, ông Trần Quang Nam, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cho biết, trong những năm qua, Bắc Ninh tập trung thực hiện toàn diện các nội dung cam kết với UNESCO. Đây là một trong những tỉnh đi đầu cả nước trong lãnh đạo, chỉ đạo, đầu tư bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, đặc biệt là Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong những năm qua góp phần tạo nên sức sống trường tồn, lan tỏa mạnh mẽ của Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong đời sống đương đại.

Trong thời gian tới, tỉnh Bắc Ninh sẽ tiếp tục tăng cường tuyên truyền, quảng bá di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh; rà soát, hoàn thiện cơ chế, chính sách tôn vinh, đãi ngộ nghệ nhân. Bên cạnh đó, đẩy mạnh đào tạo, truyền dạy dân ca quan họ Bắc Ninh, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất để bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh.

Với sự quan tâm, hỗ trợ của chính quyền địa phương, dân ca quan họ Bắc Ninh ngày càng, có sức lan tỏa rộng lớn, dành được những tình cảm, sự quan tâm mến mộ không chỉ của công chúng trong nước mà còn ở nước ngoài. Qua đó khẳng định sức sống mãnh liệt, bền bỉ của một loại hình nghệ thuật đặc sắc, độc đáo và tinh túy trên mảnh đất giàu truyền thống lịch sử, văn hóa, cách mạng, anh hùng xứ Kinh Bắc, ông Trần Quang Nam khẳng định.