Ông Viên Đức Minh, 76 tuổi, ở thôn Bòng, xã Tân Trào, huyện Sơn Dương cho biết: Khi Cách mạng tháng Tám diễn ra tôi mới 5 tuổi. Sau này lớn lên được bố mẹ kể lại cây đa Tân Trào gắn liền với những sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước. Dưới gốc đa Tân Trào chiều ngày 16/8/1945, quân Giải phóng Việt Nam làm lễ xuất quân. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đọc Bản Quân lệnh số 1 và ngay sau đó, quân Giải phóng đã lên đường qua Thái Nguyên tiến về giải phóng Hà Nội...
Cán bộ Ban quản lý phun chế phẩm sinh học để chăm sóc cây đa Tân Trào. |
Với giá trị lịch sử quan trọng, cây đa Tân Trào luôn là niềm tự hào của người dân địa phương. Ông Hoàng Ngọc, 79 tuổi, thôn Tân Lập, xã Tân Trào chia sẻ: Tính đến nay, cây đa Tân Trào có khoảng hơn 300 tuổi. Cây đa đã đi sâu vào trong tiềm thức của mỗi người dân Tân Trào, đặc biệt là sau Cách mạng tháng Tám năm 1945. Vì vậy, bảo vệ cây đa Tân Trào được người dân coi như trách nhiệm của mình. Những người cao tuổi như chúng tôi luôn truyền dạy lại cho các thế hệ sau về ý nghĩa lịch sử cũng như trách nhiệm phải bảo vệ, chăm sóc cây đa Tân Trào, để cây đa có thể sống mãi với những ý nghĩa lịch sử trọng đại.
Cũng theo ông Ngọc, cây đa Tân Trào trước đây gồm hai cây, người dân trong vùng quen gọi là "cây đa ông" và "cây đa bà", mọc cách nhau khoảng 10 m. Năm 1993, "cây đa ông" bị đổ do bão, chỉ còn một nhánh nhỏ, còn "cây đa bà" do quy luật “sinh tử” có dấu hiệu của sự già cỗi, lá nhỏ, vàng và một số ngọn nhỏ bị chết. Đến đầu năm 2008, cây đa Tân Trào chỉ còn duy nhất cành hướng Đông Bắc còn sống nhưng lá không tốt, các rễ chính của cây đa gần như đã hỏng.
Trước tình hình đó, UBND tỉnh Tuyên Quang đã tổ chức “Hội thảo khoa học phục hồi cây đa Tân Trào” với sự tham gia của các nhà khoa học, quản lý lâm nghiệp, di sản văn hóa và sinh vật cảnh trong nước... để tìm phương án “cứu chữa” cây đa Tân Trào. Sau đó, phương án “cứu chữa” cây đa Tân Trào của Công ty cổ phần Thanh Hà đã được tỉnh Tuyên Quang lựa chọn. Cùng thời gian đó, Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam đã chiết thành công 21 trong tổng số 26 cành để lưu giữ nguồn gen và một phần để tạo rễ ngay trên cây.
Sau khi trải qua giai đoạn chăm sóc đặc biệt của Công ty cổ phần Thanh Hà (từ năm 2008 - 2010) như: Phun các chế phẩm sinh học lên toàn bộ tán lá, thân và rễ theo định kỳ, trước là 21 ngày/lần, sau tăng lên 7 ngày/lần thì cây đa Tân Trào đã dần hồi sinh. Kết quả, sau nhiều năm “cứu chữa” và chăm sóc, đến nay, cây đa Tân Trào lịch sử đã hồi sinh trở lại rất nhanh. Tại vết tạo sẹo trên cành cây duy nhất còn sống của cây đa Tân Trào đến nay, đã phát triển thành hai cụm rễ, với khoảng 38 rễ lớn nhỏ; tán lá rộng khoảng 60 m2, cành lá xum xuê. Ngoài ra, 3 cây đa con được nhân giống từ nguồn gen của cây đa Tân Trào và trồng trực tiếp lên phần thân của cây đa mẹ, nay cũng đang phát triển tốt. Còn "cây đa ông" sau khi bị bão thổi đổ chỉ còn một nhánh nhỏ, đến nay cũng đã hồi sinh và phát triển thành cụm cây mới gồm 4 gốc xanh tốt.
Bên cạnh đó, để bảo tồn phần gốc, thân chính cây đa đã bị chết và có nguy cơ đổ, tỉnh Tuyên Quang đã thực hiện dự án đầu tư biện pháp kỹ thuật để chống đổ, chống đỡ phần thân cây đang còn sống và bảo tồn nguyên trạng phần gốc không còn sống của cây đa Tân Trào bằng cách sử dụng hệ thống cốt thép móng bê tông, cột đỡ bằng thép ống D250 mm ngoài bọc composit (vật liệu tổng hợp) giả thân cây, liên kết với thân cây bằng đai thép...
Ông Viên Ngọc Tân, Phó Giám đốc Ban quản lý Khu du lịch, lịch sử, văn hóa và sinh thái Quốc gia Tân Trào cho biết: Sau khi được Công ty cổ phần Thanh Hà và các cơ quan chức năng bàn giao cho Ban quản lý việc chăm sóc và bảo vệ cây đa Tân Trào, Ban quản lý đã tiến hành chăm sóc cây đa Tân Trào theo các phương pháp đã đặt ra: phun chế phẩm sinh học định kỳ vào thứ hai hằng tuần; bón phân tổng hợp 6 tháng/lần; cử cán bộ kiểm tra, theo dõi thường xuyên sự sinh trưởng và phát triển của cây đa, dựa theo tình hình thời tiết để đưa ra phương pháp chăm sóc tốt nhất. Ví dụ như tình hình thời tiết nắng nóng như hiện nay, những nhân viên chăm sóc cây đa Tân Trào thuộc Ban quản lý sẽ tiến hành tưới nước cho cây hằng ngày vào sáng sớm; chăm sóc khuôn viên cây đa. Bên cạnh đó, Ban quản lý cũng thường xuyên tuyên truyền đến người dân địa phương và du khách ý thức bảo vệ cây đa lịch sử...
Thời gian tới, Ban quản lý sẽ tiếp tục chăm sóc cây đa lịch sử theo đúng hướng dẫn và yêu cầu kỹ thuật để đảm bảo sự sinh trưởng và phát triển của cây đa; tiếp tục nắm bắt tình hình thời tiết để có chế độ chăm sóc phù hợp. Đặc biệt, từ nay đến hết năm 2016, Ban quản lý sẽ tiến hành theo dõi, ghi nhật ký từng ngày sự phát triển của cây đa để bảo tồn cây đa một cách tốt nhất.