Xây dựng Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh để lắng nghe, phục vụ nhân dân tốt hơn

Phương tiện đánh giá khách quan, công khai, minh bạch hoạt động của địa phương

Phát biểu tại Hội thảo, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Hà Thị Nga cho biết: Hội thảo nhằm thực hiện ý kiến chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Đại hội đại biểu Đảng bộ MTTQ, các đoàn thể Trung ương lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, trong đó giao MTTQ Việt Nam chủ trì xây dựng và tổ chức đánh giá độc lập Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh. Đây là một nhiệm vụ mới, chưa có tiền lệ, trong đó đặt ra yêu cầu Mặt trận gấp rút hoàn thiện, đưa vào thực tiễn để đánh giá mức độ hài lòng của nhân dân trong thực hiện chủ trương, đường lối, triển khai các chương trình phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương.

Hội thảo là tiền đề để phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thể hiện vị trí, vai trò của MTTQ Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam mong muốn được lắng nghe ý kiến trao đổi, đề xuất cách thức triển khai phối hợp để đánh giá độc lập bộ chỉ số - đây chính là phương tiện đánh giá khách quan, công khai, minh bạch hoạt động của các địa phương, để mỗi địa phương lắng nghe, phục vụ nhân dân tốt hơn, bà Hà Thị Nga khẳng định.

Theo đề xuất của MTTQ Việt Nam, Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh được xây dựng dựa trên tiếp cận đa chiều về niềm tin xã hội theo thông lệ quốc tế, tham khảo Khung đo lường niềm tin của OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development - Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế), các chỉ báo quản trị của UNDP (United Nations Development Programme - Chương trình Phát triển Liên hợp quốc), cùng các thang đo niềm tin xã hội của WVS (World Values Survey - Khảo sát Giá trị thế giới).

Cấu trúc gồm 5 nhóm chính, phản ánh đầy đủ các chiều cạnh: niềm tin vào nhà nước - pháp luật; niềm tin vào quan hệ xã hội - cộng đồng; niềm tin vào môi trường kinh tế - xã hội; niềm tin vào tương lai; niềm tin vào công lý và thực thi pháp luật.

Các nhóm chỉ số tuân thủ ba nguyên tắc: tính bao quát (phản ánh toàn bộ cấu trúc niềm tin mà người dân cảm nhận trong đời sống thực tế); tính đo lường được (các yếu tố có thể được đo bằng bảng hỏi đơn giản, thống nhất, dễ hiểu); tính khả thi (phù hợp năng lực điều tra xã hội học tại các tỉnh, không tạo gánh nặng thu thập dữ liệu).

Các nhóm chỉ số: Nhóm 1 niềm tin vào chính quyền và thiết chế công, gồm 5 chỉ số là minh bạch của chính quyền; hiệu quả quản trị và điều hành; trách nhiệm giải trình; liêm chính và phòng chống tham nhũng; năng lực phục vụ người dân.

Nhóm 2 niềm tin trong quan hệ xã hội (Vốn xã hội), gồm 5 chỉ số: mức độ tin cậy giữa các cá nhân; gắn kết và tương trợ cộng đồng; niềm tin vào thiết chế cộng đồng cơ sở; mức độ xung đột xã hội; cảm nhận an toàn trong đời sống.

Nhóm 3 niềm tin vào pháp luật và công lý, gồm 5 chỉ số: công bằng trong thực thi pháp luật; niềm tin vào lực lượng thực thi pháp luật; hiệu quả giải quyết khiếu nại, tố cáo; niềm tin vào hệ thống tư pháp (Tòa án); an toàn pháp lý trong kinh doanh và đời sống.

Nhóm 4 niềm tin vào môi trường kinh tế – xã hội, gồm 4 chỉ số: môi trường kinh doanh và cơ hội kinh tế; thu nhập và mức sống; ổn định xã hội; khả năng tiếp cận dịch vụ an sinh – công cộng.

Nhóm 5 niềm tin định hướng tương lai, gồm 4 chỉ số: triển vọng phát triển của tỉnh; cơ hội phát triển cá nhân; cơ hội của thế hệ trẻ; tính ổn định và dự đoán được của chính sách.

Đảm bảo nguyên tắc độc lập, khách quan trong xây dựng Bộ chỉ số

Từ kinh nghiệm xây dựng Bộ Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), ông Đậu Anh Tuấn, Ủy viên Ban Thường trực, Phó Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, PCI là công cụ để đo lường, đánh giá chất lượng điều hành kinh tế, mức độ thuận lợi của môi trường kinh doanh và nỗ lực cải cách hành chính của chính quyền các tỉnh, thành phố tại Việt Nam. Sự ra đời của PCI đã đáp ứng nhu cầu cấp thiết từ nhiều phía: Cơ quan trung ương cần công cụ giám sát; chính quyền địa phương cần nhận diện "nút thắt"; nhà đầu tư cần thông tin so sánh để ra quyết định; và doanh nghiệp địa phương cần một kênh phản ánh tiếng nói chính thức. Kể từ lần đầu tiên nghiên cứu và công bố PCI năm 2005 cho tới nay, có ít nhất năm tác động lớn PCI đã đạt được là: thay đổi tư duy về điều hành; tạo công cụ giám sát hiệu quả; là động lực cho sự thay đổi; thúc đẩy hợp tác và chia sẻ; góp phần tạo dựng hình ảnh, uy tín cho các địa phương cũng như Việt Nam trong việc tạo dựng môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi.

Dựa trên kinh nghiệm kỹ thuật và thực tiễn triển khai PCI, VCCI đề xuất các nguyên tắc cốt lõi để xây dựng Bộ chỉ số niềm tin xã hội đối với Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam là: Đảm bảo tuyệt đối nguyên tắc độc lập và khách quan; thiết lập quy trình bảo mật danh tính nghiêm ngặt; kết hợp dữ liệu khảo sát và dữ liệu thống kê; gắn kết quả đo lường với trách nhiệm giải trình.

Theo Tiến sỹ Ngô Sách Thực, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, việc xây dựng Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh là rất cần thiết phù hợp với yêu cầu phân cấp, phân quyền trong xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay. Để xây dựng Bộ chỉ số đưa vào áp dụng thực tiễn hiệu quả, cách thức triển khai, phối hợp trong đánh giá mức độ độc lập là yếu rất quan trọng. Trước hết, MTTQ Việt Nam cần tìm hiểu kỹ và nhận thức đúng khi xây dựng Bộ chỉ số, rút kinh nghiệm của các hình thức đã triển khai.

Định hướng cách thức triển khai, phối hợp trong đánh giá mức độ độc lập Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh cần bảo đảm nguyên tắc chung: Độc lập - khách quan - minh bạch; khoa học - chuẩn mực quốc tế; có sự tham gia đa chủ thể (cơ quan nhà nước, viện/trung tâm nghiên cứu độc lập, chuyên gia và đại diện người dân).

Có thể thực hiện theo 6 bước: Bước 1 chuẩn hóa tiêu chí và đối tượng đo lường sự hài lòng. Bước 2 lựa chọn đơn vị, người khảo sát độc lập. Bước 3 thu thập dữ liệu bảo đảm độc lập. Bước 4 xử lý và phân tích dữ liệu. Bước 5 thẩm định và phản biện độc lập. Bước 6 công bố và giám sát xã hội.

Để bảo đảm tính độc lập cao nhất, cần quy định rõ cấm can thiệp vào khâu khảo sát và xử lý dữ liệu; công khai hợp đồng, nguồn kinh phí, đơn vị khảo sát; bắt buộc đánh giá chéo giữa các tổ chức khảo sát; thiết lập cơ chế khiếu nại, tố cáo vi phạm tính độc lập trong triển khai; công bố phương pháp luận theo dạng "open methodology"; phân tích và tổ chức công bố công khai.

Để đạt mục đích, hiệu quả việc xây dựng triển khai Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh, đo lường sự hài lòng thực sự khách quan phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó có xây dựng bộ tiêu chí phù hợp, ứng dụng công nghệ số để triển khai đánh giá, hạn chế tối đa tác động chủ quan - Tiến sỹ Ngô Sách Thực nêu ý kiến.