Người dân di chuyển trên một tuyến phố ở New York, Mỹ. Ảnh: AFP/TTXVN
Cho đến nay, thông tin về biến thể Omicron tương đối lẫn lộn. Các chuyên gia cảnh báo biến thể mới có khả năng lây nhiễm cao hơn hẳn Delta. Nếu đúng như vậy, những nước đã mở cửa gần như hoàn toàn và đang bị làn sóng COVID-19 mới tấn công, điển hình là châu Âu và Mỹ, sẽ chịu tác động nặng nề, cho dù theo các số liệu lâm sàng ban đầu, độc tính của Omicron có phần nhẹ hơn.
Kịch bản nào đang chờ sẵn?
Còn khá sớm để đánh giá một cách cụ thể ảnh hưởng của biến thể mới. Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) dự báo kinh tế thế giới sẽ tiếp tục phục hồi nhưng có thể mất đà và trở nên mất cân bằng hơn. OCDE nhấn mạnh: “Sau khi tăng mạnh 5,6% vào năm 2021, tăng trưởng toàn cầu sẽ tăng với nhịp độ 4,5% năm 2022 và giảm dần xuống còn 3,2% năm 2023”. Tuy nhiên, Omicron có thể khiến những con số này trở nên lạc điệu. Nhà kinh tế trưởng của OECD Laurence Boone cho rằng biến thể mới “sẽ bổ sung yếu tố không chắc chắn vào những gì đã có sẵn, điều đó có thể tạo ra mối đe dọa đối với quá trình phục hồi”.
Các yếu tố gây quan ngại bao gồm sự xáo trộn của nguồn cung, lạm phát tăng cao và ảnh hưởng thường trực của đại dịch, tất cả đều là những thách thức rất lớn. Số liệu kinh tế mới được công bố cho thấy hầu hết các nền kinh tế lớn đều phải đối mặt với tình trạng lạm phát tăng vọt. Tại Đức, chỉ số giá tiêu dùng đã tăng 5,2% trong tháng 11 so với cùng kỳ năm ngoái, kỷ lục kể từ năm 1992. Chi phí sản xuất tại nước này đã tăng đến 18,4% trong tháng 10, điều cũng chưa từng thấy kể từ khi có hệ thống thống kê hiện đại, nghĩa là từ thập niên 1950. Tại Mỹ, lạm phát tháng 10 đã tăng 6,2% so với cùng kỳ năm trước, là mức cao nhất trong 31 năm qua.
Giới chức các nước đánh giá khác nhau về nguy cơ Omicron đặt ra. Trong khi Tổng thống Mỹ Joe Biden nhận định biến thể mới là “lý do lo ngại, nhưng không hoảng loạn” và không cần thiết phải có thêm những biện pháp hạn chế mới, thì Chủ tịch Ngân hàng Dự trữ liên bang Mỹ (FED) Jerome Powell cho rằng Omicron gắn với “nhiều nguy cơ đe dọa việc làm và hoạt động kinh tế”. Thủ tướng Nhật Kishida Fumio lại có “cảm giác mạnh mẽ về một cuộc khủng hoảng mới”.
Tại Pháp, Bộ trưởng Tài chính Bruno Le Maire nhấn mạnh “không nên lo ngại về tăng trưởng”, nhưng Chủ tịch Hiệp hội giới chủ (Medef) tuyên bố doanh nghiệp nên “tổng động viên” để ngăn chặn ảnh hưởng của Omicron. Nếu những tin tức bất lợi liên quan đến Omicron xuất hiện, dẫn đến sự trở lại của các biện pháp hạn chế đi lại quốc tế cũng như nội địa, quá trình phục hồi kinh tế thế giới chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng nặng. Ông Didier Arino - chủ tịch hãng tư vấn du lịch Protourisme - cảnh báo một cuộc khủng hoảng mới sẽ bắt đầu khi Mỹ quyết định lại đóng cửa biên giới và các nước khác cũng dựng hàng rào biên giới.
Nhiều định chế tài chính quốc tế lớn đã lần lượt phát đi những cảnh báo về tác động kết hợp của Omicron, làn sóng COVID-19 mới và những yếu tố kể trên. Ngân hàng Goldman Sachs đã đưa ra tới 4 đánh giá với các giả định hoạt động kinh tế bị giảm nhẹ, tụt dốc mạnh, “báo động giả” về Omicron trong trường hợp biến thể này ít nguy hiểm hơn biến thể Delta, cho đến khả năng biến thể mới lây mạnh hơn nhưng độc lực giảm, khiến dịch bệnh dần dần trở nên bình thường. Kết quả, trong kịch bản thứ nhất, tăng trưởng toàn cầu sẽ giảm 0,4% năm 2022. Còn Oxford Economics - cơ quan nghiên cứu lớn của Anh - lại đưa ra dự báo rất u ám: nếu Omicron trở thành biến thể thống trị và độc lực cao hơn Delta, hạn chế hiệu quả của vaccine, tăng trưởng toàn cầu năm 2022 chỉ còn 2,3%, bằng 50% so với dự báo hiện tại. Theo hãng Capital Economics, nếu các biện pháp thắt chặt được thực hiện vào tháng 12 này và duy trì cho đến tháng 3/2022, giả thuyết có khả năng thành hiện thực, kinh tế Eurozone vừa lấy lại 100% mức trước đại dịch, có nguy cơ quay trở lại mức 95%, dẫn đến một cuộc suy thoái mới. Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cũng dự tính hạ mức dự báo tăng trưởng toàn cầu do biến thể mới có thể sẽ làm suy giảm niềm tin.
Những phản ứng cấp bách
Cho đến nay những kịch bản xấu như vậy vẫn thuần túy mang tính chất lý thuyết. Theo ông Sven Jari Stehn, chuyên gia ngân hàng Goldman Sachs, “có nhiều lý do để tin rằng cú sốc kinh tế năm nay dễ giải quyết hơn nhiều so với mùa Đông trước”, chủ yếu vì cứ mỗi khi có một làn sóng mới, ảnh hưởng của các biện pháp hạn chế để phòng ngừa COVID-19 đối với nền kinh tế lại giảm đi. Mặt khác, mức độ bao phủ của vaccine hiện nay đã tương đối rộng, cho phép thế giới có thể tạm thời sống chung với đại dịch và tránh phải áp đặt các biện pháp phong tỏa diện rộng như năm 2020. Tín hiệu tích cực là giá dầu thế giới ngày 6/12 đã tăng trở lại sau một tuần giảm mạnh do những quan ngại trước biến thể Omicron giảm bớt, cộng với việc tập đoàn dầu lửa hàng đầu thế giới Aramco quyết định tăng giá bán ra.
Tuy nhiên, không phải vì thế mà những lo ngại đã tạm lắng, bởi lạm phát và biến thể Omicron vẫn là mối lo của tất cả các nước. Ông Marc Touati, chuyên gia kinh tế và chủ tịch hãng tư vấn ACDEFI nhận xét: “Thế giới và các thị trường tài chính đang phải đối mặt với nguy cơ lớn kết hợp giữa kinh tế đình trệ và lạm phát cao”. Ông nêu rõ: “Nghịch lý của tình huống này là các ngân hàng trung ương có thể bị sa vào cái bẫy do chính mình tạo ra: nếu ngừng in thêm tiền, họ sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng đình trệ, nhưng nếu tiếp tục duy trì chính sách, họ sẽ đẩy lạm phát tăng”.
Nhiều bước đi vừa qua cho thấy phản ứng của các nền kinh tế rất khác nhau. Giới chức FED đã bày tỏ lo ngại về khả năng Omicron có khả năng tiếp tục gây rối loạn chuỗi cung toàn cầu và tiếp tục thổi bùng lạm phát tại Mỹ. Phó Chủ tịch FED James Bullard đã yêu cầu nhanh chóng hành động trước áp lực lạm phát. Đây là tín hiệu mới nhất cho thấy FED có ý định tiếp tục chính sách giảm bớt kích thích kinh tế ồ ạt thực hiện từ đầu đại dịch đến nay, bất chấp các rủi ro mà Omicron có thể gây ra. Trung Quốc, dù không mấy lo ngại về tác động trực tiếp do đang thực hiện chiến lược "Zero COVID", nhưng nguy cơ mà Omicron gây ra đối với quá trình phục hồi toàn cầu có khả năng đe dọa tăng trưởng, do nền kinh tế nước này phụ thuộc lớn vào xuất khẩu. Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đã quyết định cắt giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc, gián tiếp bơm thêm khoảng 180 tỷ USD để hỗ trợ nền kinh tế trước các thách thức lớn đặt ra. Trong khi đó, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu Christine Lagarde cho rằng Eurozone “biết rõ kẻ thù của mình và biện pháp nào cần thực hiện”, đồng thời khẳng định châu Âu “được trang bị tốt hơn" để đối phó với rủi ro do làn sóng dịch mới. Bà cũng tuyên bố không có ý định nâng lãi suất chỉ đạo vào năm tới, vì cho rằng tình trạng lạm phát hiện nay chỉ là một trở ngại nhất thời, nhưng để ngỏ khả năng hành động nhanh nếu cần thiết để ngăn chặn giá cả tăng quá nhanh.
So với các nước lớn, các nền kinh tế mới nổi chịu sức ép lớn hơn nhiều. Biến thể Omicron có thể chồng thêm khó khăn đúng vào lúc hầu hết các nước hứng chịu lạm phát, vừa bị tác động của việc Mỹ thắt chặt chính sách tiền tệ, khiến cho đồng nội tệ mất giá nhanh. Phần lớn các ngân hàng trung ương đã phản ứng với nguy cơ lạm phát bằng cách nhanh chóng tăng lãi suất, nhưng điều đó chưa đủ để đồng nội tệ tăng giá trở lại. Theo hãng tư vấn kinh tế Agefi (Pháp), dù tăng trưởng tiếp tục tích cực trong năm 2022, các nước xuất khẩu dầu khí và nguyên liệu được hưởng lợi từ giá cả tăng, các nền kinh tế mới nổi vẫn sẽ bị ảnh hưởng bởi triển vọng kinh tế Trung Quốc chậm lại và biến thể mới sẽ khiến tình hình dịch bệnh phức tạp hơn, do tỷ lệ tiêm chủng ở hầu hết các nước này đều tương đối thấp.
Nhìn chung, tăng trưởng kinh tế thế giới đang đối mặt với sức ép kép của lạm phát và dịch bệnh. Các biện pháp hạn chế đi lại có thể làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu nguồn cung, tắc nghẽn chuỗi sản xuất và thương mại quốc tế. Sự kết hợp giữa hai yếu tố giá cả tăng và tăng trưởng giảm có khả năng dẫn đến "kịch bản" không mong muốn của nền kinh tế là lạm phát kèm suy thoái.