Lý do nhiều người Trung Quốc không thể nghỉ hưu

Theo báo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng, trong khi những người bạn cùng tuổi giàu có hơn dành thời gian nghỉ hưu để đi du lịch, tham gia các lớp học khiêu vũ, văn hóa trà và hội họa của Trung Quốc, bà Chen, sống tại vùng nông thôn ở tỉnh Hà Nam, vẫn không có tiền tiết kiệm hoặc lương hưu để an dưỡng tuổi già.

“Con trai tôi vẫn đang hồi phục sau chấn thương, con dâu tôi phải ở nhà chăm sóc ba đứa con nhỏ”, bà Chen nói. “Nếu tôi không làm việc, ai sẽ nuôi 5 miệng ăn? Bố chồng tôi năm nay 89 tuổi, đi khám ở bệnh viện cũng tốn nhiều tiền. Tôi không có khoản tiết kiệm nào. Điều đó thật khó khăn, nhưng tôi vẫn phải cố gắng để tiếp tục sống”.

Trong bốn thập niên qua, Trung Quốc từ một nước nông nghiệp đã trở thành nền kinh tế số 2 thế giới. Tuy nhiên, khi dân số già đi nhanh chóng, đất nước này đã nhận thấy một khuyết điểm, đó là họ không có một hệ thống phúc lợi toàn diện.

Theo cuộc điều tra dân số quốc gia lần thứ 7 được công bố năm 2021, Trung Quốc có khoảng 264 triệu dân trên 60 tuổi vào năm 2020, chiếm 18,7% tổng dân số. Trong khi đó, 10 năm trước, con số này chỉ là 178 triệu người, chiếm 13,3% dân số.

Với việc ngày càng ít người lao động đóng góp vào hệ thống lương hưu công cộng và ngày càng có nhiều người cao tuổi, Học viện Khoa học Trung Quốc (CASS) dự đoán rằng quỹ hưu trí nhà nước sẽ cạn kiệt tiền vào năm 2035.

Ở Trung Quốc, tuổi nghỉ hưu bắt buộc đối với nam giới là 60 tuổi, còn đối với nữ là 55 tuổi, riêng lao động chân tay nữ được nghỉ hưu từ 50 tuổi. Chính phủ nước này đã công bố kế hoạch nâng tuổi nghỉ hưu để giúp giải quyết cuộc khủng hoảng nhân khẩu học, và đang tìm cách để người cao tuổi tiếp tục tham gia vào lực lượng lao động.

Nhưng đối với nhiều cư dân nông thôn, bao gồm cả những người lao động nhập cư ở các thành phố như bà Chen, nghỉ hưu vẫn là một điều viển vông vì họ không có tiền tiết kiệm và mức lương hưu quá hạn hẹp.  

Cuộc khủng hoảng già hóa của Trung Quốc diễn ra nghiêm trọng nhất ở các vùng nông thôn, nơi 23,81% dân số là người trên 60 tuổi, tăng 10,6% so với một năm trước. Theo số liệu từ Trung tâm Khảo sát và Nghiên cứu về Tài chính Hộ gia đình Trung Quốc tại Đại học Kinh tế Tài chính Tây Nam, năm 2018, có khoảng 19,5% dân số trên 60 tuổi vẫn sống trong cảnh nghèo đói.

Sự bất bình đẳng về giàu nghèo và vấn đề lương hưu, đặc biệt là giữa khu vực thành thị và nông thôn, cũng đã khiến nhiều người sắp đến tuổi nghỉ hưu ở các vùng nông thôn  phải tiếp tục làm việc để nuôi sống bản thân và gia đình.

Ông Guo Youmi, 55 tuổi, sống tại thị trấn Đại Đồng, tỉnh Sơn Tây, cho biết: “Tôi đã cho con trai đầu lòng 400.000 nhân dân tệ khi nó kết hôn vào năm 2014, tức là cách đây 7 năm. Khi con trai thứ 2 của tôi lấy vợ, chi phí này sẽ tốn kém hơn. Tôi đã lái taxi suốt 30 năm và chưa bao giờ có kế hoạch nghỉ hưu. Tôi không nghĩ quá xa, bây giờ tôi phải tiếp tục làm việc để có thể nuôi bản thân và dành dụm cho cuộc hôn nhân của con trai thứ hai.”

Yang Guofa, người điều hành một công ty tuyển dụng lao động, thường giúp đỡ những người lớn tuổi, người đã nghỉ hưu tìm việc làm, cho biết: “Những người cao tuổi này chủ yếu đến từ các vùng nông thôn không được học hành, nhưng một số công ty muốn thuê họ để tiết kiệm chi phí. Tiền công được trả cho những người này thường ít hơn, các công ty cũng không phải trả bảo hiểm, phúc lợi hoặc lương hưu cho họ. Họ thường làm các công việc như bảo vệ, quét dọn...”.

Không giống như nhiều nước phát triển, hầu hết người Trung Quốc dựa vào hệ thống lương hưu công. Hàng năm, những người lao động chân tay như bà Chen và ông Guo sẽ đóng tiền Bảo hiểm Tài trợ Xã hội Nông thôn, một chương trình do chính phủ triển khai năm 2009. Nhưng họ chỉ nhận được gần 100 nhân dân tệ/tháng khi bước sang tuổi 60. Số tiền này hầu như không đủ trang trải cho ba bữa ăn ở Bắc Kinh và gần như không đủ để trang trải chi phí sinh hoạt hàng tháng.

Còn theo chương trình lương hưu thành thị, một người nghỉ hưu trung bình có thể nhận được 2.500 - 4.900 nhân dân tệ/tháng.

Trước thực trạng này, nhà nhân khẩu học He Yafu cho rằng: “Chính phủ cần tăng lương hưu Bảo hiểm Tài trợ Xã hội Nông thôn để cải thiện điều kiện sống của người cao tuổi ở các vùng nông thôn”.

Trong khi một số người cố làm việc sau tuổi nghỉ hưu để đỡ buồn chán và duy trì kết nối xã hội, hầu hết vẫn phải đối mặt với rủi ro như thu nhập hàng tháng thấp hơn và gánh nặng tài chính lớn hơn khi sức khỏe của họ giảm sút.

 “Người lao động thành thị có thể nghỉ hưu và nhận lương hưu ở một độ tuổi nhất định, nhưng liệu lương hưu có đủ khả năng trang trải cuộc sống về già hay không lại là một câu hỏi khác”, ông He nói.

Năm 2020, lương hưu trung bình ở Bắc Kinh là 4.365 nhân dân tệ/tháng, trong khi một viện dưỡng lão giá trung bình ở thủ đô có chi phí hơn 5.000 nhân dân tệ/tháng, không bao gồm tiền ăn uống, y tế và có thể nhiều hơn nếu cần chăm sóc đặc biệt.

Ông Zhang Jing, nhà sáng lập “80 yanglao” - một nền tảng giúp người cao tuổi hiểu rõ về hưu trí và lương hưu - cho biết ngay cả ở thành phố, nhiều người già vẫn muốn làm việc vì họ không muốn trở thành gánh nặng cho con cái.

“Nhà ở, giá thực phẩm tăng, chăm sóc con cháu, điều gì mà không tốn tiền chứ?”, Zhang nói. “Một số bậc cha mẹ đã nghỉ hưu vẫn đang hỗ trợ tài chính cho con cái đã trưởng thành hoặc chăm sóc con cháu không công, đó cũng là một cách tạo ra giá trị.”

Theo một cuộc khảo sát chung do công ty bảo hiểm AIA Group và CASS công bố vào tháng 10, có tới 64,5% tầng lớp trung lưu thành thị Trung Quốc không có kế hoạch nghỉ hưu hoặc không có ý nghĩ về việc đó. Chỉ 28% có ý định nghỉ hưu và khoảng 30,8% cho biết muốn được con cái chăm sóc.

Song việc không thể nghỉ hưu do áp lực tài chính không phải là vấn đề của riêng Trung Quốc. Tại Hàn Quốc, 34,1% người trên 65 tuổi đang tham gia thị trường lao động, với 43,4% sống trong cảnh nghèo đói. Tại Nhật Bản, trên 1/4 người từ 65 tuổi trở lên vẫn đang làm việc.

Zhang Jingwei, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Tài chính Chongyang cho biết: “Nếu không có hệ thống hỗ trợ lương hưu chất lượng, những người trẻ tuổi sẽ không muốn kết hôn và sinh con. Chỉ khi người cao tuổi có thể tận hưởng tuổi già và được đảm bảo về kinh tế, thì lo lắng ở các nhóm tuổi khác nhau mới có thể được giải quyết”.