Một binh sĩ Ukraine đang điều khiển UAV trong xung đột với Nga. Ảnh: Bộ Quốc phòng Ukraine/X
Theo nhận định của chuyên gia Kateryna Bondar, thành viên của Trung tâm AI Wadhwani tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) có trụ sở tại Mỹ mới đây, cuộc xung đột tại Ukraine đã trở thành một "phòng thí nghiệm chiến tranh khổng lồ", không chỉ thử thách ý chí kiên cường của một quốc gia mà còn phơi bày những điểm yếu và cơ hội đổi mới trong ngành công nghiệp quốc phòng toàn cầu.
Đặc biệt, câu chuyện về việc Ukraine đã chuyển mình từ một hệ thống quốc phòng trì trệ sang một quốc gia mới nổi về công nghệ không người lái (UAV) chỉ trong 3 năm đang cung cấp những bài học quý giá cho Mỹ và các đồng minh – những quốc gia vẫn còn bị ràng buộc bởi các quy trình quan liêu và tập trung hóa.
Khi xung đột với Nga bùng phát năm 2022, giới lãnh đạo Ukraine đã phải đối mặt với một thực tế khắc nghiệt: nền tảng công nghiệp quốc phòng được thừa hưởng từ thời Liên Xô đầy rẫy vấn đề, thậm chí là trì trệ thể chế và văn hóa khép kín. Tuy nhiên, thay vì cải cách chậm chạp, Ukraine đã trải qua một quá trình chuyển đổi thời chiến ngoạn mục. Chỉ trong ba năm, quốc gia này đã xây dựng một hệ sinh thái công nghệ quốc phòng tập trung vào các hệ thống không người lái linh hoạt và cạnh tranh.
Bà Bondar lưu ý, hàng chục cuộc phỏng vấn với các quan chức, doanh nhân và sĩ quan quân đội Ukraine đã kể lại câu chuyện về sự thay đổi này dưới áp lực cực độ của cuộc chiến. Những bài học cốt lõi rút ra cho Mỹ và các đồng minh là rõ ràng: bất kỳ nỗ lực nghiêm túc nào để chuẩn bị cho các cuộc chiến tranh trong tương lai đều phải kết hợp các lựa chọn cho sự phân cấp triệt để, đổi mới từ dưới lên và tính năng động trong cơ sở công nghiệp quốc phòng. Ukraine đang chứng minh cách điều chỉnh lĩnh vực quốc phòng của mình để ứng phó với các thách thức hiện đại bằng tốc độ, sự linh hoạt và sự khéo léo về công nghệ.
Trên cơ sở đó, thành công của Ukraine được xây dựng dựa trên một số yếu tố then chốt:
Thứ nhất, thị trường quốc phòng "ưu tiên thương mại": Ukraine đã thể chế hóa một thị trường quốc phòng riêng biệt, tập trung chủ yếu vào các hệ thống tiên tiến như nền tảng không người lái. Họ phân bổ một khoản ngân sách riêng và song song trong chi tiêu quốc phòng, đồng thời đơn giản hóa và giảm thiểu triệt để các quy định mua sắm phiền hà. Thay vì dựa vào tổ hợp công nghiệp quân sự truyền thống, Ukraine đã chuyển sang khu vực thương mại, thiết lập một khuôn khổ pháp lý mới cho phép mua sắm và tích hợp nhanh chóng công nghệ UAV từ các nhà cung cấp phi truyền thống.
Thứ hai, tập trung vào công nghệ không người lái và phần mềm chuyên sâu: Ban đầu, thị trường ưu tiên này gần như chỉ tập trung vào thiết bị bay không người lái thương mại, nhưng sau đó đã mở rộng đáng kể. Phạm vi hiện bao gồm các hệ thống không người lái tấn công tầm xa, thiết bị không người lái trên bộ và trên biển, cùng với tác chiến điện tử, trinh sát điện tử, cảm biến tiên tiến, thông tin liên lạc an toàn và các phần mềm hỗ trợ trí tuệ nhân tạo (AI) cho điều hướng tự động và nhận dạng mục tiêu.
Thứ ba, đồng bộ quy trình mua sắm với chu trình phát triển sản phẩm thương mại: Ukraine đã loại bỏ các thủ tục, mốc thời gian ra quyết định và cơ chế giám sát không cần thiết, điều chỉnh quy trình mua sắm để phù hợp hơn với cách thức phát triển và mua sắm thiết bị bay không người lái trong bối cảnh thương mại, đảm bảo sự thống nhất giữa chính phủ và ngành công nghiệp.
Thứ tư, phân cấp mạnh mẽ việc mua sắm quốc phòng: Các đơn vị quân đội được trao thẩm quyền và ngân sách để mua các hệ thống họ cần trực tiếp từ danh sách do Bộ Quốc phòng Ukraine phê duyệt. Điều này cho phép mua sắm nhanh hơn, phản ứng nhanh hơn với nhu cầu thời gian thực của các hoạt động tiền tuyến, tăng cường khả năng thích ứng hoạt động và giảm sự phụ thuộc vào các quy trình quan liêu tập trung. Để so sánh, các đơn vị quân đội trong Bộ Quốc phòng Mỹ (DOD) không có quyền mua sắm các hệ thống và thiết bị quân sự.
Thứ năm, sử dụng công cụ truyền thông kỹ thuật số an toàn: Dựa trên thành công trong quản trị kỹ thuật số, Ukraine đã áp dụng phương pháp tương tự cho lĩnh vực quốc phòng. Việc số hóa đã đẩy nhanh việc hợp lý hóa quá trình đánh giá và đưa quân đội với ngành công nghiệp vào sự hợp tác thực tế, đặt nền móng cho một hệ thống đổi mới quốc phòng linh hoạt và phản ứng nhanh hơn.
Chuyên gia Bondar kết luận: trường hợp của Ukraine là một ví dụ quan trọng về cách tự điều chỉnh các lĩnh vực quốc phòng của mình để ứng phó với các mối đe dọa hiện đại. Sự linh hoạt, tốc độ và khả năng thích ứng thông qua việc tận dụng khu vực thương mại, phân cấp quyền lực và thúc đẩy đổi mới từ dưới lên đang trở thành những yếu tố sống còn trong các cuộc chiến tranh hiện đại. Mỹ và các đồng minh cần nhìn nhận và áp dụng những bài học này để giải phóng tiềm năng đổi mới, đảm bảo sự sẵn sàng và khả năng cạnh tranh trong tương lai.