Cuộc bầu cử năm nay diễn ra trong một bối cảnh đất nước Nhật Bản vừa hứng chịu "cú sốc" khi cựu Thủ tướng Abe Shinzo bị bắn trọng thương trong lúc đang phát biểu vận động tranh cử cho một ứng cử viên của đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền ở thành phố Nara, miền Tây Nhật Bản ngày 8/7 và không qua khỏi. Phát biểu với các phóng viên sau đó, Thủ tướng Kishida Fumio cam kết sẽ tổ chức một cuộc bầu cử “tự do và công bằng”.
Toàn cảnh một phiên họp Quốc hội Nhật Bản tại thủ đô Tokyo. Ảnh tư liệu: Kyodo/TTXVN
Trong cuộc bầu cử này, liên minh cầm quyền giữa đảng LDP của Thủ tướng Kishida Fumio và đảng Công minh chỉ đặt mục tiêu duy trì thế đa số ở thượng viện. Theo giới phân tích, đây là mục tiêu khá khiêm tốn và liên minh cầm quyền có thể sẽ hoàn thành mục tiêu này một cách dễ dàng, nhất là khi tỷ lệ ủng hộ dành cho LDP và nội các của Thủ tướng Kishida đều đang khá cao, trong khi phe đối lập đang bị chia rẽ nghiêm trọng.
Thượng viện Nhật Bản có tổng cộng 248 ghế, trong đó 50% số ghế được bầu lại theo định kỳ 3 năm một lần. Trong cuộc bầu cử năm nay, có 125 trong số 248 ghế sẽ được bầu lại, trong đó có 74 ghế được bầu trực tiếp ở các khu vực bầu cử, 50 ghế được bầu theo hình thức đại diện tỷ lệ và 1 ghế được bầu bổ sung ở tỉnh Kanagawa. Tham gia chạy đua vào thượng viện có 545 ứng cử viên, cao nhất từ trước tới nay, trong đó có 367 ứng cử viên tranh cử theo hình thức bầu cử trực tiếp ở các khu vực bầu cử và 178 ứng cử viên tranh cử theo hình thức đại diện tỷ lệ.
Trao đổi với phóng viên TTXVN trước thềm cuộc bầu cử, ông Yu Uchiyama, Giáo sư khoa học chính trị của Đại học Tokyo, đánh giá: “Thủ tướng Kishida đặt mục tiêu duy trì thế đa số của liên minh cầm quyền ở thượng viện sau cuộc bầu cử này. Điều này có nghĩa ngoài 70 ghế ở thượng viện chưa tới thời điểm phải bầu lại, gồm 56 ghế của LDP và 14 ghế của đảng Công minh, liên minh cầm quyền cần phải giành thêm 55 ghế trong cuộc bầu cử này”. Giáo sư Uchiyama nhận định liên minh cầm quyền gần như chắc chắn sẽ giành được thế đa số ở thượng viện sau cuộc bầu cử. Thậm chí, nhiều khả năng LDP và đảng Công minh sẽ giành hơn 50% trong tổng số 125 ghế sẽ được bầu lại.
Kết quả thăm dò dư luận do các phương tiện thông tin đại chúng Nhật Bản thực hiện sau khi chiến dịch tranh cử thượng viện bắt đầu vào ngày 22/6 đều cho thấy liên minh cầm quyền có thể sẽ giành đa số ghế ở thượng viện sau cuộc bầu cử này. Thậm chí, kết quả thăm dò dư luận hồi đầu tuần của các hãng tin Kyodo và Jiji Press còn cho thấy riêng LDP có thể giành tới hơn 60 trong tổng số 125 ghế được bầu lại lần này, tăng ít nhất 5 ghế so với trước bầu cử, trong khi đảng Công minh có thể sẽ giữ nguyên số ghế có trước bầu cử.
Về phía phe đối lập, theo kết quả thăm dò dư luận do Kyodo thực hiện trong các ngày từ 2 đến 5/7, đảng Dân chủ lập hiến Nhật Bản (CDPJ) có thể gặp khó khăn trong việc duy trì 23 ghế có trước bầu cử, còn đảng Cộng sản Nhật Bản (JCP) có thể giữ nguyên số ghế. Trong khi đó, đảng Dân chủ vì nhân dân (DPFP) có thể mất một nửa số ghế. Ở chiều ngược lại, đảng Duy tân Nhật Bản (JIP), một đảng có trụ sở chính ở Osaka và đang nổi lên như lực lượng cải cách có khả năng thay thế LDP, có thể sẽ giành thêm một số lượng ghế đáng kể so với trước bầu cử.
Các cuộc thăm dò dư luận đều cho thấy vẫn còn một tỷ lệ khá lớn người được hỏi chưa quyết định bỏ phiếu cho ai hoặc cho đảng nào. Có 39,6% tham gia cuộc thăm dò dư luận của Kyodo chưa quyết định sẽ bỏ phiếu cho ai trong hình thức bầu cử trực tiếp ở các khu vực bầu cử và 38,1% chưa quyết định bỏ phiếu cho đảng nào trong hình thức đại diện tỷ lệ. Mặc dù vậy, giới phân tích cho rằng kết quả bầu cử thực tế sẽ không thay đổi nhiều. Lý giải về vấn đề này, Giáo sư Uchiyama cho biết LDP bước vào cuộc bầu cử với tỷ lệ ủng hộ khá cao từ công chúng. Theo kết quả các thăm dò dư luận hồi cuối tháng 6 của NHK, tỷ lệ ủng hộ đối với nội các lên tới hơn 50%, một trong những mức cao nhất kể từ tháng 7/2013, thời điểm nhà lãnh đạo LDP khi đó là ông Abe Shinzo được người dân rất tín nhiệm sau khi trở lại nắm quyền vào tháng 12/2012. Bản thân LDP cũng có tỷ lệ ủng hộ cao hơn nhiều so với các đảng đối lập. Tỷ lệ ủng hộ đối với đảng này trong cuộc thăm dò dư luận của NHK lên tới 35,6%, cao hơn rất nhiều so với con số 6% của đảng đối lập lớn nhất là CDPJ, 4,8% của JIP, 2,6% của JCP và 1,3% của DPFP.
Trong khi đó, nội bộ phe đối lập đang bị chia rẽ nghiêm trọng. Trong các cuộc bầu cử thượng viện năm 2016 và 2019, phe đối lập đã hợp tác với nhau để giới thiệu các ứng cử viên duy nhất ở hầu hết các khu vực bầu cử một ghế, nhưng chỉ giành chiến thắng ở 11 khu vực bầu cử vào năm 2016 và 10 khu vực bầu cử vào năm 2019. Trong cuộc bầu cử thượng viện lần này, theo Giáo sư Uchiyama, các đảng đối lập chỉ đạt được đồng thuận về việc giới thiệu các ứng cử viên duy nhất ở 11 trong tổng số 32 khu vực bầu cử một ghế. Ở các khu vực bầu cử còn lại, họ giới thiệu các ứng cử viên của riêng mình. Điều này có thể sẽ khiến phiếu bầu dành cho các ứng cử viên đối lập bị phân tán.
Trong bối cảnh đó, vấn đề mà giới phân tích quan tâm nhất trong cuộc bầu cử năm nay là liệu phe ủng hộ việc sửa đổi Hiến pháp có thể giành được thế đa số 2/3 (tức là ít nhất 166 ghế) ở thượng viện sau bầu cử hay không. Đây là điều kiện tiên quyết để Thủ tướng Kishida khởi động tiến trình sửa đổi Hiến pháp ở quốc hội sau khi phe ủng hộ sửa đổi Hiến pháp đã giành thế đa số 2/3 ở hạ viện trong cuộc bầu cử năm ngoái. Trong cương lĩnh tranh cử năm nay, LDP đặt mục tiêu “cập nhật” Hiến pháp, vốn chưa được sửa đổi kể từ khi ban hành vào năm 1946, một phần để làm rõ hơn tình trạng pháp lý của Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (SDF) trong văn bản này. Trong số 123 ghế ở thượng viện chưa tới thời điểm bầu lại, có 84 ghế do các nghị sỹ thuộc phe ủng hộ sửa đổi Hiến pháp. Họ thuộc về 4 đảng, gồm LDP, đảng Công minh, JIP và DPFP cùng với nghị sỹ độc lập Seiko Hashimoto. Vì vậy, để có được thế đa số 2/3 ở Thượng viện, phe ủng hộ sửa đổi Hiến pháp cần giành được ít nhất 82 ghế trong cuộc bầu cử này.
Theo kết quả thăm dò của các phương tiện truyền thông Nhật Bản, phe ủng hộ sửa đổi Hiến pháp đang đứng trước cơ hội rất lớn để giành được số ghế trên. Nếu các lực lượng ủng hộ sửa đổi Hiến pháp giành được thế đa số 2/3 ở thượng viện, điều đó sẽ mở ra cơ hội rất lớn để Thủ tướng Kishida trở thành nhà lãnh đạo đầu tiên của Nhật Bản có thể tiến hành sửa đổi Hiến pháp.
Bình luận về chính trường Nhật Bản sau cuộc bầu cử thượng viện, Giáo sư Uchiyama cho rằng chừng nào phe đối lập vẫn còn bị chia thành nhiều đảng, lực lượng ủng hộ phe đối lập sẽ bị phân tán giữa các đảng này và LDP sẽ chưa bị đánh bại. Ngay cả khi sự ủng hộ đối với JIP đang tăng, tâm lý của công chúng đang ngả về phía các đảng cầm quyền, trong khi sự hợp tác giữa các đảng đối lập lại đang suy yếu. Vì vậy, LDP vẫn có thể duy trì ưu thế vượt trội của mình trong tương lai.