Đó là nhận định của bà Dương Phương Thảo - Tham tán thương mại Việt Nam tại Italy khi trả lời phỏng vấn phóng viên TTXVN nhân kỷ niệm 5 năm ngày EVFTA có hiệu lực (1/8/2020 - 1/8/2025). Bà nhấn mạnh EVFTA đã tạo động lực quan trọng, giúp hai quốc gia vượt qua nhiều thách thức toàn cầu như đại dịch COVID-19, xung đột địa chính trị và lạm phát.
Tham tán thương mại Việt Nam tại Italy Dương Phương Thảo trả lời phóng viên TTXVN. Ảnh: Trường Dụy/TTXVN
Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, EVFTA đã chứng tỏ vai trò then chốt khi tổng kim ngạch thương mại hàng hóa hai chiều giữa Việt Nam và Italy tăng ấn tượng 49%, từ 4,62 tỷ USD năm 2020 lên 6,91 tỷ USD năm 2024. Xuất khẩu của Việt Nam sang Italy tăng 58%, đạt 4,94 tỷ USD. Các mặt hàng chủ lực tăng trưởng vượt bậc bao gồm: sắt thép (tăng hơn 9 lần), máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (tăng 131,7%), giày dép (tăng 88%), cà phê (tăng 105%), máy móc, thiết bị, dụng cụ phụ tùng (tăng 97,5%) và phương tiện vận tải cùng phụ tùng (tăng 82%). Không chỉ vậy, một số ngành cũng ghi nhận mức tăng trưởng đáng kể, trong đó dệt may tăng 42,3%, chất dẻo nguyên liệu tăng 245%, thủy sản tăng 2,2%, túi xách, ví, vali, mũ, ô tăng 35,7%, sản phẩm từ sắt thép tăng 57,7%, sản phẩm mây, tre, cói và thảm tăng 76,3% và hạt tiêu tăng 304,1%. Chỉ có hạt điều giảm nhẹ 8,1%, đạt 38,3 triệu USD.
Ở chiều ngược lại, nhập khẩu của Việt Nam từ Italy đạt 1,97 tỷ USD, tăng 30%, tập trung vào máy móc, thiết bị và các sản phẩm cao cấp như rượu vang.
EVFTA đã mang lại lợi thế thuế quan rõ rệt, thúc đẩy xuất khẩu nông sản, thủy sản, dệt may và điện tử của Việt Nam, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc nhập khẩu công nghệ và hàng hóa cao cấp từ Italy. Hiệp định này đã giúp Việt Nam củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh gián đoạn nguồn cung. Chính phủ và doanh nghiệp Italy ưu tiên Việt Nam là thị trường quốc tế hóa hàng đầu, với sự hỗ trợ từ các định chế tài chính, thông qua bảo lãnh tín dụng và nền tảng kết nối doanh nghiệp nhỏ và vừa. EVFTA không chỉ mở rộng thị trường mà còn thúc đẩy cải cách thể chế tại Việt Nam, định hướng sản xuất xanh và thu hút đầu tư từ Italy vào công nghệ và năng lượng tái tạo.
Bà Dương Phương Thảo nhận định EVFTA đã mở ra nhiều cơ hội lớn cho các ngành xuất khẩu của Việt Nam sang Italy. Ngành sắt thép và sản phẩm từ sắt thép tăng trưởng mạnh mẽ nhờ nhu cầu hạ tầng tại Italy và ưu đãi thuế quan từ EVFTA. Máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện cũng phát triển vượt bậc, dù phần lớn đến từ các doanh nghiệp FDI. Cà phê, hạt tiêu và giày dép đã tận dụng tốt lợi thế thuế quan, tuy nhiên, phần lớn sản phẩm nông sản vẫn ở dạng thô, giá trị gia tăng thấp do hạn chế về công nghệ chế biến và truy xuất nguồn gốc. Ngành dệt may, túi xách, ví, vali, mũ, ô, dù hưởng lợi từ lộ trình giảm thuế, nhưng phải đối mặt với cạnh tranh về giá từ Trung Quốc và Bangladesh, cùng với yêu cầu cao về thẩm mỹ của thị trường Italy. Các sản phẩm mây, tre, cói, thảm và chất dẻo nguyên liệu cũng ghi nhận tăng trưởng đáng kể. Máy móc, thiết bị, phương tiện vận tải và phụ tùng được hưởng lợi từ nhu cầu hiện đại hóa tại Việt Nam và ưu đãi thuế nhập khẩu.
Về nhập khẩu, Việt Nam tăng cường nhập máy móc, thiết bị từ Italy, hỗ trợ hiện đại hóa sản xuất dệt may và chế biến thực phẩm. Các sản phẩm cao cấp như rượu vang, pho mát Italy ngày càng được ưa chuộng nhờ tầng lớp trung lưu tăng và lộ trình giảm thuế EVFTA. Lĩnh vực năng lượng tái tạo cũng ghi dấu ấn với các dự án năng lượng xanh, phù hợp với chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam.
Tuy nhiên, không phải ngành nào cũng tận dụng được hiệu quả từ EVFTA. Ngành thủy sản đối mặt với "thẻ vàng" IUU, hạn chế xuất khẩu tôm và cá tra sang Italy. Chi phí vận chuyển cao và thời gian giao hàng lâu ảnh hưởng đến độ tươi ngon và giá cả cạnh tranh. Tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm khắt khe của EU đòi hỏi đầu tư lớn vào quy trình nuôi trồng, vượt ngoài khả năng của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ. Ngành dệt may, giày dép và nguyên phụ liệu dệt may, da, giày gặp khó do phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc, không đáp ứng quy tắc xuất xứ EVFTA. Yêu cầu sản xuất bền vững và công nghệ xanh đặt ra thách thức về chi phí. Ngành công nghiệp hỗ trợ còn non yếu, phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu, khiến sản phẩm điện tử khó tận dụng ưu đãi thuế. Thiếu nhân lực chất lượng cao và đầu tư nghiên cứu hạn chế khả năng cạnh tranh với Italy, vốn mạnh về công nghệ cao.
Để khắc phục những rào cản này, bà Dương Phương Thảo nhấn mạnh rằng doanh nghiệp Việt Nam cần tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn vệ sinh và kiểm dịch của EU, đầu tư vào sản xuất sạch và truy xuất nguồn gốc. Việc gỡ "thẻ vàng" IUU là cấp bách để duy trì ưu đãi thuế cho thủy sản. Hợp tác với các nhà thiết kế Italy để nâng cấp sản phẩm dệt may, nội thất, đáp ứng thị hiếu thời trang Milan là hướng đi tiềm năng. Ngành điện tử và sắt thép cần chuyển hướng sản xuất sản phẩm đặc chủng, giá trị cao để tránh cạnh tranh giá rẻ. Đầu tư nghiên cứu và phát triển, cùng liên kết với các tập đoàn Italy, sẽ giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Việt Nam đã và đang nỗ lực cải cách để đáp ứng các cam kết của EVFTA, nổi bật là việc ban hành Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022 nhằm tăng cường bảo hộ bản quyền, sáng chế, tạo điều kiện cho các thương hiệu Italy đầu tư tại Việt Nam. Môi trường kinh doanh cũng được cải thiện đáng kể với việc cắt giảm thủ tục hành chính và rút ngắn thời gian cấp phép, thu hút sự quan tâm từ các định chế tài chính Italy. Tuy nhiên, tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm và quy tắc xuất xứ vẫn là rào cản lớn, đặc biệt trong dệt may và thủy sản. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ thiếu nguồn lực để đáp ứng yêu cầu sản xuất xanh và lao động bền vững của EU.
Để tận dụng tối đa EVFTA và nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị khu vực, bà Dương Phương Thảo đề xuất Việt Nam cần tập trung cải thiện logistics thông qua đầu tư hạ tầng cảng biển và số hóa thủ tục hải quan. Đường bay thẳng Hà Nội - Milan, khai trương ngày 1/7/2025, là cơ hội lớn để giảm chi phí và thời gian vận chuyển. Phát triển công nghiệp hỗ trợ là yếu tố then chốt, với các chính sách ưu đãi thuế và tín dụng để sản xuất nguyên liệu nội địa, đáp ứng quy tắc xuất xứ EVFTA. Thu hút công nghệ từ Italy, đặc biệt trong máy móc nông nghiệp, cơ khí chính xác và chế biến thực phẩm, sẽ giúp hiện đại hóa sản xuất. Hợp tác với các nhà thiết kế Italy để nâng cấp sản phẩm dệt may, nội thất, đáp ứng thị hiếu châu Âu, cũng là hướng đi tiềm năng.
Trong cuộc gặp song phương tại Hội nghị Kinh tế Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) ở Calabria hồi tháng 7/2024, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên và Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Italy Antonio Tajani đã thảo luận việc tăng cường hợp tác kinh tế. Italy đã lựa chọn Việt Nam tổ chức diễn đàn kinh doanh, tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên như máy móc (nông nghiệp, công cụ cơ khí, máy chế biến đá và dệt may), chuyển đổi năng lượng và kinh tế tuần hoàn, hạ tầng và giao thông (bao gồm hàng không vũ trụ), công nghệ cao (dược phẩm, y tế, bán dẫn và trí tuệ nhân tạo). Đây là cơ hội lớn để hai bên nhận diện các lĩnh vực hợp tác cụ thể, cùng có lợi và cụ thể hóa tiềm năng hợp tác trong tương lai.
Bà Dương Phương Thảo kỳ vọng EVFTA sẽ tiếp tục thúc đẩy thương mại và đầu tư bền vững, giúp Việt Nam chuyển dịch sang kinh tế xanh và công nghệ cao. Với Italy, hợp tác trong máy móc, năng lượng tái tạo, thời trang và công nghệ cao sẽ là trọng tâm. Để đảm bảo hiệu quả lâu dài, Việt Nam cần ưu tiên chuyển giao công nghệ từ Italy, đặc biệt trong máy móc nông nghiệp, cơ khí chính xác và công nghệ cao. Nâng cấp công nghiệp hỗ trợ để giảm phụ thuộc linh kiện nhập khẩu là yếu tố then chốt. Hợp tác với các viện thiết kế Italy, đặc biệt tại Milan, sẽ giúp phát triển sản phẩm giá trị cao. Đầu tư vào sản xuất xanh, sử dụng năng lượng tái tạo và đào tạo nhân lực chất lượng cao cũng cần được đẩy mạnh.
Thách thức lớn hơn đến từ việc EU đẩy nhanh đàm phán FTA với các nước ASEAN khác như Thái Lan, Indonesia và Malaysia. Nếu Thái Lan ký FTA vào năm 2026, thuế ưu đãi tương tự EVFTA sẽ làm giảm lợi thế của Việt Nam, đặc biệt trong nông sản và dệt may. Thái Lan đang tăng xuất khẩu gạo và trái cây sang châu Âu, cạnh tranh trực tiếp với cà phê và hạt tiêu Việt Nam. Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung và mức thuế đối ứng 20% của Mỹ áp với hàng Việt Nam từ tháng 8 tới càng gây áp lực lên chuỗi cung ứng. Do đó, tập trung vào chất lượng, thiết kế và sản xuất bền vững là cách để Việt Nam duy trì vị thế cạnh tranh và tận dụng tối đa cơ hội từ quan hệ đối tác chiến lược với Italy.