Rùa được trưng bày tại Triển lãm siêu bò sát tại Anaheim, Mỹ, ngày 4/1/2020. Ảnh: THX/ TTXVN
Loài bò sát bao gồm nhiều nhóm động vật máu lạnh, hô hấp bằng phổi, có da được bao phủ bởi vảy hoặc tấm sừng như rắn, thằn lằn, rùa, kỳ nhông, cá sấu và khủng long.
Để thu hẹp khoảng trống trong công tác đánh giá, các nhà khoa học đã phát triển Chỉ số Bảo tồn Chủ động (PCI – Proactive Conservation Index) nhằm xác định mức độ ưu tiên bảo tồn của các loài trong tương lai. Chỉ số này tính đến các mối đe dọa tiềm ẩn như biến đổi khí hậu, thay đổi mục đích sử dụng đất và sự xâm nhập của các loài ngoại lai, đồng thời xem xét đặc điểm sinh học của từng loài như kích thước cơ thể, tốc độ sinh sản và phạm vi phân bố.
Phó Giáo sư Uri Roll thuộc Khoa Sinh thái học sa mạc Mitrani ở Sde-Boker cho biết việc mất môi trường sống và khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên đang đẩy nhiều loài hoang dã đến bờ vực tuyệt chủng với tốc độ chưa từng có.
Nhóm nghiên cứu cho biết phần lớn các công cụ đánh giá nguy cơ tuyệt chủng hiện nay dựa vào dữ liệu quá khứ, trong khi các mối đe dọa trong tương lai lại được dự báo sẽ trầm trọng hơn nhiều.
Nhóm nghiên cứu đã sử dụng PCI để đánh giá mức độ ưu tiên bảo tồn của 33.560 loài động vật có xương sống trên cạn toàn cầu, bao gồm 10.892 loài bò sát, 5.658 loài thú, 10.078 loài chim và 6.932 loài lưỡng cư, với các mốc thời gian dự báo cho năm 2050 và 2100.
Kết quả được so sánh với Danh sách Đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) – khuôn khổ phổ biến nhất để đánh giá nguy cơ tuyệt chủng. PCI cho thấy kết quả tương đồng với IUCN ở nhiều loài, nhưng đồng thời bổ sung góc nhìn hướng tới tương lai.
Theo các nhà khoa học, PCI có thể giúp các nhà quản lý bảo tồn sử dụng hiệu quả nguồn lực hạn chế, chuyển từ chiến lược phản ứng sang chủ động. Công cụ này cũng cho phép đánh giá các loài ít được nghiên cứu và xây dựng các kịch bản bảo tồn theo vùng và theo mức độ đe dọa.
Theo nhóm nghiên cứu, phương pháp mới tập trung vào tương lai đã chỉ ra nhiều loài và khu vực cần được chú ý nhiều hơn so với những gì các công cụ hiện tại đề xuất, đặc biệt là các loài bò sát, khu vực khô hạn, đảo nhiệt đới và rừng núi nhiệt đới. Nhóm cũng đã phát triển một ứng dụng web thân thiện, cho phép người dùng tự tính toán điểm PCI cho bất kỳ loài hoặc khu vực nào dựa trên mức độ nghiêm trọng của các mối đe dọa và đặc điểm sinh học của từng loài.
Biến đổi khí hậu, thay đổi sử dụng đất và biển, khai thác động vật quá mức, cùng với sự lan rộng của loài ngoại lai đang khiến nhiều quần thể bị suy giảm nghiêm trọng. Dự báo đến năm 2100, có tới 41% động vật có xương sống trên cạn sẽ phải đối mặt với điều kiện khí hậu cực đoan, trong khi thay đổi sử dụng đất có thể khiến chúng mất tới 11% môi trường sống mỗi thập kỷ.
Những mối đe dọa này xuất phát từ sự gia tăng dân số toàn cầu, dự kiến tăng 30% vào năm 2100, cùng mức tiêu thụ tài nguyên bình quân đầu người ngày càng lớn, đẩy nhanh khủng hoảng đa dạng sinh học trên phạm vi toàn cầu.