Giải thưởng Nobel Vật lý được công bố một ngày sau Nobel Y Sinh vinh danh bộ ba nhà khoa học Mary Brunkow, Fred Ramsdell (cùng là người Mỹ) và Shimon Sakaguchi (Nhật Bản) vì khám phá ra cơ chế tự điều hòa của hệ miễn dịch – những “vệ sĩ” sinh học giúp cơ thể con người duy trì trạng thái cân bằng mong manh giữa tấn công và bảo vệ. Và khi Y học tìm cách giữ gìn sự sống, Vật lý lại tiếp tục hành trình khám phá những giới hạn sâu thẳm nhất của tự nhiên.
Theo giới phân tích, lý thuyết sóng nhỏ (wavelet theory) đang nổi lên như một trong những ứng viên sáng giá nhất. Dù nghe có vẻ trừu tượng, nhưng chính lý thuyết Toán học này lại đứng sau mọi hình ảnh mà thế giới hiện đại đang tạo ra và chia sẻ mỗi ngày – từ bức ảnh chụp trên điện thoại cho tới những đoạn video phát trực tuyến. Nhà nghiên cứu David Pendlebury thuộc hãng phân tích Clarivate (nơi chuyên dự đoán những người có khả năng đoạt giải Nobel dựa trên số lượng công trình nghiên cứu được trích dẫn của họ) nhận định: “Lý thuyết sóng nhỏ đã trở thành ngôn ngữ toán học của kỷ nguyên hình ảnh.” Ba nhà khoa học được nhắc đến nhiều nhất trong lĩnh vực này là nhà Vật lý Ingrid Daubechies (người Bỉ), cùng hai nhà Toán học người Pháp Stephane Mallat và Yves Meyer - những người đã biến công trình Toán học tưởng chừng thuần túy thành nền tảng cho công nghệ nén dữ liệu hiện đại.
Một công trình khác cũng được kỳ vọng cao là lĩnh vực vật liệu siêu cấu trúc (metamaterials) – nơi các nhà khoa học tìm cách điều khiển ánh sáng và sóng điện từ theo những cách chưa từng có. Nhà Vật lý người Anh John B. Pendry - người đặt nền móng cho khái niệm “áo choàng tàng hình” – đã quay trở lại trong danh sách những ứng viên tiềm năng. Nhà báo khoa học Lars Brostrom của Đài Sveriges Radio bình luận: “Chúng ta đã nói về họ suốt nhiều năm liền và thường thì khi dư luận ngừng bàn tán, đó lại là khoảnh khắc Nobel gõ cửa”.
Không kém phần hấp dẫn là cuộc đua trong lĩnh vực thông tin lượng tử, nơi con người đang tìm cách khai thác những nguyên lý lạ thường của cơ học lượng tử để xây dựng máy tính và hệ thống mã hóa thế hệ mới. Những cái tên như Peter Shor, Gilles Brassard, Charles H. Bennett và David Deutsch được coi là “4 trụ cột” của ngành – những người đã đặt nền móng cho kỷ nguyên mà bit nhường chỗ cho qubit, mở ra cách hoàn toàn mới để thế giới lưu trữ và xử lý thông tin.
Bên cạnh đó, nhiều nhà quan sát cũng kỳ vọng giải thưởng năm nay sẽ tôn vinh Vật lý Thiên văn, lĩnh vực luôn gợi cảm hứng mạnh mẽ với công chúng. Các nhà khoa học Carlos Frenk, Julio Navarro và Simon White được đề cập nhiều với các mô hình về sự hình thành của thiên hà. Một số khác lại tin rằng lý thuyết giãn nở vũ trụ – do nhà Vật lý lý thuyết người Mỹ Alan Guth và nhà Vật lý lý thuyết Andrei Linde (người Mỹ gốc Nga) khởi xướng – có thể được vinh danh, bởi nghiên cứu của họ đã giải thích cách vũ trụ mở rộng cấp số nhân chỉ trong khoảnh khắc đầu tiên sau vụ nổ Big Bang. Và ở ranh giới giữa Vật lý và công nghệ nano, công trình phát triển kính hiển vi lực nguyên tử của nhà Vật lý người Thụy Sĩ Christoph Gerber, cho phép quan sát vật chất ở cấp độ nguyên tử, cũng được xem là một ứng viên đáng giá.
Năm ngoái, Nobel Vật lý 2024 đã gây bất ngờ khi vinh danh hai “cha đẻ” của trí tuệ nhân tạo (AI) Geoffrey Hinton và John Hopfield – những người từng cảnh báo rằng chính các phát minh của họ có thể làm thay đổi, thậm chí đe dọa, tương lai nhân loại.
Sau giải thưởng Vật lý, chủ nhân của giải Nobel Hóa học 2025 sẽ được công bố vào ngày 8/10, tiếp đó là Văn học (9/10), Hòa bình (10/10) và cuối cùng là chủ nhân Nobel Kinh tế (14/10). Theo truyền thống, các nhà khoa học đoạt giải sẽ được Nhà vua Thụy Điển Carl XVI Gustaf trao bằng chứng nhận, Huy chương Vàng và 1 triệu USD tiền thưởng trong buổi lễ trang trọng ngày 10/12, đúng vào ngày mất của nhà khoa học Alfred Nobel – người đã biến di chúc của mình thành di sản bất tử, để vinh danh những bộ óc làm thay đổi thế giới.