Đầu những năm 1960, phong trào đấu tranh vì dân quyền có những bước tiến ở Mỹ, tuy nhiên phản ứng quyết liệt từ tổ chức Ku Klux Klan (Klan) và những tổ chức khác cũng ngày càng tăng. Trong số nhiều người tham gia vào “Kế hoạch mùa hè Mississippi” có ba sinh viên là James Chaney, Andrew Goodman và Michael Schwerner. Sự mất tích đột ngột của họ vào ngày 21/6/1964 ở Mississippi đã làm nóng dư luận khắp nước Mỹ. Tổng thống Johnson đã yêu cầu FBI điều tra và giải quyết nhanh chóng vụ việc. Tuy nhiên, phải mất nhiều thập kỷ, vụ án mới cơ bản được giải quyết.
Kỳ 1: Mùa hè tự do
Năm 1964, một phong trào đấu tranh vì dân quyền có tên “Mùa hè tự do” đã nổ ra nhằm giúp đăng ký bầu cử cho những người Mỹ gốc Phi ở miền nam nước Mỹ. Hàng ngàn sinh viên và những nhà hoạt động dân quyền, cả da đen và da trắng, đã gia nhập “Tổ chức vì sự bình đẳng chủng tộc” (CORE) và đi tới các tiểu bang miền nam để lập danh sách cử tri. Trong bầu không khí đó, ba thành viên của tổ chức đấu tranh vì dân quyền đã bị các thành viên của tổ chức Ku Klux Klan (Klan) sát hại. Tổ chức Klan được biết đến là một hội kín với chủ trương đề cao thuyết “Người da trắng thượng đẳng”, chủ nghĩa bài Do thái, bài Công giáo, chống Cộng sản, chống đồng tính luyến ái và chủ nghĩa địa phương. Klan thường sử dụng các biện pháp khủng bố, bạo lực và các hoạt động mang tính hăm dọa, chẳng hạn như đốt thập giá, treo cổ… để đe dọa người Mỹ gốc Phi và những người khác.
Những thành viên của tổ chức Klan tại Mississippi. |
Michael Schwerner, 24 tuổi đến từ Brooklyn (New York) và James Chaney, 21 tuổi đến từ Meridian (Mississippi) là hai thành viên tích cực của CORE. Phạm vi hoạt động của hai người là ở trong và quanh khu vực hạt Neshoba, Mississippi với nhiệm vụ: Lập danh sách những người da đen tham gia bỏ phiếu, mở các “Trường học tự do” và tổ chức hoạt động tẩy chay các doanh nghiệp thuộc sở hữu của người da trắng tại Meridan.
Hoạt động của các thành viên đấu tranh vì dân quyền đã chọc giận tổ chức Klan trong khu vực và kế hoạch thủ tiêu những thành viên tích cực nhất cũng đã được vạch ra. Michael Schwerner, hay “Gã râu dê” hoặc “Gã Do thái” theo cách gọi của Klan, trở thành mục tiêu hàng đầu của tổ chức này sau những thành công của anh trong việc tổ chức các hoạt động tẩy chay ở Meridan cũng như nỗ lực kêu gọi người da đen địa phương đi bầu cử, bất chấp những đe dọa của Klan đối với cộng đồng người Mỹ gốc Phi.
Những tình nguyện viên của “Kế hoạch mùa hè Mississippi” năm 1964. |
Trong những năm 1960, Klan hoạt động mạnh ở Mississippi với rất nhiều thành viên, trong đó có các doanh nhân địa phương, nhân viên thực thi pháp luật và cả những người có tên tuổi trong cộng đồng dân cư nơi đây. Sam Bowers là lãnh đạo tối cao của nhóm “Những hiệp sĩ trắng” trong suốt “Mùa hè tự do”. “Những hiệp sĩ trắng” là một tổ chức bí mật với các thành viên đều thuộc Klan, nhóm này không ngần ngại sử dụng bạo lực để đạt được mục tiêu của mình. Sam Bowers hết sức thù ghét Schwerner. Tháng 5/1964, các thành viên của Klan tại hạt Neshoba và Laurderdale nhận được lệnh từ Bowers cho phép thực thi “Kế hoạch số 4”. Nội dung của kế hoạch này là thủ tiêu Schwerner.
Klan nhận được tin Schwerner sẽ tham gia một cuộc họp vào tối ngày 16/6 với các thành viên của CORE tại nhà thờ Mount Zion ở Longdale, Mississippi. Nhà thờ này sẽ là địa điểm cho một trong số những “Trường học tự do” mà đang được mở ra ở khắp Mississippi. Cuộc họp đã diễn ra đúng như dự kiến và khi 10 thành viên của CORE rời khỏi nhà thờ lúc 10 giờ đêm, họ đối mặt với hơn 30 thành viên của tổ chức Klan đang đứng xếp hàng chờ sẵn với những khẩu súng săn trong tay.
Tuy nhiên, những thông tin mà Klan nhận được là không chính xác, bởi thực tế Schwerner đang ở Oxford, Ohio. Thất vọng vì không tìm được Schwerner, nhóm Klan quay sang đánh đập các thành viên có mặt tại đây và thiêu rụi nhà thờ. Khi hay tin về vụ cháy, Schewerner cùng với James Chaney và Andrew Goodman - cả ba người đang tham dự một cuộc hội thảo của CORE kéo dài 3 ngày ở Oxford - đã quyết định trở lại Longdale để điều tra vụ việc xảy ra tại nhà thờ Mount Zion. Vào ngày 20/6/1964, ba người lên chiếc xe Ford màu xanh lam và đi về hướng nam.
Schwerner nhận thức rất rõ mối nguy hiểm khi trở thành nhà hoạt động vì dân quyền có danh tiếng ở Mississippi, đặc biệt là ở hạt Neshoba. Sau khi nghỉ chân qua đêm ở Meridan, cả nhóm thẳng hướng tới Neshoba với mục đích gặp những người đã bị Klan đánh đập. Trong chuyến trở lại này, họ hiểu rằng mục tiêu thực sự của Klan là Schwerner, đồng thời họ cũng nhận được cảnh báo về việc một số người da trắng địa phương đang cố gắng tìm kiếm Schwerner.
Vào lúc 3 giờ chiều ngày 21/6/1964, ba người trở lại Meridan. Schwerner đã thông báo cho Sue Brown, nhân viên thường trực tại văn phòng của CORE ở Merridan rằng, nếu nhóm của anh không có mặt tại Meridan lúc 4 giờ 30 phút chiều thì có nghĩa họ đã gặp phải tình huống xấu. Sau khi xác định Quốc lộ 16 là tuyến đường khá an toàn, cả nhóm đã quyết định đi theo con đường này, tiến về hướng tây, đi qua Philadelphia để trở lại Meridan. Khi cách Philadelphia khoảng vài dặm, Phó cảnh sát trưởng Cecil Price - cũng là một thành viên của Klan - đã phát hiện ra chiếc xe của họ.
Price không những phát hiện ra chiếc xe mà còn nhận ra người lái xe là James Chaney. Tổ chức Klan cũng căm ghét Chaney, một nhà hoạt động da đen và là công dân của Mississippi. Price đã yêu cầu lái xe đỗ vào lề đường, tiến hành bắt giữ và tống giam ba người với lý do nghi ngờ họ cố ý gây nên vụ cháy nhà thờ Mount Zion.
Nguyễn Bình
Đón đọc kỳ tới: Cuộc điều tra của FBI