Cách mạng tháng Tám 1945 - Bài học chớp thời cơ và khát vọng vươn mình của dân tộc

Cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã đi vào lịch sử như một bản hùng ca rực rỡ nhất của lòng yêu nước, ý chí quật cường và khát vọng độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam. Đó là thắng lợi vĩ đại đầu tiên của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Thắng lợi ấy không chỉ là dấu mốc kết thúc ách thống trị gần một thế kỷ của thực dân, phát xít và chế độ phong kiến mục nát mà còn mở ra kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Một trong những yếu tố quyết định làm nên chiến thắng lịch sử ấy chính là nghệ thuật tạo thời cơ, nhận định chuẩn xác và kiên quyết chớp lấy thời cơ để phát động toàn dân nổi dậy giành chính quyền. Gần 80 năm trôi qua, bài học quý giá ấy vẫn vẹn nguyên giá trị. Trong thời khắc đất nước đang chuẩn bị thế và lực để bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, bài học chớp thời cơ lại vang lên như lời nhắc nhở mỗi người trong hành trình xây dựng và phát triển đất nước hôm nay.

Nghệ thuật nắm bắt thời cơ

Cuối năm 1939, chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, lan rộng khắp châu Âu. Tình hình thế giới và trong nước biến động nhanh chóng. Ngay từ năm 1940, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã phân tích sâu sắc cục diện chiến tranh, dự đoán “thắng lợi cuối cùng sẽ thuộc về phe dân chủ” và nhận định thời cơ giải phóng dân tộc đang đến rất gần.

Tháng 6/1940, khi hay tin Pháp đầu hàng phát xít Đức, Người gửi lời cảnh tỉnh: “Là một cơ hội rất thuận lợi cho cách mạng Việt Nam… Chậm trễ lúc này là có tội với cách mạng”.

Ngày 28/1/1941, sau 30 năm bôn ba nước ngoài, Bác về nước trực tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng. Chỉ bốn tháng sau, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 8 (tháng 5/1941) nhận định: “Trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc chịu mãi kiếp ngựa trâu mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được”.

Từ đây, đường lối đoàn kết toàn dân được xác lập. Đảng ta thành lập Mặt trận Việt Minh, tập hợp mọi tầng lớp yêu nước, từ nông dân, công nhân, thanh niên, phụ nữ đến nhi đồng thành khối đại đoàn kết vững chắc.

Tháng 10/1944, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Thư gửi đồng bào toàn quốc phân tích tình hình thế giới có nhiều thuận lợi, Người nhận định: "Cơ hội cho dân tộc ta giải phóng chỉ ở trong một năm hoặc năm rưỡi nữa. Thời gian rất gấp. Ta phải làm nhanh". Để đáp ứng yêu cầu của cách mạng, ngày 22/12/1944, Đội tuyên truyền giải phóng quân (tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam) được thành lập với nhiệm vụ hoạt động vũ trang tuyên truyền, kết hợp chính trị với quân sự.

Những biến cố lịch sử như, việc Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945) đã được Đảng ta phân tích nhanh chóng, dẫn tới Chỉ thị nổi tiếng: “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Cùng lúc đó, khẩu hiệu “Phá kho thóc Nhật, giải quyết nạn đói” đang hoành hành tại Bắc Bộ khiến hàng triệu người chết đã biến phong trào cứu đói thành cao trào đấu tranh chính trị rộng lớn, tạo đà cho tổng khởi nghĩa.

Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn quyết định. Quân đội Xô Viết đã giành nhiều thắng lợi trên chiến trường châu Âu, trong khi Liên Xô tuyên chiến với Nhật vào tháng 8/1945, đẩy phát xít Nhật vào thế thất bại không thể tránh khỏi. Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh vang vọng:  “Dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải giành cho được độc lập”.

Tận dụng thời cơ thuận lợi này, Đảng và nhân dân Việt Nam đã quyết định tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền, biến lý tưởng độc lập và tự do của dân tộc thành hiện thực. Chỉ trong chưa đầy nửa tháng (từ ngày 14 đến 28/8/1945), cuộc tổng khởi nghĩa đã thắng lợi hoàn toàn, chấm dứt sự thống trị của chế độ thực dân, phong kiến. Lần đầu tiên trong lịch sử, nhân dân Việt Nam từ thân phận nô lệ trở thành người chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình.

Đó là thắng lợi của trí tuệ, bản lĩnh và khát vọng độc lập, tự do cháy bỏng - một cuộc khởi nghĩa “thần tốc, táo bạo, bất ngờ”.

Không phải ngẫu nhiên Cách mạng tháng Tám được xem là mẫu mực của nghệ thuật “chớp thời cơ”. Thời điểm ấy, nếu chần chừ, thời cơ sẽ vuột mất; nếu nóng vội, phong trào dễ bị đàn áp. Đảng đưa ra quyết định mang tính lịch sử ngay khi kẻ thù hoang mang, chính quyền tan rã, quần chúng sục sôi khí thế. Đó là minh chứng điển hình cho khả năng nắm bắt, tạo và chớp thời cơ chiến lược. Tuy nhiên, “thời cơ” không tự nhiên mà có, nó được tạo ra từ sự tích lũy lực lượng, xây dựng niềm tin, củng cố tổ chức, lan tỏa tư tưởng cách mạng vào mọi tầng lớp. Chính quá trình chuẩn bị ấy mới biến khoảnh khắc lịch sử thành bước ngoặt của dân tộc.

Phát huy bài học thời cơ trong chặng đường phát triển

Hơn 8 thập kỷ trôi qua, đất nước đã đi qua chiến tranh, bước vào thời kỳ đổi mới và hội nhập sâu rộng. Những bài học của Cách mạng tháng Tám vẫn còn nguyên giá trị, đặc biệt trong bối cảnh thế giới biến động nhanh, khó lường.

Bài học chớp thời cơ từ Cách mạng tháng Tám tiếp tục được Đảng ta vận dụng thành công trong nhiều thời khắc lịch sử như, Chiến thắng Điện Biên Phủ 1954, Đại thắng mùa Xuân 1975 và đặc biệt là quyết định khởi xướng công cuộc đổi mới năm 1986.

Từ một nền kinh tế nghèo nàn, lạc hậu, bị bao vây, cấm vận, Việt Nam đã trở thành một trong 32 nền kinh tế lớn nhất thế giới, quy mô kinh tế tăng gần 100 lần so với năm 1986; nằm trong nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu về thương mại và thu hút vốn đầu tư nước trong nước. Thu nhập bình quân đầu người tăng từ dưới 100 USD lên 4.700 USD năm 2024. Các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp chế biến, công nghệ cao, du lịch, giáo dục, y tế… đều đạt những bước tiến vượt bậc. Đời sống người dân được cải thiện rõ rệt, tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, hiện chỉ còn 1,93% (theo chuẩn đa chiều) so với mức hơn 60% năm 1986.

Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia; có quan hệ Đối tác chiến lược và Đối tác toàn diện với 37 nước; là thành viên tích cực của hơn 70 tổ chức quốc tế và khu vực; có uy tín ngày càng cao trong cộng đồng quốc tế. Đây chính là “thế và lực” để đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình.

“Chớp thời cơ” hôm nay không còn là giành chính quyền từ tay kẻ thù mà là tận dụng tối đa những cơ hội phát triển - từ khoa học công nghệ, chuyển đổi số, đến thu hút đầu tư, mở rộng thị trường. Nhưng cũng như năm 1945, muốn nắm bắt thời cơ, chúng ta phải chủ động tạo thế và lực, chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao, hoàn thiện thể chế, nâng cao nội lực quốc gia. Mỗi bước tiến đều là kết quả của quá trình chuẩn bị lâu dài, kết hợp sự nhạy bén trong lựa chọn thời điểm và quyết sách.

Ngày 31/10/2024, trong buổi trao đổi chuyên đề "Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc" với các học viên Lớp bồi dưỡng, cập nhật kiến thức, kỹ năng đối với cán bộ quy hoạch Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIV, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: "Thế giới đang trong thời kỳ thay đổi có tính thời đại, từ nay đến năm 2030 là giai đoạn quan trọng nhất để xác lập trật tự thế giới mới, đây cũng là thời kỳ cơ hội chiến lược quan trọng, giai đoạn nước rút của cách mạng Việt Nam để đạt mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, tạo tiền đề vững chắc đạt mục tiêu 100 năm thành lập nước…Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, nhất là trí tuệ nhân tạo và công nghệ số đem đến cơ hội mà những quốc gia đang phát triển, chậm phát triển có thể nắm bắt để đi trước đón đầu, phát triển vượt bậc".

Tổng Bí thư lưu ý, "cần phải có kế hoạch dài hạn để đạt được mục tiêu đã đề ra. Bởi thế giới đang thay đổi liên tục, chuyển mình chậm là lạc hậu với thế giới".

Ngày 8/1/2025, tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2024, triển khai công tác năm 2025 của Chính phủ và chính quyền địa phương được tổ chức theo hình thức trực tuyến, Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ: “… mọi cơ hội đang đến với chúng ta phải được nắm bắt kịp thời, bởi nếu để vuột mất cơ hội, chúng ta sẽ có lỗi với lịch sử và với nhân dân”.

Trong bài viết “Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một”, Tổng Bí thư khẳng định: “Chúng ta không thể để đất nước tụt hậu… phải đặt lợi ích quốc gia - dân tộc lên trên hết… Phải kiên định giữ gìn độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định. Đồng thời phải đổi mới mạnh mẽ trong tư duy phát triển, cải cách hành chính, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, có sự quản lý của Nhà nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng và xây dựng xã hội Xã hội chủ nghĩa hiện đại".

Thế kỷ XXI, như Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, là “thế kỷ của những dân tộc biết làm chủ vận mệnh của mình. Và dân tộc Việt Nam - với tất cả những bài học từ quá khứ, với tất cả sự đoàn kết hôm nay - nhất định sẽ viết tiếp những chương mới rực rỡ trong hành trình phát triển của mình. Vì một nước Việt Nam độc lập, tự do, hạnh phúc, phồn vinh, văn minh, thịnh vượng, có vị thế và tiếng nói quan trọng trong cộng đồng quốc tế".

Tháng Tám lịch sử không chỉ là ký ức vàng son của cha ông mà còn là ngọn đuốc soi sáng con đường đi tới tương lai. Đó là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc chuẩn bị chu đáo, chọn đúng thời điểm và hành động quyết liệt vì lợi ích dân tộc. Trong dòng chảy hội nhập, khi thời cơ đến, nếu chúng ta đủ bản lĩnh, trí tuệ và đoàn kết, chắc chắn sẽ tiếp tục viết nên những trang sử vẻ vang của thế kỷ XXI.