Dù đã có cảnh báo sớm và chuẩn bị ứng phó, hậu quả của cơn bão nhiệt đới này vẫn nghiêm trọng đến mức toàn bộ thủ đô khi đó của Belize - một quốc gia ở Trung Mỹ - buộc phải di dời địa điểm.

Hành trình của cơn bão “Halloween”

Theo trang Belizehub, trong mùa bão Đại Tây Dương năm 1961, Hattie là một trong những cơn bão gây chết chóc nhất. Nó bắt nguồn từ một vùng áp thấp trên Biển Caribe, phát triển mạnh dần theo thời gian và chính thức được phân loại là bão nhiệt đới vào ngày 27/10.

Ngày 28/10/1961, tờ báo hàng đầu tại Honduras thuộc Anh khi đó - Belize Billboard - đưa tin bão Hattie đã hình thành trên vùng Caribe, cách Kingston (Jamaica) khoảng 880 km về phía Tây Nam. Ngày hôm sau, bão di chuyển về phía Bắc, nhưng đến tối 31/10 thì gần như chững lại, rồi bất ngờ đổi hướng về phía Tây Nam, tàn phá thuộc địa Honduras thuộc Anh, từ Thành phố Belize (khi ấy chỉ gọi là Belize) xuống tận thị trấn Stann Creek.

“Một cơn bão vào dịp Halloween” - tờ Amandala đã gọi như thế trong bài báo đăng ngày 3/11/2018 khi nhắc lại sự kiện. Với hàng chục nghìn người dân Honduras thuộc Anh thời điểm đó, Hattie là một trải nghiệm kinh hoàng, để lại nỗi ám ảnh sâu sắc. Cho đến ngày nay, nhiều người vẫn tin rằng cơn bão đã để lại dấu ấn khó phai trong lịch sử Belize.

Quỹ đạo di chuyển của Hattie không giống các dự báo ban đầu. Các khu vực ở Tây Nam Caribe được cảnh báo chuẩn bị hứng mưa lớn và lũ quét. Jamaica và Cuba khuyến cáo người dân ở vùng trũng sơ tán lên vùng cao hơn; tàu thuyền nhỏ được yêu cầu neo lại trong cảng.

Cục Thời tiết Miami liên tục phát cảnh báo, giúp các khu vực có đủ thời gian chuẩn bị ứng phó. Thành phố Belize và những vùng có nguy cơ cao được khuyến nghị sơ tán, tổ chức nơi trú ẩn an toàn. Việc chuẩn bị kịp thời này được cho là đã cứu sống hàng trăm, thậm chí hàng nghìn người.

Thành phố Belize khi đó nằm gần như ngang với mực nước biển, là nơi sinh sống của hơn 30.000 người. Thành phố chỉ được bảo vệ bởi một đê chắn sóng nhỏ và một dải đầm lầy mỏng, nên rất dễ tổn thương trước sóng lớn và triều cường.

Với sức gió lên tới 257 km/h và gió giật khoảng 322 km/h, bão Hattie bắt đầu tấn công thuộc địa này từ nửa đêm 31/10. Khi Hattie đổ bộ, sóng cao tương đương ba tầng nhà, kết hợp với gió giật, đã ập vào thành phố. Gió mạnh làm mất điện trên diện rộng, phá hủy phần lớn những ngôi nhà gỗ. Cây cối bị quật ngã, mái nhà bị tốc, hơn một nửa số nhà bị hư hỏng nặng, khiến hàng nghìn người mất chỗ trú. Các tòa nhà chính phủ, mùa màng và nhà máy quan trọng cũng chịu thiệt hại, kéo theo hậu quả kinh tế và xã hội lâu dài.

Hơn 200 người thiệt mạng trong đêm đó, gần một nửa trong số này là cư dân Thành phố Belize. Thiệt hại tài sản ước tính khoảng 60 triệu USD - tương đương gần 400 triệu USD hiện nay. Hàng nghìn người mất nhà cửa, kéo theo nhu cầu tái định cư cấp bách. Từ đó, hai ngôi làng Hattieville và Georgetown được hình thành để đón người dân bị mất chỗ ở.

Ngay sau thảm họa, Thành phố Belize ban bố thiết quân luật. Nhiều tuyến đường bị ngập lụt và bùn lầy khiến giao thông bị tê liệt trong nhiều ngày.

Để ngăn chặn dịch bệnh, các bác sĩ nhanh chóng triển khai tiêm vắc-xin và buộc phải tiến hành những đợt hỏa táng tập thể do số lượng thi thể quá lớn và nguy cơ lây lan mầm bệnh. Người dân trên khắp Belize gửi nhu yếu phẩm hỗ trợ những người còn lại ở Thành phố Belize. Nhiều quốc gia, trong đó có Mỹ và Canada, cũng đề nghị viện trợ nhân lực và lương thực, góp phần giúp Belize bước đầu vượt qua thảm họa do bão Hattie gây ra.

Những thay đổi lâu dài với Belize

Bão Hattie không chỉ tàn phá nhà cửa, mùa màng mà còn làm thay đổi địa lý và quy hoạch đô thị. Cơn bão đã chia đôi hòn đảo Caye Caulker, đồng thời được xem là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới quyết định xây dựng thủ đô mới Belmopan ở sâu trong nội địa, an toàn hơn so với Thành phố Belize ven biển.

Sau thảm họa, người dân Belize cũng thay đổi tập quán xây dựng: thay vì nhà gỗ dễ bị gió bão tàn phá, họ chuyển sang xây nhà bằng bê tông cốt thép. Hattie vì thế được nhắc đến như một “bước ngoặt” trong cách người dân đối mặt với thiên tai.

Cơn bão cũng có tác động đáng kể tới cấu trúc dân số. Hattie được xem là một trong những nguyên nhân thúc đẩy làn sóng di cư ồ ạt của cộng đồng người Kriol ở Belize sang Mỹ. Dòng người ra đi kéo dài qua nhiều năm, dần dần làm thay đổi bức tranh nhân khẩu học của quốc gia: nhóm người Kriol giảm từ khoảng 50% dân số xuống còn khoảng 24,9% như hiện nay.

Cựu kiểm soát viên không lưu Alejandro Vernon, từng làm việc tại Puerto Barrios (Guatemala) trong thời điểm bão Hattie hoành hành, đã kể lại trải nghiệm của mình vào năm 2006.

Ông nhớ lại: “Sáng thứ Hai ngày 31/10, Puerto Barrios hoàn toàn tĩnh lặng. Thủy triều xuống thấp. Chỉ có vài con chim bay lượn trên tháp kiểm soát. Lúc đó có tin một cơn bão đang di chuyển trên vùng biển Caribe về phía bờ biển của chúng tôi. Đến 3 giờ chiều, gió bắt đầu mạnh lên, thành những cơn giật từ 20 đến 40 hải lý. Đến 7 giờ tối, gió ngoài bão đã thổi qua Roatan và tâm bão hướng thẳng tới Belize”.

Khi bão quét qua, Thành phố Belize chìm trong nước. “Sân bay Stanley Field bị cô lập khỏi Thành phố Belize. Đường dây điện thoại bị cắt, những người lính Anh từ trại sân bay phải băng qua đống đổ nát, cây đổ và các khúc gỗ lớn nằm rải rác trên đường để tới được thành phố,” ông kể.

Ở thời điểm đó, vợ ông Vernon đang nằm điều trị tại Bệnh viện Belize sau ca phẫu thuật hai ngày trước. Bà cùng khoảng 20 bệnh nhân khác phải được chuyển vào một phòng vệ sinh chật hẹp trong bệnh viện để trú bão.

Hattie được ghi nhận là cơn bão mạnh nhất từng ảnh hưởng đến khu vực này cho đến khi bão Mitch xuất hiện vào năm 1998. Tuy nhiên, xét về mức độ ám ảnh trong ký ức người dân, Hattie thường được so sánh với cơn bão vô danh ngày 10/9/1931, vốn đã tàn phá Thị trấn Belize và cướp đi sinh mạng hơn 2.000 người. Tác động của bão Hattie lớn đến mức Tổ chức Khí tượng Thế giới quyết định loại tên “Hattie” khỏi danh sách đặt tên bão vĩnh viễn.