Đại học Quốc gia Hà Nội là một trong những đơn vị có hoạt động nghiên cứu khoa học mạnh. Ảnh: VNU
Kết hợp 3 trụ cột
Theo GS. Trần Đức Viên, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đề xuất giao quyền tự chủ thực chất cho các đơn vị nghiên cứu, trong đó cần độc lập tự chủ mô hình quản trị phương thức hoạt động, nhân sự và tự chủ tài chính, đầu tư. Nếu dựa trên 3 trụ cột gồm: Thể chế, đầu tư, giao quyền sẽ giúp khoa học và công nghệ trở thành động lực, đóng góp cho sự phát triển kinh tế nước nhà.
Giải pháp mà GS. Trần Đức Viên đưa ra là thí điểm khoán sản phẩm cuối cùng, đặt hàng giao nhiệm vụ theo tiềm lực thế mạnh đơn vị. “Cần tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các trường, dựa trên chỉ số kết quả đầu ra, xây dựng xếp hạng đánh giá các trường đại học, trong đó có các nghiên cứu doanh nghiệp có thể ứng dụng”, GS. Trần Đức Viên chia sẻ.
Còn PGS.TS Nguyễn Văn Tích, Trưởng ban Khoa học và Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, cần cho phép Đại học Quốc gia tổ chức thí điểm mô hình phát triển thị trường khoa học công nghệ, trong đó có phát triển nhân lực khoa học và công nghệ chất lượng cao, đưa các sản phẩm khoa học và công nghệ vào cuộc sống thông qua triển khai chương trình khoa học và công nghệ phục vụ thu hút đầu tư, phát triển kinh tế ven biển.
Chương trình có sự tham gia của Nhà nước, doanh nghiệp và đại học, từ đó sẽ cho kết quả quan trọng, đó là: Phát triển sản phẩm có khả năng cạnh tranh để xuất khẩu thông qua chuyển giao khoa học và công nghệ và cơ chế chính sách đối với doanh nghiệp; phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, với các tổ chức mới được hình thành như doanh nghiệp trong trường đại học, nhân lực khoa học và công nghệ theo lĩnh vực, quỹ đầu tư khoa học và công nghệ từ doanh nghiệp, môi trường ứng dụng khoa học và công nghệ…
Theo PGS. Donald Scott Kemiss, chuyên gia về chính sách thương mại hoá kết quả nghiên cứu của chương trình Aus4 Innovation, thương mại hoá kết quả nghiên cứu, sáng chế là con đường mà nhiều quốc gia mong muốn. Một số nước như Mỹ, Trung Quốc, Australia... rất chú trọng vào các chương trình thương mại hoá. Tuy nhiên, ở giai đoạn đầu phát triển thị trường khoa học và công nghệ, vì đặc tính của thị trường hàng hóa khoa học, công nghệ luôn có độ trễ, nên số lượng sáng chế tăng, nhưng khả năng ứng dụng và chất lượng tăng trưởng sẽ chưa tương xứng... Nhà nước cần kiên trì đầu tư, thành quả sẽ đến sau 5 - 7 năm.
Ở giai đoạn đầu phát triển, các quốc gia cũng gặp thực tế tương tự như Việt Nam, doanh nghiệp chưa có thói quen sử dụng dịch vụ tư vấn của các sàn công nghệ, mà tìm kiếm công nghệ qua mạng hoặc mối quan hệ quen biết.
Hiện tại, một số quốc gia đã xây dựng các chính sách "khuyến công nghệ" nhằm tạo cơ hội trao đổi, tìm hiểu giữa các doanh nghiệp, viện trường và các đơn vị chuyển giao thông qua tổ chức trung gian làm cầu nối thông tin. Điều này giúp doanh nghiệp phân tích rõ nhu cầu và khả năng thương mại, trong khi việc tạo nên cung cầu đồng bộ kết hợp sở hữu trí tuệ cho phép trường đại học giữ được lợi nhuận, tạo không gian nghiên cứu, phát triển.
Thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hoá
Theo ông Phạm Đức Nghiệm, Phó Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ thì trước mắt, các bên liên quan cần tập trung xây dựng và triển khai đề án thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hoá, đưa nhanh kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ được tạo ra từ ngân sách Nhà nước vào sản xuất, kinh doanh.
Để cụ thể hoá được việc thí điểm này thì các đơn vị cần thực hiện theo quy trình: Giao quyền sở hữu, quyền sử dụng và trách nhiệm thương mại hoá kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ cho tổ chức, cá nhân chủ trì nhiệm vụ khoa học và công nghệ; toàn bộ lợi nhuận thu được từ thương mại hoá được phân chia hợp lý giữa tổ chức chủ trì và các nhà khoa học, tác giả kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ; viên chức các đơn vị sự nghiệp được phép góp vốn bằng kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ và tham gia điều hành doanh nghiệp khởi nguồn.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh, phát triển thị trường Khoa học và Công nghệ một cách mạnh mẽ là một trong các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Tại Hội nghị toàn quốc về phát triển thị trường Khoa học và Công nghệ hiệu quả, hiện đại và hội nhập, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã khẳng định: Một trong những quan điểm, định hướng, nhiệm vụ và giải pháp về phát triển thị trường khoa học và công nghệ là phải lấy nghiên cứu khoa học làm nền tảng, nhà khoa học là động lực và doanh nghiệp là trung tâm, phù hợp với bối cảnh của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế; huy động tối đa nguồn lực từ khu vực tư nhân và quốc tế, đẩy nhanh tốc độ đổi mới sản phẩm và dịch vụ có độ tích hợp cao về công nghệ, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp nhanh chóng gia nhập chuỗi giá trị toàn cầu và chiếm lĩnh thị trường quốc tế.