Bệnh khảm lá sắn chưa có thuốc đặc trị, cách tốt nhất hiện nay là nhổ bỏ thay thế giống bị bệnh bằng giống sắn mới hoặc chuyển đổi cây trồng.
Người nông dân ngày càng lo lắng khi công tác phòng, chống căn bệnh khảm lá sắn gặp nhiều khó khăn.
Nông dân thua lỗ vì bệnh khảm lá sắn
Vụ sắn năm trước, gia đình ông Nguyễn Thanh Bình ở xóm 1 Phương Hạ, xã Đại Trạch, huyện Bố Trạch (tỉnh Quảng Bình) đã đầu từ 90 triệu đồng trồng 3 ha sắn nguyên liệu giống KM94. Do bệnh khảm lá sắn nên tổng sản lượng chỉ đạt 30 tấn, với giá 17 nghìn đồng/kg, thu về trên 50 triệu đồng. Như vậy, chưa kể công chăm sóc, gia đình ông thua lỗ 40 triệu đồng.
Vụ sắn năm nay, gia đình ông Nguyễn Thanh Bình tiếp tục trồng 3 ha trồng sắn nguyên liệu; trong đó, có 2 ha giống KM94, còn 1 ha là sắn (HN1), trồng thử nghiệm, đánh giá mức độ kháng bệnh khảm lá sắn. Dù trước đó, gia đình ông Nguyễn Thanh Bình đã phun bón phân gốc, phun bón phân qua lá nhằm tăng sức kháng bệnh cho cây. Tuy nhiên, hiện 2 ha sắn giống KM94 cũng đã xảy ra tình trạng khảm lá, khiến ông Bình rất lo lắng.
Theo ông Bình, triệu chứng của bệnh khảm lá sắn là lá xuất hiện các đốm vàng rồi xoăn tít ở lá và ngọn. Đa số người dân không nỡ nhổ bỏ hết mà để vậy cố chăm sóc, song cuối vụ năng suất sắn nguyên liệu rất thấp, chỉ thu được 50% sản lượng so với trước khi nhiễm bệnh; giá sắn mấy năm nay lại xuống thấp nên người trồng chủ yếu thua lỗ cả công lẫn vốn. Người dân cũng muốn chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tuy nhiên chưa tìm được cây trồng phù hợp để thay thế.
Ông Trần Xuân Nghi, Phó Chủ tịch UBND xã Đại Trạch, huyện Bố Trạch (tỉnh Quảng Bình) cho biết, địa phương hàng năm trồng từ 150 – 200 ha sắn nguyên liệu. Từ nhiều năm trước, việc trồng sắn nguyên liệu đã mang lại thu nhập cao cho người dân xã Đại Trạch. Tuy nhiên, từ năm 2022 đến nay, sắn mắc bệnh khảm lá, ảnh hưởng đến 100% diện tích trên địa bàn xã, từ đó năng suất sắn nguyên liệu giảm 30-40%; trong hai năm trở lại đây nhân dân trồng sắn thua lỗ 15- 20 triệu/ha.
Theo ông Trần Xuân Nghi, với sắn nguyên liệu, nguồn giống là quan trọng nhất, trước đây giống KM94 là giống sắn có sản lượng và hàm lượng tinh bột cao. Tuy nhiên, sau gần 20 năm trồng trên địa bàn, hiện giống này đã nhiễm bệnh không thể tiếp tục trồng. Mùa vụ năm nay, có 5 hộ gia đình tại địa phương đã trồng khảo nghiệm các giống sắn HN1 và HN5 với 8ha để đối xứng sản lượng, chất lượng và mức độ kháng bệnh của bệnh khảm lá sắn. Người dân trồng sắn đang rất mong muốn, các ngành, các cấp nghiên cứu và có chính sách hỗ trợ chuyển đổi nguồn giống sắn đảm bảo để người dân yên tâm sản xuất.
Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Quảng Bình, năm 2024, toàn tỉnh trồng được hơn 7.300 ha sắn nguyên liệu với giống chủ lực KM94. Sản lượng thu được hơn 5.000 ha, năng suất bình quân đạt 16,5 tấn/ha, thấp hơn khoảng 30 - 50% so với niên vụ sắn năm 2023.
Khó khăn trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng
Huyện Bố Trạch là địa phương trồng sắn nguyên liệu lớn nhất tỉnh Quảng Bình với 3.400ha. Riêng xã Tây Trạch (huyện Bố Trạch) có diện tích trồng sắn nguyên liệu lớn với khoảng 450 ha. Trước thực trạng bệnh khảm lá sắn diễn ra phức tạp trong mấy năm trở lại đây và hiện nhiều diện tích đang nhiễm bệnh ngay từ đầu vụ khiến người dân lo lắng. Tuy nhiên, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng để thay thế cây sắn đang gặp không ít khó khăn.
Ông Dương Thanh Luyện, Chủ tịch UBND xã Tây Trạch (huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) cho biết, do bệnh khảm lá sắn nên hiện diện tích trồng sắn trên địa bàn phải chuyển đối cơ cấu cây trồng là quá lớn. Trong khi bà con nông dân đã quen với truyền thống trồng cây sắn, việc kêu gọi bà con trồng cây trồng khác là không dễ dàng. Vụ sắn năm nay, hơn 150 ha trồng sắn đã được chuyển đổi sang trồng tràm, cây ăn quả và một số giống cây ngắn ngày khác.
Theo ông Luyện, hiện bệnh khảm lá sắn chưa có thuốc đặc trị, cách tốt nhất hiện nay là nhổ bỏ thay thế giống bị bệnh bằng giống sắn mới hoặc chuyển đổi cây trồng. Song thời gian trồng cây sắn diễn ra khá dài từ tháng 12 âm lịch năm này đến khoảng tháng 9 âm lịch năm sau, cộng với thời gian thu hoạch khoảng hơn 1 tháng nữa nên người dân rất khó chuyển đổi cây trồng phù hợp với chỉ trong hơn 1 tháng.
Ông Hồ Khắc Minh, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Quảng Bình cho biết, hiện tỉnh có diện tích trồng sắn nguyên liệu khoảng 6.500 ha. Trong 3 năm trở lại đây, diện tích trồng sắn nguyên liệu bị bệnh chiếm 80 - 90%. Nguyên nhân chính của bệnh khảm lá sắn là do người dân lấy giống sắn đã nhiễm bệnh từ ngoại tỉnh về trồng. Đặc biệt, bệnh khảm lá sắn lây lan nhanh qua môi giới truyền bệnh là bọ phấn trắng, bọ phấn trắng trưởng thành có khả năng bay và phổ gây hại rộng trên nhiều loại cây trồng khác.
Theo ông Hồ Khắc Minh, để tìm nguồn giống sắn sạch có thể kháng được bệnh khảm lá sắn và cho năng suất, sản lượng cao, tỉnh Quảng Bình đã chủ động bố trí một phần kinh phí làm đề tài khảo nghiệm ở Sở Khoa học và Công nghệ từ năm 2022. Hiện nay đề tài đang nghiệm thu và có kết quả; đáng mừng là cũng phát hiện ra một vài giống có khả năng kháng với bệnh khảm lá sắn và phù hợp với điều kiện sinh thái của tỉnh Quảng Bình. Nếu thuận lợi, trong năm tới, đơn vị sẽ cung cấp giống mới để người dân trồng trên diện rộng.
Chính quyền các cấp tích cực tuyên truyền người dân thu gom các hom sắn cũ tiêu hủy để phòng bệnh khảm lá sắn.
“Hiện nhiều địa phương của tỉnh Quảng Bình đã đưa 2 giống sắn mới là HN1, HN5 làm mô hình khảo nghiệm, bước đầu cho thấy sự kháng bệnh khá tốt. Tuy nhiên, giống hom sắn giống mới có giá khoảng 27 triệu đồng/ha, trong khi giống KM94 chỉ khoảng 2 triệu đồng/ha. Nếu không có chính sách hỗ trợ thì người nông dân khó có thể chuyển đổi toàn bộ diện tích sang trồng giống sắn mới”.