Nhìn lại một năm thiên tai cực đoan và dị thường

Trước diễn biến khó lường của biến đổi khí hậu, cần có những giải pháp trước mắt và lâu dài nhằm thích ứng cũng như chủ động ứng phó với thiên tai thời gian tới.

Thiên tai khốc liệt, dị thường, cực đoan

Theo Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, từ đầu năm 2025 đến hết tháng 11/2025, trên cả nước đã xảy ra 21 loại hình thiên tai đã xảy ra trên các vùng miền trên cả nước (bão, áp thấp nhiệt đới, nước dâng, gió mạnh trên biển, mưa lớn, lũ, ngập lụt, dông, lốc, mưa đá, rét hại, sương muối, sương mù, lũ quét, sạt lở đất, nắng nóng, hạn hán, xâm nhập mặn, động đất). Trong đó, nhiều hình thái thiên tai có tần suất xuất hiện nhiều, liên tục, dày đặc và rất cực đoan.

Tính đến giữa tháng 12, đã có 15 cơn bão và 6 áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông, trong đó các cơn bão (số 5, số 9, số 10, số 11, số 13) di chuyển rất nhanh, cường độ rất mạnh, trái quy luật khi đầu mùa đổ bộ vào Trung Bộ (bão số 3, bão số 5) và những tháng cuối năm lại đổ bộ vào khu vực Bắc Bộ (bão số 9, bão số 11); 3 cơn bão rất mạnh đổ bộ vào đất liền khu vực miền Trung và Thủ tướng Chính phủ đã phải thành lập Ban Chỉ đạo tiền phương để chỉ đạo ứng phó (bão số 5, bão số 10 và bão số 13).

Cùng với đó, bão số 1 (WUTIP) là cơn bão đầu tiên xuất hiện trên Biển Đông trong tháng 6 sau hơn 40 năm; bão số 9 (RAGASA) với cường độ mạnh cấp 17, giật trên cấp 17 đã trở thành cơn bão mạnh nhất từng hoạt động trên khu vực Biển Đông. Áp thấp nhiệt đới cuối tháng 11, bắt nguồn từ cơn bão Senyar di chuyển từ khu vực Ấn Độ Dương sang khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương. Trong quá khứ đã từng có áp thấp nhiệt đới hoặc bão đi từ Tây Thái Bình Dương sang Ấn Độ Dương, nhưng chiều ngược lại thì chưa từng ghi nhận trong lịch sử khí tượng.

Trong năm 2025, tình hình lũ lụt nghiêm trọng đã xảy ra trên diện rộng, với mực nước đỉnh lũ trên các sông vượt mốc lịch sử ở cả Bắc Bộ, Trung Bộ, cao nguyên Trung Bộ, hạ lưu sông Cửu Long. Chưa năm nào ghi nhận lũ đặc biệt lớn, lũ lịch sử cùng xuất hiện trong 1 năm trên 20 con sông trải dài từ Bắc Bộ đến Nam Bộ. Đặc biệt nghiêm trọng là đợt mưa lũ Nam Trung Bộ từ 16–22/11 là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử. Lượng mưa tại nhiều trạm như Sơn Hòa (Đắk Lắk) ở mức 601,2 mm hay Quy Nhơn (Gia Lai) 380,6 mm đều vượt các kỷ lục lịch sử từng ghi nhận, trong khi một số trạm khác như Sơn Thành Tây, Sơn Thành Đông, Hòa Mỹ Tây, Sông Hinh (Đắk Lắk) ghi nhận tới 1.000 - 1.200 mm chỉ trong vài ngày. Theo phân loại của Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng. 

Tại thành phố Huế trong ngày 27/10 đã có mưa đặc biệt lớn như tại đỉnh Bạch Mã mưa 1.740 mm, lượng mưa này được cơ quan khí tượng thủy văn đánh giá là lượng mưa trong 1 ngày lớn nhất từ trước đến nay tại Việt Nam....

Tính đến ngày 8/12/2025, thiên tai đã làm 420 người chết và mất tích, 730 người bị thương; gần 4.200 ngôi nhà bị sập, đổ, trôi; gần 348.000 nhà bị hư hỏng, tốc mái; trên 541.000 ha lúa, hoa màu và 298.000 ha cây trồng khác bị ngập úng... Tổng thiệt hại kinh tế ước tính trên 99.469 tỷ đồng, gấp gần 1,1 lần so với cùng kỳ năm 2024.

Cả hệ thống chính trị vào cuộc với giải pháp hiệu quả

Để chủ động ứng phó, giảm thiệt hại, nhanh chóng khắc phục hậu quả thiên tai, từ đầu năm 2025 đến nay. Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương đã quyết liệt vào cuộc.Các địa phương chịu ảnh hưởng bởi thiên tai đã ban hành các công điện, văn bản chỉ đạo kịp thời theo chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự Quốc gia Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Theo Ủy viên Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự Quốc gia, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp, từ thực tế công tác ứng phó thiên tai quyết liệt, hiệu quả đã cho thấy những bài học quý, đó là cả hệ thống chính trị, các lực lượng và toàn dân vào cuộc, phát huy tốt phương châm “bốn tại chỗ"; lãnh đạo Đảng, Chính phủ trực tiếp có mặt tại hiện trường để chỉ đạo; các lực lượng vào cuộc; tạo niềm tin, phát huy tinh thần chủ động trong ứng phó mưa lũ, người dân trong khu vực giúp đỡ lẫn nhau, góp phần giảm thiểu thiệt hại.

Các lực lượng chức năng tập trung, tìm mọi cách, mọi biện pháp để bảo vệ tính mạng, cuộc sống người dân là trên hết, trước hết, hạn chế tối đa số người chết, người bị thương. Biện pháp sơ tán dân đến nơi an toàn để đảm bảo an toàn tính mạng cho nhân dân là phương án hiệu quả và thiết thực nhất. Mặt khác, trong phòng, chống thiên tai, vai trò công tác dự báo, cảnh báo là đặc biệt quan trọng, thông tin dự báo, cảnh báo phải từ sớm, từ xa, kịp thời, chính xác.

Cùng với đó, cần coi trọng công tác thông tin, truyền thông, nhất là cung cấp thông tin kịp thời, chính xác về tình hình thực tế và hướng dẫn, phổ biến kỹ năng ứng phó, phòng, chống, khắc phục hậu quả mưa lũ cho người dân.

"Việc vận dụng linh hoạt phương châm “4 tại chỗ” phù hợp với đặc điểm của địa phương, đồng thời phát huy vai trò của lực lượng xung kích cơ sở là hết sức cần thiết, cùng với vai trò, kinh nghiệm, sự hiểu biết về thiên tai của người đứng đầu có ý nghĩa quyết định trong giảm thiểu thiệt hại do thiên tai trên địa bàn.

Để đảm bảo nhanh chóng việc khắc phục hậu quả thiên tai, nhanh chóng ổn định cuộc sống người dân, trước mắt, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện số 234/CĐ-TTg, ngày 30/11 về việc phát động, triển khai "Chiến dịch Quang Trung" thần tốc xây dựng lại, sửa chữa nhà ở cho các gia đình có nhà bị thiệt hại do các đợt thiên tai vừa qua tại các tỉnh miền Trung. Việc hỗ trợ sửa chữa nhà cho các gia đình có nhà bị hư hỏng nặng, hoàn thành chậm nhất trước ngày 31/12/2025; xây dựng lại nhà, tái định cư cho tất cả các gia đình có nhà bị đổ, sập, trôi chậm nhất trước ngày 31/1/2026. Với thời gian này, các gia đình sẽ có nhà kiên cố để đón Tết Nguyên Đán Bính Ngọ 2026.

Theo dự báo của Cơ quan khí tượng thủy văn, trong những tháng đầu năm 2026, các hình thái thời tiết nguy hiểm như rét đậm, rét hại, nắng nóng, mưa lớn, mưa trái mùa ở khu vực Nam Bộ có thể xảy ra, biến đổi khí hậu còn tiếp tục diễn biến phức tạp khả năng làm gia tăng tính cực đoan của bão, mưa lũ. Do vậy, việc thích ứng có hiệu quả với biến đổi khí hậu cũng là xu thế mà Việt Nam cần chủ động thích ứng trong nhiều năm tới. 

Để ứng phó hiệu quả với các hình thái thời tiết cực đoan, Tiến sĩ Trương Bá Kiên, Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu khí tượng - khí hậu (Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, các đơn vụ chức năng cần nâng cấp toàn diện hệ thống dự báo – cảnh báo theo thời gian thực, tích hợp dữ liệu khí tượng, thủy văn, radar và hồ chứa; ứng dụng AI, Big Data và mô hình tổ hợp để phát hiện sớm các tổ hợp thời tiết nguy hiểm. Đồng thời, mở rộng truyền thông cảnh báo đa kênh đến từng hộ dân vùng sâu, vùng núi, vùng ven sông; tổ chức diễn tập định kỳ “bốn tại chỗ” và kích hoạt cơ chế điều hành liên vùng, đảm bảo phối hợp giữa các ngành khí tượng, thủy điện, nông nghiệp và phòng chống thiên tai. 

Cùng với đó là cần chuẩn hóa và mở rộng vận hành liên hồ – liên lưu vực, tăng cường giám sát an toàn hồ đập và tính toán lại dung tích phòng lũ theo kịch bản cực đoan. Đẩy mạnh phủ xanh rừng đầu nguồn, bảo tồn rừng phòng hộ, và xây dựng bản đồ rủi ro mưa lũ – sạt lở động bằng dữ liệu vệ tinh và LiDAR (công nghệ sử dụng tia laser để đo khoảng cách, tạo bản đồ 3D của môi trường xung quanh và nhận diện vật thể). Phát triển hạ tầng xanh – đô thị thấm nước, duy trì hành lang thoát lũ tự nhiên và thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu liên vùng, để quy hoạch phát triển không xung đột với an toàn lưu vực. 

Các địa phương cần lồng ghép thích ứng với biến đổi khí hậu vào quy hoạch vùng, tỉnh và hạ tầng. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm đa thiên tai ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), IoT (Internet vạn vật) và cảm biến tự động; tiến tới thiết lập “Bản sao số (Digital Twin)” (bản sao kỹ thuật số động của một đối tượng, quy trình hoặc hệ thống vật lý, được kết nối liên tục với bản gốc bằng dữ liệu thời gian thực từ các cảm biến) cho vùng Trung Bộ phục vụ quy hoạch an toàn. Đồng thời, nâng cao năng lực quản trị rủi ro khí hậu cho chính quyền địa phương, thúc đẩy mô hình phát triển xanh – thích ứng thiên nhiên và xây dựng văn hóa chủ động ứng phó, cộng đồng an toàn trước thiên tai. 

Thông tin về các giải pháp nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm, góp phần giảm thiểu rủi ro thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia Mai Văn Khiêm cho biết, cần tiếp tục hiện đại hóa công nghệ quan trắc, đan dày số điểm quan trắc, tiếp tục phát triển mô hình dự báo, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào nghiệp vụ, nâng cao năng lực phân tích để đưa ra bản tin sát hơn với thực tiễn, đặc biệt đối với các hiện tượng thời tiết cực đoan. 

Ngoài ra, cần tăng cường hệ thống truyền tin đa dạng, bảo đảm các bản tin, dự báo, cảnh báo ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu đến tận người dân ở những khu vực dễ bị tổn thương. Đồng thời, cần đẩy mạnh phối hợp giữa cơ quan khí tượng thủy văn với chính quyền địa phương, các lực lượng ứng phó và truyền thông nhằm kịp thời chuyển hóa thông tin dự báo thành hành động cụ thể. Chú trọng đào tạo, nâng cao kỹ năng ứng phó cho cộng đồng và đưa kiến thức phòng, chống thiên tai vào các chương trình giáo dục. Với những giải pháp này, công tác phòng, chống thiên tai sẽ từng bước chuyên nghiệp hơn, giúp cộng đồng thích ứng an toàn và giảm nhẹ thiệt hại. 

Về lâu dài, theo Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức nghiên cứu, đánh giá diễn biến, xác định nguyên nhân trận lũ lịch sử vừa qua làm cơ sở đề xuất, điều chỉnh các quy định có liên quan. 

Các bộ, ngành và địa phương tổ chức thực hiện và tăng cường kiểm tra thực hiện nghiêm túc các quy hoạch liên quan đến đê điều, phòng chống thiên tai, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội,…; trong đó đặc biệt tập trung rà soát lại quy hoạch phòng, chống lũ, quy hoạch đê điều; tăng cường quản lý việc khai thác, sử dụng lòng, bờ, bãi sông để chống lấn chiếm hành lang thoát lũ; nghiên cứu, điều chỉnh thẩm quyền chỉ đạo điều hành chống lũ trên lưu vực sông trong mùa mưa, lũ hoặc khi có tình huống thiên tai bất thường theo hướng giao một cơ quan chỉ đạo, điều hành xuyên suốt để bảo đảm tính thống nhất. 

Đồng thời cần có cơ chế, chính sách đào tạo, bổ sung nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong phòng chống thiên tai, đê điều, thủy lợi, nhất là đối với các xã có đê, hồ chứa; đầu tư, nâng cấp hệ thống đê điều, hồ đập, công trình cơ sở hạ tầng khác có trọng tâm, trọng điểm; đặc biệt ưu tiên nguồn lực xử lý dứt điểm các trọng điểm đê điều, hồ đập theo hướng bền vững, chống được bão, lũ lịch sử đã xảy ra.