Các nghi can thành viên IS nằm ngồi chen chúc trong một nhà tù ở Đông Bắc Syria. Ảnh: NYT
Các tù nhân ngồi la liệt kín sàn nhà, mặt đầy tuyệt vọng. Nhiều người mất mắt hoặc cụt chân tay, một số gầy gò ốm yếu vì bệnh tật, và hầu hết đều mặc áo liền quần màu cam giống với quần áo mà khủng bố IS từng bắt các tù nhân của chúng phải mặc trước khi giết hại họ.
Trên tầng của nhà tù là hai phòng giam le lói chút ánh sáng trời, hơn 150 đứa trẻ - khoảng từ 9 -14 tuổi - chen chúc với ánh nhìn ngơ ngác. Cha mẹ chúng đưa các em đến Syria, và cuối cùng đã chết hoặc cũng bị giam giữ. Những đứa trẻ này đã ở đây nhiều tháng, không hay biết người thân của mình đang ở đâu và tương lai ra sao.
Đó là những hình ảnh mà phóng viên tờ New York Times (Mỹ) ghi nhận trong chuyến đi hiếm hoi đến hai nhà tù giam giữ các nghi phạm chiến binh IS ở Đông Bắc Syria vừa mới tuần trước. Những cảnh tượng diễn ra tại nơi đây cho thấy sự khủng khiếp của một cuộc khủng hoảng pháp lý và nhân đạo mà phần lớn thế giới đang làm ngơ.
Video tù nhân là nghi phạm IS chống nạng trong nhà tù chật chội:
Khoảng sân nhỏ trong nhà tù. Ảnh: NYT
Khi IS sụp đổ ở Syria, hàng chục ngàn đàn ông, phụ nữ và trẻ em đã bị bắt giam trong các trại tù đông đúc do lực lượng dân quân người Kurd, từng chiến đấu chống IS cùng đồng minh Mỹ, quản lý.
Nhưng giờ đây, khi chiến dịch quân sự do Thổ Nhĩ Kỳ tiến hành đang làm suy yếu quyền kiểm soát của người Kurd trên toàn khu vực, nguy cơ hàng ngàn tay súng IS bị người Kurd giam giữ trốn thoát đã gây ra nhiều lo ngại.
Hầu hết các quốc gia quê hương của những chiến binh IS đều từ chối hồi hương lực lượng này vì lo sợ mầm mống của những tư tưởng cực đoan và nguy cơ bị tấn công khủng bố. Họ chọn cách để nghi phạm IS bị giam giữ bởi người Kurd ở Đông Bắc Syria, bất chấp lực lượng này vốn đã thiếu nguồn lực để nuôi sống và bảo vệ tù nhân, lại càng khó có khả năng bảo đảm giáo dục và đời sống cho các tù nhân trẻ em.
Một số vẫn còn khỏe, song nhiều tù nhân chỉ còn da bọc xương vì ốm yếu. Ảnh: NYT
Những điều kiện tại các nhà tù của người Kurd khó có thể đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Ảnh: NYT
Cuộc khủng hoảng nhà tù ở Đông Bắc Syria là một sản phẩm của cuộc chiến chống IS. Khi nhóm khủng bố này bị đánh lui, mất dần quyền kiểm soát những dải lãnh thổ cuối cùng tại Syria hồi tháng 3, các chiến binh Kurd từ đó phải chịu trách nhiệm về số phận của khoảng 11.000 nam giới và hàng chục ngàn phụ nữ, trẻ em. Nhiều người trong số đó là người nước ngoài, từ châu Âu, châu Á, châu Phi và các nước Arab. Hầu hết các quốc gia này lại từ chối hồi hương các phần tử “thánh chiến”, kể cả đưa chúng ra xét xử hoặc cho tái hòa nhập xã hội.
Nhiều chiến binh đã bị thương trong những tháng cuối cùng của trận chiến vào đầu năm nay.
“Chúng tôi chắc chắn 100% rằng nếu chúng có cơ hội trốn thoát thì điều đó sẽ rất nguy hiểm. Việc giam giữ những người này ở đây không chỉ là mối nguy hiểm với Syria, mà với cả thế giới”, ông Can Polat, cai tù tại một trại giam hơn 5.000 người cho biết.
Một cậu bé đứng giữa đám đông tù nhân. Ảnh: NYT
Cuộc khủng hoảng nhà tù ở Đông Bắc Syria là một "sản phẩm" của cuộc chiến chống IS. Khi nhóm khủng bố này bị đánh lui, mất dần quyền kiểm soát những dải lãnh thổ cuối cùng tại Syria hồi tháng 3, các chiến binh Kurd từ đó phải chịu trách nhiệm về số phận của khoảng 11.000 nam giới và hàng chục ngàn phụ nữ, trẻ em. Nhiều người trong số đó là người nước ngoài, từ châu Âu, châu Á, châu Phi và các nước Ả -rập. Hầu hết các quốc gia này lại từ chối hồi hương các phần tử “thánh chiến”, kể cả đưa chúng ra xét xử hoặc cho tái hòa nhập xã hội.
Cơ sở nhà tù của ông Polat vốn là một viện công nghiệp, hiện giam giữ trên 5.000 người. 1/4 trong số họ là người Syria, số còn lại đến từ 29 quốc gia, bao gồm Iraq, Libya, Ai Cập, Afghanistan, Hà Lan và Mỹ.
Các lính gác người Kurd ở đây cho rằng hầu hết các nam giới trong trại là chiến binh và vẫn đi theo tư tưởng của IS. Tuy nhiên bản thân các tù nhân lại phủ nhân vai trò của họ trong tổ chức khủng bố khét tiếng nhất thế giới này.
Một người đàn ông Palestine bị gãy chân cho biết anh ta đến Syria vì “muốn giúp đỡ”. Một thợ máy từ Trinidad cho hay anh không hề chiến đấu vì được giao sửa chữa các loại xe. Một tù nhân cơ bắp người Nga thì khẳng định anh ta chỉ là đầu bếp tại một trường tiểu học.
Phóng viên tờ New York Times đã phỏng vấn hàng chục người tại hai nhà tù nhưng không một ai thừa nhận họ là chiến binh. Đa số họ mong được trở về quê nhà và hy vọng được ân xá.
Những em nhỏ tuyệt vọng trong nhà tù do người Kurd quản lý ở Đông Bắc Syria. Ảnh: NYT
Tại một phòng khác, nơi giam giữ 99 tù nhân, hầu hết mất chân tay, anh thanh niên Abdelhamid al-Madioum cho biết là người Mỹ, sống gần thành phố Minneapolis. Anh ta đến Syria để tìm hiểu về y dược. Nhưng chỉ vài tháng sau khi tới đây, trong một cuộc oanh kích, Abdelhamid đã bị mất cánh tay phải. Khi Abdelhamid bị chiến binh Kurd bắt giữ đầu năm nay, vợ anh bị bắn chết, còn anh thì mất liên lạc với hai cậu con trai nhỏ, mới chỉ 2 và 4 tuổi.
“Tôi đã sai lầm. Tôi thừa nhận đã sai lầm cả nghìn lần”, Abdelhamid đau đớn nói.
Hiện vẫn chưa rõ lý do một số thiếu niên bị giam giữ trong trong nhà tù của ông Polat, trong khi hầu hết con cái của các nghi phạm IS đã được đưa tới các trại giam khác.
Theo các tiêu chuẩn của Liên hợp quốc về hoạt động tư pháp với thiếu niên, thì ngay cả những nghi can vị thành niên cũng chỉ bị giam giữ khi đó là “biện pháp cuối cùng và chỉ trong một thời gian ngắn nhất có thể” khi chờ xét xử.