Từ một vùng thuần nông dựa vào đánh bắt thủy sản, trồng nương rẫy, nhiều thôn bản người Tày quanh hồ Ba Bể đã chuyển dịch sinh kế, lấy du lịch cộng đồng làm hướng đi chủ đạo.
Theo ghi nhận của phóng viên báo Tin tức và Dân tộc, các bản Pác Ngòi, Pó Lù, Cốc Tộc hiện là những điểm du lịch cộng đồng phát triển sớm và tương đối đồng bộ. Mô hình du lịch tại đây dựa trên hệ thống nhà sàn truyền thống, không gian sinh hoạt văn hóa bản địa và cảnh quan hồ, rừng đặc trưng của vùng Việt Bắc. Sự thay đổi không chỉ thể hiện ở diện mạo làng bản mà còn ở tư duy làm du lịch của người dân địa phương.
Tại thôn Pác Ngòi, nhiều hộ gia đình đã cải tạo nhà sàn làm cơ sở lưu trú theo tiêu chí homestay, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của du khách trong và ngoài nước. Không gian sinh hoạt cộng đồng, ẩm thực truyền thống, hoạt động văn nghệ dân gian được lồng ghép vào sản phẩm du lịch, tạo nên chuỗi trải nghiệm đặc thù.
Nhiều hộ gia đình đã cải tạo nhà sàn làm cơ sở lưu trú theo tiêu chí homestay.
Du khách nước ngoài trải nghiệm văn hóa của dân tộc Tày
Một trong những cơ sở tiêu biểu là homestay Ba Bể Hada của anh Lục Huy Chung. Với lợi thế từng làm việc cho tổ chức quốc tế, anh Chung trở về địa phương, tham gia phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bài bản. Homestay được thiết kế theo kiến trúc nhà sàn Tày, kết hợp không gian sinh hoạt văn hóa với các nhạc cụ truyền thống như đàn tính, trống, phục vụ hoạt động giao lưu cho du khách.
Theo anh Lục Huy Chung, các hộ làm du lịch trong bản đều được tham gia các lớp tập huấn về kỹ năng phục vụ, giao tiếp, trong đó ngoại ngữ là yếu tố được chú trọng. “Chúng tôi xác định phải kể được câu chuyện văn hóa của người Tày bằng chính trải nghiệm thực tế, từ trang phục, ẩm thực đến âm nhạc, lễ nghi. Sau đợt mưa bão, lượng khách quốc tế quay trở lại khá nhanh, mỗi ngày tăng dần”, anh Chung cho biết.
Các homestay của hồ Ba Bể chủ yếu tập trung ở các bản gồm Pác Ngòi, Bó Lù, Cốc Tộc.
Thực tế cho thấy, khả năng ứng dụng công nghệ số cũng đang trở thành yếu tố quan trọng trong việc thu hút khách. Homestay Ba Bể Green của anh Đổng Văn Hoán là một trong những cơ sở đạt tiêu chuẩn OCOP du lịch của Bắc Kạn trước đây. Thay vì phụ thuộc nhiều vào các doanh nghiệp lữ hành, cơ sở này khai thác hiệu quả các nền tảng đặt phòng trực tuyến và mạng xã hội.
Anh Đổng Văn Hoán cho biết, khách quốc tế đến chủ yếu thông qua các nền tảng như Booking, Airbnb, Expedia, trong khi khách nội địa tiếp cận qua mạng xã hội. “Muốn làm du lịch bền vững thì phải học ngoại ngữ, hiểu công nghệ. Ngoài quảng bá trực tuyến, khách cũ giới thiệu thêm bạn bè, gia đình cũng là nguồn khách ổn định”, anh Hoán chia sẻ.
Du khách nước ngoài tham gia trải nghiệm làm bánh dày.
Không chỉ mang lại nguồn thu từ dịch vụ lưu trú, du lịch cộng đồng còn tạo đầu ra cho các sản vật địa phương. Người dân tham gia cung ứng thực phẩm, nông sản, thủy sản cho các homestay, đồng thời bán trực tiếp cho du khách. Nhờ đó, nhiều hộ gia đình cải thiện đáng kể thu nhập.
Bà Hoàng Thị Bươm, người dân thôn Cốc Tộc cho biết, từ khi du lịch phát triển, cuộc sống gia đình ổn định hơn. “Bà con bán tôm cá, nông sản cho khách và homestay, thu nhập tuy không lớn nhưng đều đặn. Trước đây làm nông rất vất vả, giờ có thêm nguồn thu, con cháu được học hành đầy đủ hơn”, bà Bươm nói.
Bên cạnh yếu tố con người, tài nguyên thiên nhiên tiếp tục là trụ cột của du lịch Ba Bể. Hồ Ba Bể với hệ sinh thái nước ngọt đặc trưng, cảnh quan núi đá vôi bao quanh, là điểm nhấn trong các chương trình tham quan. Du khách có thể trải nghiệm chèo thuyền, đạp xe quanh hồ, tham quan hang động, di tích tâm linh hoặc khám phá các điểm săn mây như khu vực Đồn Đèn (Chợ Rã).
Du khách trải nghiệm gảy đàn tính của dân tộc Tày.
Song song với đó, các giá trị văn hóa truyền thống của người Tày được đưa vào sản phẩm du lịch như lễ hội Lồng tồng, Tết Pây Tái, hát then, hát lượn, cùng các món ẩm thực bản địa như bánh gio, bánh dầy tím, cá suối nướng.
Theo Điều 4 của Luật Di sản: "Di sản văn hoá Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là một bộ phận của di sản văn hoá nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của Nhân dân. Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý di sản văn hóa thuộc sở hữu toàn dân; công nhận và bảo vệ di sản văn hóa thuộc hình thức sở hữu riêng, sở hữu chung theo quy định của Hiến pháp, quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan".
Theo chị Triệu Kim Xuyến, Chi hội trưởng Chi hội Du lịch Ba Bể, toàn khu vực Ba Bể hiện có khoảng 90 cơ sở lưu trú, chủ yếu là nhà sàn. Trong đó có hai homestay đạt chuẩn OCOP 3 sao. “Sau sáp nhập, tỉnh Thái Nguyên tiếp tục kế thừa các chương trình hỗ trợ du lịch cộng đồng trước đây, đồng thời định hướng đầu tư hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực để phát triển du lịch một cách bài bản”, chị Xuyến cho biết.
Phong cảnh nguyên sơ bên bờ hồ Ba Bể.
Việc phát triển du lịch cộng đồng tại Ba Bể đang cho thấy hiệu quả rõ nét trong việc gắn bảo tồn văn hóa với cải thiện sinh kế. Trong bối cảnh sắp xếp đơn vị hành chính và tái cơ cấu kinh tế vùng, mô hình này được kỳ vọng sẽ tiếp tục mở ra hướng phát triển bền vững cho đồng bào dân tộc Tày ven hồ Ba Bể, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa và khai thác hiệu quả tiềm năng của vùng đại ngàn Việt Bắc.
Bài viết theo đặt hàng của Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.