Giảm thiểu mang thai ngoài ý muốn và phá thai không an toàn

Tại Việt Nam, ngày này càng có ý nghĩa quan trọng khi tình trạng mang thai vị thành niên vẫn là vấn đề xã hội nhức nhối. Với chủ đề "Không mang thai ở tuổi chưa thành niên vì tương lai, hạnh phúc của chính bạn", các hoạt động năm 2025 hướng tới việc nâng cao nhận thức cho thanh thiếu niên về trách nhiệm trong quan hệ tình dục, quyền được chăm sóc sức khỏe sinh sản và sự cần thiết của các biện pháp tránh thai an toàn.

Thực trạng đáng báo động

Theo báo cáo công bố năm 2022 của Cục Bà mẹ - Trẻ em (Bộ Y tế), số ca mang thai tuổi vị thành niên (15-19 tuổi) chiếm 2,5 - 3% tổng số ca. Mỗi năm có thêm 3.000 ca phá thai ở tuổi vị thành niên tại các cơ sở y tế công lập.

Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, cho mỗi năm dân số Việt Nam tăng thêm khoảng gần 1 triệu người. Số phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ (15-49) khoảng 25 triệu người, dự báo số phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ vẫn tiếp tục gia tăng, nhu cầu sử dụng các phương tiện tránh thai tiếp tục tăng.

Mặc dù chất lượng dịch vụ kế hoạch hóa gia đình đã từng bước được cải thiện, tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề cần quan tâm. Theo thống kê của Bộ Y tế, hiện nay, 49,3% phụ nữ tại Việt Nam đang sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại. Tuy nhiên, tỷ lệ chưa đáp ứng nhu cầu kế hoạch hóa gia đình - tức những phụ nữ muốn tránh thai nhưng chưa tiếp cận được biện pháp phù hợp - vẫn ở mức 13,5%. Con số này còn cao hơn ở một số nhóm dân số cụ thể, đặc biệt là phụ nữ dân tộc thiểu số sinh sống tại vùng sâu vùng xa với tỷ lệ 17,7%. Điều này cho thấy chúng ta vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của các nhóm đối tượng trọng yếu.

Bức tranh thực trạng này cho thấy, dù hệ thống dịch vụ kế hoạch hóa gia đình tại Việt Nam đã có bước cải thiện, song vẫn còn nhiều "khoảng trống" trong việc đáp ứng nhu cầu của người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên.

Theo các chuyên gia, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Việc giáo dục giới tính toàn diện chưa được triển khai đồng đều trong nhà trường, khiến nhiều em thiếu kiến thức cơ bản về sức khỏe sinh sản và phòng tránh thai an toàn. Dịch vụ y tế thân thiện dành cho vị thành niên chưa thật sự phổ biến, trong khi các rào cản về tâm lý, thủ tục, định kiến xã hội khiến nhiều bạn trẻ e ngại khi tìm đến cơ sở y tế công lập. Bên cạnh đó, sự khác biệt về điều kiện kinh tế - xã hội và tập quán sinh hoạt cũng làm gia tăng nguy cơ mang thai sớm ở những vùng khó khăn, nơi tỉ lệ sinh con vị thành niên vẫn cao gấp nhiều lần so với mức trung bình cả nước.

Ông Đinh Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Bà mẹ - Trẻ em cho biết, chúng ta đang đối mặt với một thực tế: số liệu ghi nhận chính thức chưa phản ánh hết phần chìm của tảng băng. Những trường hợp phá thai tại cơ sở tư nhân, hoặc thậm chí tự giải quyết bằng phương pháp không an toàn, vẫn chưa được thống kê đầy đủ. Điều này đặt ra thách thức lớn trong công tác hoạch định chính sách.

Bác sĩ Phan Chí Thành (Bệnh viện Phụ sản trung ương) cho biết, việc phá thai không an toàn, đặc biệt là phá thai lớn cực kỳ nguy hiểm, có thể để lại nhiều biến chứng, như chửa ngoài dạ con, băng huyết, sót nhau, thủng tử cung, nhiễm trùng, thậm chí tử vong. Đặc biệt, nạo phá thai là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến vô sinh. Ở Việt Nam, tỷ lệ cặp vợ chồng vô sinh là 20-25%. Người phụ nữ bị tổn thương buồng trứng dễ dẫn đến dính buồng tử cung, tắc, ứ dịch vòi trứng, tỷ lệ vô sinh cao gấp 3 - 4 lần đối với những người không có tiền sử nạo phá thai.

Đồng bộ các chính sách để giảm mang thai vị thành niên

Trước thực trạng mang thai vị thành niên còn nhiều đáng lo ngại, các biện pháp truyền thông đơn lẻ hay những nỗ lực từ phía gia đình, nhà trường rõ ràng chưa đủ sức. Để giải quyết tận gốc, Việt Nam cần một chiến lược toàn diện, đồng bộ từ chính sách đến dịch vụ y tế, từ giáo dục giới tính đến sự đồng hành của cộng đồng. Trong bối cảnh đó, Bộ Y tế đã ban hành hướng dẫn quốc gia mới nhằm cụ thể hóa những nguyên tắc chăm sóc sức khỏe sinh sản cho giới trẻ.

Theo Quyết định 3261/QĐ-BYT ban hành tháng 11/2024, Bộ Y tế đã chính thức cập nhật Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản dành cho vị thành niên và thanh niên. Điểm nhấn của văn bản là việc trang bị cho giới trẻ những kỹ năng sống thiết yếu như: ra quyết định, kiên định, giao tiếp, kỹ năng từ chối và quản lý cảm xúc. Bên cạnh đó, hướng dẫn nhấn mạnh yếu tố tình dục an toàn và đồng thuận, phòng ngừa ép buộc, bạo lực, đồng thời cung cấp thông tin về nguy cơ mang thai ngoài ý muốn và các bệnh lây truyền qua đường tình dục, ngay cả ở lần quan hệ đầu tiên.

Đặc biệt, tài liệu yêu cầu đa dạng hóa biện pháp tránh thai hiện đại, nâng cao năng lực tư vấn cho cán bộ y tế, đồng thời bảo đảm dịch vụ thân thiện, an toàn và bình đẳng cho thanh thiếu niên. Văn bản cũng khẳng định vai trò của gia đình, nhà trường và cộng đồng trong giáo dục giới tính, coi đây là mắt xích quan trọng để bảo vệ sức khỏe sinh sản và tương lai của thế hệ trẻ.

Nhiều tỉnh thành trên cả nước đã tổ chức các hoạt động truyền thông, giáo dục về sức khỏe sinh sản và tránh thai chủ động. Các sự kiện tập trung xoay quanh việc giáo dục kiến thức giới tính toàn diện cho học sinh, sinh viên, động viên thanh thiếu niên trang bị kỹ năng sống, biết từ chối các hành vi quan hệ tình dục không an toàn.

Tại các trung tâm y tế, cơ sở chăm sóc sức khỏe sinh sản, hoạt động tư vấn về các biện pháp tránh thai an toàn được tăng cường với nhiều hình thức đa dạng, từ tư vấn trực tiếp đến tư vấn qua các ứng dụng điện thoại thông minh, mạng xã hội... giúp người dân, đặc biệt là giới trẻ tiếp cận dễ dàng và đúng cách các dịch vụ y tế.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Duy Ánh, Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Trung ương cho biết: Ngành sản phụ khoa Việt Nam đã đạt được nhiều tiến bộ trong chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa và đồng bào dân tộc thiểu số. Tình trạng mang thai ở tuổi vị thành niên, phá thai không an toàn vẫn là những vấn đề y tế cấp thiết đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ từ giáo dục, y tế và cộng đồng. Việc giáo dục kiến thức về tránh thai an toàn và cung cấp dịch vụ y tế chất lượng, đa dạng cho thanh thiếu niên chính là giải pháp cốt lõi để giảm thiểu những ảnh hưởng tiêu cực do mang thai ngoài ý muốn gây ra.

Tháng 6/2025, Chính phủ, Bộ Y tế đã ký cam kết quốc gia về kế hoạch hóa gia đình 2030 (FP2030) nhằm mở rộng tiếp cận tại các vùng nông thôn và cộng đồng dân tộc thiểu số, phát triển các dịch vụ thân thiện với thanh niên phù hợp với thời gian tiếp cận dịch vụ kế hoạch hóa gia đình, đảm bảo rằng mọi người đều có thể tiếp cận dịch vụ mà không bị kỳ thị và phán xét. Cam kết này cũng đánh dấu một bước tiến lịch sử trong vai trò tiên phong lâu dài của Việt Nam về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục và quyền.

Thứ trưởng thường trực Y tế Đỗ Xuân Tuyên khẳng định, Đảng, Nhà nước Việt Nam luôn quan tâm đến công tác dân số và có sự điều chỉnh chính sách để phù hợp với bối cảnh và tình hình thực tế trong nước cũng như trên thế giới. Nghị quyết số 21-NQ/TW của Hội nghị lần thứ sáu Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới, trong đó đề ra mục tiêu "Mọi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ đều được tiếp cận thuận tiện với các biện pháp tránh thai hiện đại; giảm 2/3 số vị thành niên và thanh niên có thai ngoài ý muốn".

Cũng theo Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên, việc tham gia các thỏa thuận quốc tế, trong đó có cam kết quốc gia về kế hoạch hóa gia đình 2030 (FP2030) là một trong những hoạt động giúp Chính phủ Việt Nam hoàn thành các mục tiêu của Nghị quyết số 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới, Chiến lược dân số Việt Nam đến năm 2030, Chương trình củng cố, phát triển và nâng cao chất lượng dịch vụ kế hoạch hóa gia đình đến năm 2030 và các mục tiêu phát triển bền vững.

Theo đó, để triển khai có hiệu quả cam kết, Việt Nam sẽ triển khai toàn diện các mục tiêu: giảm có thai ngoài ý muốn ở thanh niên vị thành niên; tăng cường chất lượng và tiếp cận các biện pháp tránh thai hiện đại bao gồm các biện pháp lâm sàng và phi lâm sàng; tăng cường tuyên truyền, vận động người dân thực hiện kế hoạch hóa gia đình; bảo đảm nguồn lực để cung ứng các dịch vụ kế hoạch hóa gia đình có chất lượng.

Việt Nam đang cho thấy quyết tâm mạnh mẽ trong việc giảm thiểu mang thai ngoài ý muốn và phá thai không an toàn ở tuổi vị thành niên. Tất cả đều hướng tới mục tiêu bảo đảm mọi thanh thiếu niên đều được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản hiện đại, an toàn và bình đẳng. Đây chính là nền tảng để xây dựng một thế hệ trẻ khỏe mạnh, có tri thức và tương lai vững vàng, góp phần phát triển đất nước bền vững.