Sau sáp nhập địa giới hành chính, nhiều tên đường trùng nhau đang gây khó khăn trong quản lý và sinh hoạt. Thế nhưng, điều quan trọng hơn là việc đổi tên đường làm sao để vẫn giữ được giá trị ký ức, gắn bó với cộng đồng và góp phần kể tiếp câu chuyện văn hóa của một thành phố đang chuyển mình.
Tên đường không chỉ để gọi mà còn để nhớ
Tại hội nghị do Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh tổ chức mới đây nhằm đánh giá tình hình thực hiện Nghị định 91/2005/NĐ-CP về quy chế đặt, đổi tên đường, vấn đề trùng tên đường sau sáp nhập địa giới tiếp tục được đặt ra.
Theo PGS.TS Hà Minh Hồng, Hội Khoa học Lịch sử TP Hồ Chí Minh, đến sau mốc 30/6/2025, TP Hồ Chí Minh mới sẽ có ít nhất 12 cặp tên đường trùng nhau, chỉ riêng trong nội đô cũ. Không ít tên đường như Phan Văn Trị, Chu Văn An, Nguyễn Thị Nhỏ... xuất hiện tại nhiều phường, gây nhầm lẫn trong định vị, chuyển phát, cấp cứu và xử lý hành chính.
Hội nghị về quy chế đặt, đổi tên đường, vấn đề trùng tên đường sau sáp nhập địa giới do Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh tổ chức. Ảnh: TTBC
Theo PGS.TS Hà Minh Hồng, nguyên nhân trên đến từ ba yếu tố: Quá trình lịch sử hình thành tên đường tại các địa phương cũ được sáp nhập, tâm lý chuộng danh nhân và địa danh nổi tiếng dẫn đến lặp lại và khoảng thời gian dài thiếu quy định thống nhất khiến nhiều quận, huyện (cũ) từng “tự phát” đặt tên đường.
Tuy nhiên, việc đặt lại tên đường không chỉ đơn thuần là điều chỉnh kỹ thuật. “Tên đường gắn liền với nơi chốn, với ký ức và cả căn tính đô thị”, PGS.TS Hà Minh Hồng cho biết. Vì vậy, ông đề xuất nên giữ lại phần lớn tên đường hiện hữu, chỉ phân biệt bằng cách thêm địa chỉ hành chính cụ thể hoặc số thứ tự; ví dụ như Dân Chủ 1, Dân Chủ 2 để vừa tiện quản lý, vừa tránh ảnh hưởng đến đời sống người dân.
Cùng quan điểm, TS Nguyễn Minh Nhựt, Phó Trưởng Ban Văn hóa - Xã hội, HĐND TP Hồ Chí Minh nhấn mạnh: Mỗi thay đổi tên đường là một tác động dây chuyền: từ hộ khẩu, giấy tờ đất đai, hợp đồng thương mại đến dữ liệu ngân hàng và hồ sơ công dân điện tử. Nếu không cẩn trọng, rất dễ gây xáo trộn đời sống. Ông cho rằng, chỉ nên đặt tên mới cho các tuyến đường hình thành sau, chưa có bề dày gắn bó với cộng đồng dân cư. Với những tuyến bắt buộc phải điều chỉnh, cần có lộ trình rõ ràng, hỗ trợ hành chính, truyền thông hiệu quả để người dân thích nghi.
Thiết kế lại văn hóa đô thị từ những chi tiết nhỏ
Theo ThS Lê Tú Cẩm, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa TP Hồ Chí Minh, việc đặt tên đường cần vượt qua giới hạn quản lý hành chính để trở thành một công cụ giáo dục di sản trong đời sống thường nhật.
“Thành phố không thiếu cái tên đẹp, cái tên hay mà cái thiếu là cách khai thác di sản gắn với đặc trưng từng vùng”, bà Cẩm chia sẻ. Thay vì lặp đi lặp lại những tên quen thuộc như Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo... TP Hồ Chí Minh có thể mở rộng kho dữ liệu tên đường từ di tích, địa danh, sự kiện hoặc các nhân vật tiêu biểu mang tính địa phương. Tên đường không chỉ phản ánh lòng tôn vinh, mà còn khơi dậy sự hiểu biết và tự hào văn hóa trong cộng đồng.
"Chẳng hạn, các khu vực từng là làng nghề có thể mang tên những sản phẩm hoặc tổ nghề truyền thống. Những nơi gắn với phong trào cách mạng, đấu tranh xã hội có thể đặt tên theo sự kiện hoặc nhân vật gắn bó với địa bàn ấy. Cách làm này không chỉ đa dạng hóa hệ thống tên gọi, mà còn tạo ra bản đồ ký ức đặc trưng cho từng nơi, điều mà một đô thị có chiều sâu lịch sử như TP Hồ Chí Minh hoàn toàn có thể làm được", ThS Lê Tú Cẩm chia sẻ.
Tiến sĩ Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh cũng khẳng định, việc đặt, đổi tên đường là một công việc cần sự phối hợp giữa khoa học, thực tiễn và lịch sử. Sở sẽ sớm xây dựng, trình quy chế mới nhằm cập nhật yêu cầu thực tế sau sáp nhập nhưng vẫn đảm bảo tính kế thừa và hài hòa văn hóa.
“Đây không chỉ là công việc của đô thị, mà còn là công việc của ký ức, của văn hóa”, Tiến sĩ Nguyễn Minh Nhựt nhấn mạnh. "Mỗi con đường là một phần trong bản đồ sống của Thành phố. Nếu được chăm chút đúng cách, ngay cả việc đặt tên đường cũng có thể trở thành một hình thức bảo tồn và kể tiếp những câu chuyện đã làm nên hồn cốt Sài Gòn - TP Hồ Chí Minh", Tiến sĩ Nguyễn Minh Nhựt chia sẽ thêm.