Đại sứ, Trưởng đại diện phái đoàn Việt Nam bên cạnh Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hợp quốc Lê Thị Hồng Vân. Ảnh: TTXVN phát
Có thể nói 2021 là một năm thành công của ngoại giao văn hóa Việt Nam, nhất là tại tổ chức đa phương tầm toàn cầu như UNESCO. Xin Đại sứ đánh giá về nhận xét này?
Thành công của ngoại giao văn hóa của Việt Nam năm 2021 được thể hiện trên 4 khía cạnh. Thứ nhất, chuyến thăm làm việc đầu tiên của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tới trụ sở UNESCO tại Paris (5/11/2021) đúng dịp kỷ niệm 75 năm thành lập UNESCO và 45 năm quan hệ Việt Nam – UNESCO, mang ý nghĩa lịch sử, vừa có tính định hướng, vừa đạt kết quả thực chất, cụ thể, góp phần đưa quan hệ đối tác Việt Nam – UNESCO lên tầm cao mới. Bản ghi nhớ hợp tác Việt Nam – UNESCO giai đoạn 2021 - 2025 và Thỏa thuận dự án 1 triệu USD giữa Sovico và UNESCO về hỗ trợ thúc đẩy mạng lưới các thành phố sáng tạo, du lịch bền vững tại Việt Nam tạo khuôn khổ quan trọng cho hợp tác trên các lĩnh vực giáo dục – đào tạo, khoa học – công nghệ, văn hóa, thông tin – truyền thông phù hợp xu thế chung, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước giai đoạn mới. Triển lãm “45 năm đối tác Việt Nam – UNESCO vì hòa bình và phát triển bền vững” là bức tranh sinh động về các di sản thế giới, công viên địa chất toàn cầu, khu dự trữ sinh quyển thế giới tại Việt Nam, được UNESCO và bạn bè quốc tế đánh giá cao.
Thứ hai, đây là năm có nhiều danh hiệu, di sản được UNESCO vinh danh. Chúng ta rất tự hào có hai Khu dự trữ sinh quyển thế giới mới tại Việt Nam là Núi Chúa và Kon Hà Nừng, hai danh nhân thế giới Nguyễn Đình Chiểu và Hồ Xuân Hương, cũng như gần đây nhất là Nghệ thuật Xòe Thái được ghi danh vào Danh sách di sản phi vật thể đại diện của nhân loại. Điều này không chỉ thể hiện đánh giá cao của cộng đồng quốc tế đối với giá trị di sản, văn hóa dân tộc của Việt Nam, thiết thực đóng góp vào nỗ lực của UNESCO trong bảo tồn di sản, các giá trị văn hóa và thúc đẩy phát triển bền vững, bao trùm, mà còn tạo thêm nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội.
Thứ ba, ngoại giao văn hóa đã tranh thủ hiệu quả tri thức, nguồn lực của UNESCO để bảo tồn và phát huy các giá trị di sản của đất nước, hỗ trợ phát triển bền vững cho người dân và địa phương. Trong năm qua, Việt Nam được UNESCO lựa chọn là một trong 4 quốc gia triển khai thí điểm xây dựng Bộ Chỉ số văn hóa gắn với việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của LHQ đến năm 2030. Việt Nam đã vận động thành công UNESCO hỗ trợ triển khai dự án khắc phục tình trạng lũ lụt tại di sản thế giới Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, giảm thiểu tác động của COVID-19 tại Quần thể danh thắng Tràng An với trị giá gần 200.000 USD, tranh thủ tư vấn của UNESCO trong công tác bảo tồn di sản đối với Hạ Long, Tràng An, Cần Giờ…
Thứ tư, nâng tầm đối ngoại đa phương tại UNESCO cũng là một thành công rất đáng ghi nhận. Việt Nam nằm trong số nước được tín nhiệm cao nhất bầu vào Hội đồng chấp hành UNESCO giai đoạn 2021 – 2025, là một trong hai quốc gia đại diện cho khu vực châu Á – Thái Bình Dương được bầu vào Ủy ban liên chính phủ Công ước Bảo vệ và thúc đẩy sự đa dạng của các biểu đạt văn hoá (Công ước 2005) nhiệm kỳ 2021 - 2025. Với tư cách là Chủ tịch của Nhóm châu Á – Thái Bình Dương tại UNESCO, Chủ tịch Chương trình Hải dương học Tây Á – Thái Bình Dương, Phó Chủ tịch Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á – Thái Bình Dương, năm qua, chúng ta đã thể hiện vai trò nòng cốt, dẫn dắt, hòa giải, hình ảnh một Việt Nam trách nhiệm, đề cao luật pháp quốc tế, xây dựng đồng thuận, tìm kiếm giải pháp thỏa đáng cho các vấn đề quan tâm chung.
Xin Đại sứ cho biết những giải pháp của Việt Nam để thúc đẩy ngoại giao văn hóa trong những năm tới tại diễn đàn UNESCO?
Giai đoạn 2-3 năm tới rất then chốt đối với phát triển và hội nhập quốc tế của nước ta, trong đó công tác ngoại giao văn hóa có ý nghĩa quan trọng, như Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đặt nhiệm vụ “phát huy hơn nữa ngoại giao văn hóa đóng góp thiết thực vào quảng bá mạnh mẽ hình ảnh quốc gia và tăng cường sức mạnh tổng hợp của đất nước”. Hội nghị Văn hóa toàn quốc vừa qua cũng nhấn mạnh "văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị", “văn hóa là động lực phát triển”, Hội nghị Đối ngoại toàn quốc và Hội nghị Ngoại giao 31 đều nhấn mạnh vai trò tiên phong của đối ngoại nói chung và đối ngoại văn hóa nói riêng.
Để triển khai hiệu quả các định hướng quan trọng nêu trên của Đảng và Nhà nước, nhất là Chiến lược Ngoại giao văn hóa đến năm 2030 vừa được chính phủ phê duyệt (Quyết định số 2013/QĐ-TTg, ngày 30/11/2021), tôi cho rằng trong thời gian tới, tại UNESCO, chúng ta phải luôn nỗ lực, chủ động và sáng tạo triển khai 5 nhóm nhiệm vụ.
Một là, chú trọng tham mưu, đề xuất chính sách, tận dụng những ý tưởng, sáng kiến của UNESCO hỗ trợ thực hiện các mục tiêu quốc gia, góp phần phát triển bền vững đất nước. Tiêu biểu như tranh thủ các sáng kiến mới của UNESCO về tương lai của giáo dục, đạo đức trong trí tuệ nhân đạo, khoa học mở để nhạy bén nắm bắt các xu thế hợp tác, phát triển mới toàn cầu, hoàn thiện các khung pháp lý và nâng cao năng lực thể chế, con người. Việt Nam cũng cần đồng thời chủ động giới thiệu chính sách, chia sẻ kinh nghiệm hay, điển hình tốt của ta, như việc Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu đậm chủ trương chính sách của ta về văn hóa, Hội nghị Văn hóa toàn quốc dịp thăm UNESCO, được Tổng Giám đốc UNESCO đánh giá rất cao và mong được học hỏi, chia sẻ với các nước.
Hai là, tiếp tục đưa quan hệ đối tác Việt Nam – UNESCO đi vào chiều sâu, thực chất và hiệu quả. UNESCO luôn đánh giá cao Việt Nam luôn là thành viên năng động, trách nhiệm, một trong những nước đi đầu triển khai thành công các chương trình, hoạt động của tổ chức. Với việc quan hệ Việt Nam – UNESCO được nâng lên tầm cao mới sau chuyến thăm của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, chúng ta có cơ sở để tiếp tục làm sâu sắc hơn quan hệ đối tác này. Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, các tiểu ban chuyên môn, Ban Thư ký Ủy ban Quốc gia, Phái đoàn Việt Nam bên cạnh UNESCO và các cơ quan liên quan cần phát huy vai trò nòng cốt trong thúc đẩy triển khai hiệu quả kết quả chuyến thăm của Thủ tướng Chính phủ, nhất là chuẩn bị đón Tổng Giám đốc Audrey Azoulay thăm Việt Nam trong năm 2022 để trao đổi về định hướng và các ưu tiên hợp tác, triển khai cụ thể Bản ghi nhớ hợp tác Việt Nam – UNESCO giai đoạn 2021 – 2025 phù hợp với Chiến lược trung hạn của UNESCO và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam, Thỏa thuận Sovico và UNESCO hỗ trợ thúc đẩy mạng lưới các thành phố sáng tạo, du lịch bền vững tại Việt Nam...
Ba là, góp phần vào việc tham gia xây dựng, vận động, bảo vệ các hồ sơ đệ trình UNESCO ghi danh, thiết thực tạo thêm nguồn lực, thúc đẩy mô hình phát triển kinh tế - xã hội bền vững ở các địa phương. Chúng ta tiếp tục thúc đẩy các hồ sơ di sản, danh hiệu đã nộp và đang chờ UNESCO xem xét, phê duyệt như hồ sơ di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long – Quần đảo Cát Bà, di sản phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp đối với “Nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm”, di sản phi vật thể đại diện của nhân loại với ”Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ”, di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới ...; tiếp tục xây dựng một số hồ sơ như hồ sơ di sản văn hóa Quần thể Di tích và danh thắng Yên Tử...
Bốn là, tiên phong trong quảng bá hình ảnh đất nước, con người, văn hóa Việt Nam ra thế giới. Đến nay Việt Nam tự hào là nước đứng đầu khu vực ASEAN về di sản thế giới được UNESCO công nhận, tất cả 63 tỉnh, thành phố của Việt Nam đều sở hữu với ít nhất một danh hiệu do UNESCO ghi danh. Các danh hiệu ở tầm cỡ quốc tế mà UNESCO dành cho Việt Nam là cách thức hữu hiệu giúp bạn bè quốc tế hiểu biết hơn về đất nước, con người, truyền thống, lịch sử của đất nước – một Việt Nam giàu bản sắc, một mô hình thành công về đổi mới, mở cửa và hội nhập và cũng là một đất nước phát triển theo hướng xanh và bền vững, có năng lực đổi mới sáng tạo. Trong năm 2022, chúng ta sẽ cùng UNESCO vinh danh và kỷ niệm 200 năm ngày sinh của danh nhân Nguyễn Đình Chiểu và kỷ niệm 250 năm ngày sinh, 200 năm ngày mất của nữ sỹ Hồ Xuân Hương, góp phần tôn vinh trí tuệ, phẩm chất, cốt cách, lý tưởng cao đẹp của người Việt Nam.
Năm là, nâng cao vị thế và uy tín đất nước thông qua nâng tầm đóng góp vào quan tâm chung, tăng cường đảm nhận trọng trách quốc tế, vai trò điều hành tại các cơ chế của UNESCO như Ban điều hành Nhóm châu Á – Thái Bình Dương ở UNESCO, thành viên Hội đồng Chấp hành UNESCO, thành viên Ủy ban liên Chính phủ Công ước Bảo vệ và thúc đẩy sự đa dạng của các biểu đạt văn hoá (Công ước 2005). Chúng ta cũng tiếp tục vận động ứng cử vào Ủy ban liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ văn hóa phi vật thể giai đoạn 2022 – 2026, Ủy ban Di sản thế giới nhiệm kỳ 2023 – 2027 để đóng góp vào công việc chung của UNESCO.
Cũng trong năm 2021, Việt Nam là một trong những nước nhận được số phiếu tín nhiệm cao nhất khi bầu vào Hội đồng Chấp hành UNESO giai đoạn 2021 - 2025. Xin Đại sứ nói rõ hơn về vị thế và vai trò hiện nay của Việt Nam trong tổ chức này của Liên hợp quốc?
Tháng 11/2021, tại Kỳ họp 41 Đại hội đồng UNESCO, Việt Nam đã được tín nhiệm bầu vào Hội đồng Chấp hành UNESCO giai đoạn 2021 – 2025 với số phiểu rất cao. Đây là lần thứ 5 chúng ta đảm nhận vai trò này tại một trong hai cơ quan điều hành then chốt nhất của UNESCO. Điều này có ý nghĩa quan trọng về nhiều mặt, khẳng định vị thế và uy tín quốc tế của Việt Nam, sự tin tưởng của cộng đồng quốc tế đối với khả năng đóng góp và năng lực điều hành của ta tại các thể chế đa phương toàn cầu, phù hợp với tinh thần của Chỉ thị số 25-CT/TW của Ban Bí thư về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương.
Với tư cách là thành viên Hội đồng Chấp hành UNESCO, Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy vai trò thành viên năng động, trách nhiệm, chủ động tham gia, tích cực xây dựng, định hình UNESCO, đặc biệt là trong các vấn đề quan trọng, được UNESCO và các nước thành viên quan tâm như: Cải cách nhằm tăng cường dân chủ, minh bạch và nâng cao uy tín của UNESCO; Xây dựng các chính sách và tìm giải pháp nhằm bảo vệ, thúc đẩy lợi ích của các nước thành viên, trong đó có Việt Nam; Đóng góp vào các chương trình trọng tâm của UNESCO hiện nay như Chiến lược trung hạn của UNESCO giai đoạn 2022 – 2029, Chương trình và ngân sách giai đoạn 2022 – 2025, đạo đức trí tuệ nhân tạo, khoa học mở, giáo dục vì sự phát triển bền vững, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa… Điều đó sẽ không chỉ khẳng định năng lực dẫn dắt của ngoại giao Việt Nam mà còn tiếp tục thể hiện sức mạnh mềm mới, vị thế mới của đất nước.
Đây cũng là cơ hội tốt để nâng tầm hợp tác Việt Nam - UNESCO, tận dụng tri thức, các ý tưởng, sáng kiến, nguồn lực của UNESCO, mở ra những “không gian phát triển mới” cho Việt Nam, góp phần nâng cao đời sống tinh thần của xã hội và tạo cơ sở thuận lợi để nước ta hoàn thành các mục tiêu phát triển bền vững đã đề ra.
Trân trọng cảm ơn Đại sứ.