Châu Âu thiếu năng lượng, Hy Lạp đẩy mạnh 'hồi sinh' than đá

Theo hãng tin AP, nhà chức trách Hy Lạp đã đẩy mạnh hoạt động khai thác than tại khu vực gần thành phố Kozani, miền bắc nước này kể từ khi Nga triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, buộc nhiều nước châu Âu phải tìm kiếm nguồn cung năng lượng thay thế. Trong đó, than đá đang giúp lục địa này duy trì nguồn cung cấp điện và đối phó với tình trạng giá khí đốt tự nhiên tăng vọt do xung đột gây ra.

Theo Vụ trưởng Năng lượng của Liên minh châu Âu (EU), lượng điện sản xuất từ than đá ở EU đã tăng 19% trong quý 4 năm 2021 so với một năm trước đó, nhanh hơn bất kỳ nguồn điện nào khác, khi căng thẳng giữa Nga và Ukraine leo thang.

Khí đốt của Moskva chiếm hơn 40% tổng lượng khí đốt tiêu thụ ở EU vào năm ngoái, khiến khu vực này phải tranh giành các lựa chọn thay thế khi giá nhiên liệu tăng vọt và nguồn cung bị cắt giảm ở một số quốc gia. Nga cũng cung cấp 27% lượng dầu nhập khẩu của EU và 46% lượng than nhập khẩu ở khu vực này.

Song cuộc khủng hoảng này đã đẩy Hy Lạp vào một tình thế khó khăn, đúng thời điểm đất nước này đang hướng đến quá trình chuyển đổi xanh. Trong nhiều thập kỷ, Hy Lạp chủ yếu dựa vào khai thác than nâu (than non) trong nước, loại than chất lượng thấp và phát thải cao. Nhưng gần đây, nước này đã đẩy nhanh kế hoạch đóng cửa các nhà máy điện cũ kỹ, hứa hẹn biến năng lượng tái tạo trở thành nguồn cung năng lượng chính của đất nước vào năm 2023. Hiện năng lượng tái tạo chiến khoảng 1/4 tổng năng lượng của cả nước.

Hy Lạp cũng vừa khánh thành công viên năng lượng Mặt Trời mới. Đây là một trong những công viên lớn nhất châu Âu, chỉ cách mỏ than nâu lớn nhất đất nước nửa giờ lái xe, nằm gần phía bắc thành phố Kozano. Mặc dù khánh thành công viên trên nhưng Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis vẫn tuyên bố tăng sản xuất than nâu 550% để dự trữ cho đến năm 2024. Nước này cũng tạm dừng kế hoạch đóng cửa một số nhà máy nhiệt điện than.

“Không chỉ có Hy Lạp, tất cả các nước châu Âu đang có những động thái nhỏ đối với các chương trình chuyển đổi năng lượng với các biện pháp ngắn hạn. Tôi nhấn mạnh rằng đây chỉ là các biện pháp ngắn hạn”, ông Mitsotakis nói tại sự kiện hôm 6/4.

Giới chức cho biết đất nước này cũng có những điều kiện tự nhiên phù hợp để phát triển năng lượng Mặt Trời và năng lượng gió. Họ đang thử nghiệm công nghệ pin do EU tài trợ để cố gắng loại bỏ các nhà máy điện địa phương chạy bằng dầu diesel gây ô nhiễm và tốn nhiều chi phí tại các hòn đảo của mình.

Mỏ than Kozani là vùng đất rộng lớn. Gần đây, những chiếc máy xúc lớn đang hoạt động hết công suất để tăng cường khai thác than.

Giám đốc mỏ than Antonis Nikou nói: “Đây là trọng tâm sản xuất năng lượng của Hy Lạp”. Ông Nikou coi việc kết thúc kỷ nguyên than đá của Hy Lạp là điều không thể tránh khỏi. Các nhà hoạch định chính sách của nước này và nhiều chuyên gia cũng đồng tình với quan điểm đó. Song họ cho rằng sự tái sinh ngắn ngủi của than đá sẽ chỉ đóng vai trò là điểm tựa khi các quốc gia thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo và nâng cấp mạng lưới điện quốc gia.

Bà Elif Gunduzyeli - điều phối viên chính sách năng lượng cấp cao tại Mạng lưới Hành động Khí hậu châu Âu - cho biết: “Có thể hiểu được các quốc gia đang nỗ lực đảm bảo nguồn cung khí đốt trong mùa đông tới, nhưng sử dụng than đá chỉ là lựa chọn ngắn hạn”.

Trong khi Trung Quốc sử dụng nhiều than hơn các quốc gia khác trên thế giới cộng lại, mức tiêu thụ than của EU đã giảm mạnh hơn 60% trong 30 năm qua. Đây là mức giảm mạnh nhất kể từ năm 2018. Các quy định, biện pháp nhằm đạt được các mục tiêu khí hậu ở châu Âu, cùng cách thức quản lý nhằm giải cứu nền kinh tế địa phương trong các cộng đồng khai thác than, cũng đang dần biến mất.

Trung tâm khai thác than nâu Tây Macedonia, mỏ than đá tại Kozani hiện có 1.500 công nhân, giảm mạnh với con số 6.000 người vào những năm 1990. Công viên năng lượng Mặt Trời rộng 400 ha gần đó cũng chỉ thuê 20 lao động.

Liên đoàn công nhân điện lực của Hy Lạp đang thúc giục chính phủ kéo dài thời hạn sử dụng than đá lâu hơn, thay vì sử dụng khí đốt nhập khẩu hiện vô cùng đắt đỏ. Lãnh đạo công đoàn George Adamidis cho biết: “Chúng ta đã đưa ra quyết định loại bỏ khí đốt tự nhiên của Nga, nhưng việc nhập khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng từ Mỹ và các nhà cung cấp khác cũng liên quan đến quá trình gây ô nhiễm. Do đó, quá trình này không đáp ứng các mục tiêu khí hậu của chúng ta".

Liên minh này muốn kéo dài tuổi thọ của các nhà máy nhiệt điện than hiện đại thêm khoảng 5 năm, đến năm 2035. Thậm chí, họ cũng muốn tăng tỷ lệ sản xuất điện từ dưới 15% hiện nay lên khoảng 25%.

Tuy nhiên, ông Pavlos Deligiannis, một công nhân mỏ đã nghỉ hưu, kêu gọi nhà chức trách mở rộng quá trình chuyển đổi và giảm thuế cho các ngành nghề thay thế. Ông cũng mong muốn chính phủ đầu tư vào khu vực khai thác than, tạo việc làm cho người lao động.

“Tất cả chúng ta đều biết rằng than đá có hạn sử dụng. Những người trẻ tuổi ở đây đang rời khỏi thành phố này. Nếu chúng ta muốn có một quá trình chuyển đổi suôn sẻ, hãy nghĩ về công việc kinh doanh tiếp theo trước khi khép lại công việc hiện tại. Đó không phải là những gì đã xảy ra ở đây. Chúng ta đã làm ngược lại và chúng ta thực sự chưa chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi xanh”, ông nói.