Chuỗi cung ứng UAV của Ukraine phụ thuộc gần như hoàn toàn vào linh kiện Trung Quốc, làm dấy lên lo ngại về an ninh quốc phòng và khả năng tự chủ trong cuộc chiến công nghệ cao hiện nay. Ảnh: Bộ Quốc phòng Ukraine/X
Theo Politico châu Âu (Politico.eu) ngày 9/10, các nhà sản xuất thiết bị bay không người lái (UAV) của Ukraine đang hoạt động hết công suất để đáp ứng nhu cầu chiến trường, song gia tăng sản lượng lại phụ thuộc vào một chuỗi cung ứng mong manh, mà trong đó, Trung Quốc đóng vai trò thống trị. Thực tế này bộc lộ một điểm yếu đáng kể, không chỉ đối với Kiev mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây khó khăn cho Mỹ và các đồng minh trong tương lai.
Sự phụ thuộc sâu sắc
Dựa trên một khảo sát mới của Viện Đảo Rắn (Snake Island Institute), một tổ chức nghiên cứu nhằm tăng cường quan hệ giữa Ukraine và Mỹ, gần như tất cả các nhà sản xuất UAV của Ukraine đều nhập khẩu ít nhất một số linh kiện từ Trung Quốc. Trong khi hơn một nửa có thể tự sản xuất thân UAV, thì chỉ có 1/10 đơn vị chế tạo được các cảm biến hoặc quang học cần thiết để nhận dạng và tấn công mục tiêu.
Các linh kiện quan trọng, từ chất bán dẫn, nam châm, pin cho đến chip dẫn đường, vẫn chủ yếu đến từ các nhà cung cấp Trung Quốc. Điều này thể hiện sự phụ thuộc rõ rệt, đặc biệt khi Bắc Kinh hiện đang kiểm soát 85% công suất pin lithium toàn cầu và 98% sản lượng tinh chế đất hiếm, vốn là xương sống của cả thiết bị điện tử tiêu dùng và vũ khí hiện đại.
Sự thống trị này đồng nghĩa với việc Trung Quốc kiểm soát hiệu quả việc tiếp cận các vật liệu phục vụ cho cuộc chiến bằng UAV. Ví dụ điển hình là nhà máy Motor-G của Ukraine, nhà sản xuất động cơ UAV lớn nhất châu Âu, sản xuất khoảng 100.000 động cơ mỗi tháng, nhưng vẫn phải mua nam châm và dây đồng chất lượng cao từ Trung Quốc.
Báo cáo của Viện Đảo Rắn cũng cảnh báo rằng những "nút thắt cổ chai" trong chuỗi cung ứng của Ukraine cũng tương tự như trong các chương trình của NATO - cũng gần như hoàn toàn phụ thuộc vào Bắc Kinh. Chính những nam châm và chip Trung Quốc điều khiển UAV của Ukraine cũng xuất hiện bên trong tên lửa, radar và xe bọc thép của các nước đồng minh.
Viktoriia Honcharuk, người đứng đầu bộ phận công nghệ quốc phòng tại Viện Đảo Rắn, nhận định: "Điểm yếu này gây nguy hiểm cho tất cả mọi người và là điều mà chúng tôi, những nước phương Tây, nên chú ý".
"Quyền lực" trên có thể cho phép Trung Quốc có khả năng siết chặt xuất khẩu, làm chậm tiến độ giao hàng hoặc hạn chế hoàn toàn việc tiếp cận, buộc sản xuất của phương Tây phải dừng lại. Thực tế đã xảy ra: vào tháng 4 năm nay, Bắc Kinh đã thắt chặt xuất khẩu neodymium và samarium - các nguyên tố đất hiếm quan trọng - khiến giá tăng tới 60 lần và làm chậm tiến độ giao hàng trên toàn thế giới.
Việc này thúc đẩy các xưởng sản xuất Ukraine phải hành động. Lượng pin lithium ion nhập khẩu, dùng cho UAV, đã tăng vọt lên gần 56 triệu chiếc vào năm 2024, tăng gấp 9 lần so với năm 2021, khi các công ty trong nước đang cố gắng dự trữ nguyên liệu.
Rào cản và cơ hội
Sự phụ thuộc vào linh kiện Trung Quốc thậm chí còn gây trở ngại cho hợp tác quốc phòng với Mỹ. Theo một bài báo của tờ Wall Street Journal, một thỏa thuận tiềm năng cho phép Mỹ tiếp cận công nghệ UAV đã được thử nghiệm trên chiến trường của Ukraine đang gặp rào cản lớn. Theo luật pháp Mỹ, Lầu Năm Góc bị hạn chế sử dụng các hệ thống phòng thủ có chứa thiết bị điện tử, chất bán dẫn hoặc nam châm đất hiếm do Trung Quốc sản xuất.
Mặc dù Ukraine đang nỗ lực tìm kiếm giải pháp thay thế, nhưng rào cản lớn nhất vẫn là chi phí. Theo cuộc thăm dò của Viện Đảo Rắn, gần 37% công ty cho biết chi phí linh kiện là rào cản lớn nhất, khi các lựa chọn thay thế không phải của Trung Quốc có giá cao gấp 3 đến 5 lần và mất hàng tháng trời để tìm nguồn cung ứng. Ngoài ra, 33% công ty chỉ ra sự cố hậu cần và chậm trễ thủ tục hải quan.
Tuy nhiên, có những tín hiệu tích cực. Các công ty Ukraine như Odd Systems, SeekUAV, Oko Camera và Ochi Nochi đã bắt đầu sản xuất máy ảnh nhiệt nội địa như Kurba-256, hiện được sử dụng trên UAV đánh chặn. Dù vậy, khoảng 90% máy ảnh nhiệt bán tại Ukraine vẫn là hàng Trung Quốc.
Chuyên gia Honcharuk cho biết: "Hơn 70% các công ty mà chúng tôi đã phỏng vấn tại Ukraine đều muốn thay thế linh kiện Trung Quốc". Họ sẵn sàng tìm kiếm và sử dụng các linh kiện sản xuất tại châu Âu, Mỹ hoặc trong nước, ngay cả khi đắt hơn.
Phái đoàn Viện Đảo Rắn đang thúc đẩy vụ việc này với các quan chức Mỹ, khuyến nghị mở rộng các chương trình nghiên cứu và phát triển chung với các nước NATO, xây dựng một "liên minh" nam châm và pin khu vực, và tạo ra một "sổ đăng ký linh kiện đáng tin cậy" để giúp các công ty Ukraine tìm nguồn cung ứng không phải từ Trung Quốc.